از کوه های زیبای ایران میتوان به کوه دماوند اشاره نمود این کوه در شمال ایران واقع شده است و بلندترین کوه ایران بشمار می اید، همچنین این کوه زیبا بلندترین قله آتشفشانی آسیا است.
نام دماوند به دو صورت مشهور دماوند و دنباوند بوده استو در گذشته آشوریان این کوه را کان سنگ لاجورد میانگاشتند.و حتی در بعضی منابع هر دو صورت نام آمده و شکل دیگری که از نام این کوه ضبط شدهاست دباوند استاین کوه را با نامهای کاملاً متفاوت بیکنی و جبل لاجورد نیز ثبت کردهاند.
تاریخچه دماوند
«نام دماوند در تورات نیز آمده و صورت کهن آشوری آن بیکن است (ری باستان ۲/۶۴۲)»دلیل نامگذاری دماوند در فرهنگ معین: «دم (دمه، بخار) + آوند = دماوند دارای دمه و دود و بخار (آتشفشان)» بوده .فردی با نام احمد کسروی درباره نام گذاری دماوند یا دنباوند نظر کاملاً متفاوتی دارد. وی با استدلالهایی نسبتاً پیچیده نامگذاری «نهاوند» و «دماوند» را مرتبط میداند و مینویسد «در زبانهای باستان «نها» بهمعنی پیش و «دما» بهضم دال بهمعنی پشت و دنبال بوده،.» و در مورد «وند» مینویسد: « «وندن» در زبانهای باستان ایران بهمعنای «نهادن» بوده یکی از معناهای «نهادن» واقع شدن و ایستادن برجایی است و ناچار «وندن» نیز همان معنی را داشته و «وند» که ماضی آن است بهمعنی نهاد، برجایی ایستاد (واقعشد) آمدهاست» او در ادامه نتیجه میگیرد: «پس «نهاوند» یعنی شهر یا آبادی یا قلعهی ایستاده در پیشرو و «دماوند» یعنی شهر یا آبادی یا قلعهی ایستاده در دنبال و پشت.
در تاریخ گذشته از دماوند در اساطیر ایران هم یاد شده و شهرت آن بیش از هر چیز به این سبب است که ضحاک (پادشاهی ستمگر و اژدهافش) در آن به بند کشیده شدهاست. در آثار مختلف ادبی فارسی نیز فراوان به این اسطوره و به طور کلّیتر کوه دماوند اشاره شده،در بندهش این چین آمده: رود هرهز (هراز) در تپرستان است و از کوه دماوند سرچشمه میگیرد. قصیدهی دماوندیه ملکالشعرای بهار هم درباره وصف کوه سربه فلک کشیده زیبا معروف است "ای کوه سپیدسر، درخشان شو مانند وزو، شراره افشان شو". دماوند دارای چشمههای آب گرم لاریجان، اسک و وانه است.
همچنین ناصرخسرو قبادیانی بلخی در اوایل سفرنامه خود در باب کوه دماوند آورده است: "میان ری و آمل کوه دماوند مانند گنبدی که آن را لواسان گویند". لواسان در زبان پارسی میانه (پهلوی) به معنای تیغه کوهی که محل طلوع خورشید میباشد.
قله دماوند در فرهنگ کشور ایران مظهر پایداری و استواری است و یک نماد ملی محسوب می شود. دماوند دومین کوه بلند فلات ایران و خاورمیانه نیز میباشد. دماوند در قسمت مرکزی رشتهکوه البرز در جنوب دریای خزر جای دارد.
قصه های گذشته از تاریخ دماوند در اساطیر ایران جایگاه ویژهای دارد و شهرت آن بیش از هر چیز در آن است که فریدون از شخصیتهای اساطیری ایران، ضحاک را در آنجا در غاری به بند کشیدهو ضحاک در آن جا زندانیاست تا آخرالزمان ظهور نماید و بند بگسلد و کشتن خلق آغاز کند و سرانجام به دست گرشاسپ کشته شود. هنوز هم بعضی از ساکنین نزدیک این کوه باور دارند که ضحاک در دماوند زندانی است و اعتقاد دارند که بعضی صداهایی که از کوه شنیده میشود، نالههای اوست.در تاریخ بلعمی محل زیست کیومرث را کوه دماوند دانسته و گور فرزند وی هم آنجا میدانند.
با این تفصیل که چون فرزندش کشته شد خداوند چاهی بر سر کوه برآورد و کیومرث فرزند را در چاه انداخت. بلعمی سپس از مغان نقل کرد که کیومرث بر سر کوه آتش افروخته و آتش به چاه انداخت و از آن روز تا امروز (روزگار بلعمی) ده پانزده بار پرزند و به هوا برشود و از مغان نقل میکند که این آتش دیو را از فرزند او دور دارد.[ به گفتهی تاریخ بلعمی جمشید به طبرستان به دماوند بود که سپاه ضحاک به وی رسید.آرش کمانگیر از فراز آن کوه تیری انداخت تا مرز میان ایران و توران را تعیین کند.بعدها با پا گرفتن اساطیر سامی در ایران برخی شخصیتهای این اساطیر هم با دماوند ارتباطاتی یافتند. از جمله «عوام معتقدند که سلیمانبن داوود، یکی از دیوان را که «صخر المارد» (سنگ سرکش) نام داشت در آنجا زندانی نمود. گویند، بر قلهی دماوند، زمین هموار است و از چاهی که بر فراز آن قرار دارد، روشنی بیرون آید.»
فردوسی در شاهنامه خود ابیاتی که داستان به بند کشیده شدن ضحاک توسط فریدون را تصویر میکندبیامد هم آنگه خجسته سروش به خوبی یکی راز گفتش به گوش، که این بسته را تا دماوند کوه بِبَر همچنان تازیان بیگروه ....کوهنوردان زیادی برای صعود به تین قله زیبا رهسپار شدند گفته میشود اولین کسی که ادعای صعود به دماند را کرده ابودلف خزرجی است که در سال ۲۹۲ ه (۹۰۵م) در سفرنامه خود به صعودش اشاره کرده و شرحی از قله دماوند داده پس از وی قزوینی، مسعودی، ابن فقیه و نیز ناصر خسرو اشاراتی به صعود دماوند داشتهاند
از دیدگاه تقسیمات کشوری، در بخش لاریجان شهرستان آمل در استان مازندران واقع شده. به هنگام صاف و آفتابیبودن هوا، از شهرهای تهران، ورامین و قم و همچنین کرانههای دریای خزر قابل این کوه خود را به زیبایی نمایان میکند.
قلّه در ۶۹ کیلومتری شمال شرقی تهران، ۶۲ کیلومتری غرب آمل و ۲۶ کیلومتری شمال شهر دماوند واقع شده ورودخانه های این کوه عبارتند از: رودخانهی تینه در شمال، رودخانهی هراز در جنوب و شرق و رودخانهی لار در غرب این کوه همچنین رودخانه لار و دیوآسیاب در غرب و رود پنج او (پنج آب) در شرق دماوندکوه جاری است .قلهی دماوند در شرق کوهستان البرز مرکزی (استان مازندران) از رشتهکوه البرز قرار و قلههای مجاور آن ورارو، سه سنگ، گل زرد، کاعون (کبود) و میانرود است.
کوه دماوند در 30م تیرماه سال ۱۳۸۷ به عنوان نخستین اثر طبیعی ایران در فهرست آثار ملّی ایران ثبت گردید.همچنین کوه دماوند از سال ۱۳۸۱ به عنوان «اثر طبیعی ملّی» در شمار مناطق چهارگانهی ارزشمند از نظر حفاظت محیط زیست قرار گرفته که این اثر با مساحتی بالغ بر ۲۹۵۰ هکتار در سال ۱۳۸۱ طی مصوبه شماره ۲۲۱ مورخ ۲۱ خرداد ۱۳۸۱ شورای عالی محیط زیست به مجموعه مناطق تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست پیوسته و این اثر با ۳۹۷۶۱۱۳ تا ۳۹۸۲۱۵۰ عرض جغرافیایی و ۵۹۶۷۶۲ تا ۶۰۳۵۹۷ طول جغرافیایی در شمال شرق تهران و در استان مازندران واقع گردیده از گونههای مهم گیاهی این منطقه میتوان از بومادران، پیر گیاه دماوندی، اسپرس کوهی و گون نام برد که حفاظت شده میباشند.
متاسفانه بهرهبرداری پوکه معدنی در اطراف این اثر طبیعی از مهمترین عوامل تهدید کننده تخریب آن بشمار میآید. دامنه دماوند در ارتفاع ۲۰۰۰ تا ۳۵۰۰ متری در بهار یکسره از گل های شقایق پوشیده میشود.
منابع مختلف اندازههای گوناگونی برای ارتفاع کوه دماوند از سطح آبهای آزاد ذکر شده که به نقل از درگاه ملی آمار ایران، فرازایِ این کوه ۵٬۶۱۰ متر و منابع دیگر از جمله پایگاه ملی دادههای علوم زمین ایران و رصدخانهی زمین ناسا،بلندی آن را ۵٬۶۷۰ مترو ۵٬۶۷۱ متر را نیز برای قلّهی این کوه ذکر کردهاند.ارتفاع نسبی دماوند، که با اندازهگیری ارتفاع قلّه نسبت به پستترین درّهی بین این قله و نزدیکترین قلّهی مرتفعتر تعیین میشود، را ۴۶۶۱ متر بیان کرده که دماوند را در ردهی دوازدهم و بلندترین قلههای دنیا از نظر ارتفاع نسبی قرار میدهد.
دمای هوا در ارتفاعات دماوند تا ۶۰ درجه زیرصفر در زمستان و تا یکی الی دو درجه زیر صفر در تابستانتخمین زده شده و سرعت توفان درکوه دماوند گاهی از ۱۵۰ کیلومتر در ساعت نیز میگذرد. سرعت باد در کوهپایهها گاه به هفتاد کیلومتر در ساعت میرسدو بیشتر بادها از غرب و شمال غربی میوزند.میانگین بارندگی در ارتفاعات دماوند به میزان ۱۴۰۰ میلیمتر در سال و بارش در ارتفاعات معمولاً به صورت برف است و برودت فشار هوا در قلّهی دماوند نصف فشار هوا در سطح دریا است.
دماوند یک کوه آتشفشانی مطبق با قطر دهانه این آتشفشان در حدود ۴۰۰ است که دریاچهای از یخ آن را پوشانده و عمدتاً در دوران چهارم زمینشناسی موسوم به دوران هولوسین تشکیل و نسبتاً جوان است. فعّالیّتهای آتشفشانی این کوه در حال حاضر محدود به تصعید گازهای گوگردی بوده و آخرین فعالیتهای آتشفشانی این کوه مربوط به ۳۸۵۰۰ سال قبل بودهاست.دماوند یک آتشفشان خفته است اما امکان فعّال شدن مجدد آن وجود دارد.در سال ۱۳۸۶، دود و بخارهایی از قله خارج شده که برخی از شاهدان آن را گواهی بر فعّال شدن این آتشفشان پنداشتند. اما در حقیقت در سالهای پر بارش، با نفوذ آب به درون قله و برخورد سنگهای داغ، جریانی از بخار آب از دهانه قله خارج میشود و چنین به نظر میرسد که فعالیتهای آتشفشانی صورت گرفته است.
مسیر های دسترسی به قله
برای رسیدن به قله دماوند، مسیرهای مختلفی وجود دارند که شناختهشدهترین آنها جبههها هستند:
جبهه ی شمال شرقی: مسیر شمال شرقی به نسبت مسیرهای دیگر طولانیتر و این مسیر از روستای حاجی دلا در شمال قله آغاز مو پس از عبور از گوسفند سرا و دشت چمن به جانپناه تخت فریدون میرسد و پس از جان پناه تخت فریدون با تراورس یخچال عروسکا در انتهای مسیر با یال شمالی یکی میشود و به قله میانجامدو برگشت از مسیر شمال شرقی معمولاً به دلیل وجود شن اسکی بزرگ از سمت روستای گزنه و منطقه استله سر انجام میگیرد.
جبهه ی غربی: مسیر غربی از پارکینگ در ارتفاع حدود ۳۴۰۰ متر آغاز و پس از حدود ۳ ساعت کوهپیمایی به پناهگاه سیمرغ میرسد و با ادامه مسیر بر روی یال غربی به قله منتهی میشود. در پناهگاه سیمرغ آب وجود دارد و شیب انتهای مسیر غربی به نسبت زیاد است.
جبهه هی جنوبی: از سمت جنوب شرقی کوه. پلور، رینه، گوسفندسرا و بارگاه سوم در این مسیر قرار میگیرند. رایجترین و پرترددترین مسیر صعود به دماوند مسیر جنوبی میباشد کوهپیمایی این مسیر از مکانی موسوم به دوراهی آغاز میشود که در آن راه خاکی به سمت مسجد از مسیر آسفالت بین پلور و رینه جدا میشود
پس از عبور از مسجد و گوسفندسرا به بارگاه سوم رسیده و پس از آن با صعود از یال مستقیم جنوبی و عبور از کنار آبشار یخی به تپه گوگردی و در نهایت قله میانجامد. پاکوبهای این مسیر به علت تردد بالا بسیار واضح و همچنین درگیری با سنگ در این مسیر وجود ندارد.آسانترین این مسیرها جبهه جنوبی و سختترین آنها جبهه شمالی است. سه جبهه شمالی، جنوبی و شمال شرقی در نزدیکی روستاها قرار گرفتهاند و همچنین همگی دارای جانپناه در میان راه هستند.
همچنین در مسیر جنوبی، آبشاری وجود دارد که همه ی سال یخزده و تنها در تابستانهای بسیار گرم، جاری میشود که به همین دلیل به آن آبشار یخی دماوند گفته و این آبشار با قرار داشتن در ارتفاع ۵۱۰۰ متری، از نظر ارتفاع از سطح دریا مرتفعترین آبشار خاورمیانه با لندی آن ۷ متر و قطر ۳ متر. یخ آن هیچگاه ذوب نمیشود. در فصل تابستان، هر روز بر اثر تابش آفتاب در حدود ظهر و یک ساعت بعد از ظهر، دمای هوا به بالای صفر میرسد و به دنبال آن آب بسیار کمی جاری میشود و در حدود ۴ بعد از ظهر، دمای هوا به زیر صفر میرسد و یخ ذوب شده دوباره منجمد میشود و به این ترتیب آبشاری یخی پدید میآید که همواره یخ زده است. در بالای این آبشار گودالی وجود داشته که در تمام طول سال پوشیده از برف است.
یخچالهای معروف دماوند :یخچال سیوله بخش جبهه شمالی- یخچال دوبی سل بخش جبهه شمالی- یخچال عروسکهابخش جبهه شمال و یخچال یخارئر قسمت شمال شرقی میباشد.
پناهگاه های دماوند:تاکنون هفت جانپناه و پناهگاه در مسیرهای اصلی صعود دماوند ساخته شده که عبارتند از:مسجد صاحب الزمان (گوسفندسرا)،جانپناه بارگاه سوم (قدیم)،پناهگاه بارگاه سوم (جدید)،پناهگاه سیمرغ،جانپناه تخت فریدون ،جانپناه فلزی ۴۰۰۰، جانپناه فلزی ۵۰۰۰، علاوه بر کوه نوردی از مکانهای تفریحی ايران بحاسب می اید
منبع ملی کالا