گیاه دارویی سنا  SENEGAL SENNA با نام علمی CASSIA ITALICA گیاهی یوده که بیشتر به شکل بوته ‌ای است و از برگ آن استفاده شده وجنس گیاه به نام Cassia می‌ باشد و از خانواده ی نخود یا همان بقولات FABACEAE است. سنا بزرگترین زیرقبیله خانواده Fabaceae با نام cassiinae میباشد که عمدتا شامل درختچه ها و یا درختانی با ارتفاعی متوسط بوده

بومی آفریقا و خاور میانه از جمله ایران، عراق، پاکستان و هند بوده و پراکنش این گیاه در غرب و شمال آفریقا، سودان و منطقه موسوم به شاخ آفریقا، از یمن تا شمال غرب هند است و در ایران در نواحی جنوبی وبلوچستان قابل رویش است

نام های دیگر گیاه سنا : كوسن (برگ) , Italian senna , Port Royal senna

گیاهشناسی

بر اساس اندازه گل آذین و طول گوشواره( برگچه) گیاهان این گونه را در سه زیر گونه italica، micrantha و arachoides قرار گرفته و این گیاهان به صورت تجاری اهلی سازی شده و کشت گردیده که این گونه خزاندار، چوبی، چند ساله و بوته ای میباشد  ریشه عمودی دارد و ساقه های محکم آن معمولا کمتر از 2 متر ارتفاع داشته و این ساقه ها یا شاخه های کوچکتر معمولا بدون کرک و یا به مقدار کمی کرکدار میباشد. برگ ها مرکب است و در هر برگ 6-4 برگچه وجود داشته که به صورت متناوب قرار دارد. برگچه ها بیضی شکل میباشد و در هر دو سمت به میزان کمی کرکدار بوده و گلدهی معمولا در فصل بارندگی رخ خواهد داد اما در مناطق مرطوب گلدهی می تواند در تمام طول سال نیز انجام گردد.

گل ها در این گونه پنج پر و شعاعی بوده و میوه های این گیاه، بیضی شکل، چروکیده و به شدت خمیده بوده  به طوریه هلالی شکل است و هر میوه می تواند تا 11 بذر داشته و بذرها سبز زیتونی، سبز و یا سیاه رنگ بوده اند.

گیاه سنا معمولا در علفزارهای مناطق خشکتر آفریقا دیده  و  ارتفاع این گیاه دارویی از سطح دریا بیش از 1850 متر بوده و برای رشد این گیاه مناسب است. معمولا در کنار رودها و مناطق ماسه ای و در مناطق رها و از قبیل مزارع رها شده ، فواصل بین شهری و حاشیه رودها رشد کرده و این گیاه با آب و هوای گرم سازگار بوده و در این شرایط می تواند در تمام طول سال رشد نماید. بعضی از این گونه ها را می توان به عنوان گیاهی زینتی به کار برد و از این گیاه برای احیای جنگلها  نیز استفاده میگردد و همچنین می تواند برای پروژه های بیابان زدایی نیز از این گیاه مقاوم به خشکی به کار گرفته شود

این گیاه در مرحله بلوغ كاملا به شوری مقاوم بوده گیاه مقاوم به شوری است و این گیاه به آبیاری زیاد وغرقابی شدن حساس باشد و از لحاظ آفت و بیماری مشکل خاصی نداشته است

کاشت داشت و برشت سنا

تكثیر سنا بوسیله بذر  صورت گرفته و این گیاه در مرحله بلوغ به هوای گرم وآفتابی نیاز دارد وبیشتر درخاك های لومی رسی رشد کرده

زمان مناسب  كاشت مستقیم این گیاه فروردین تا اردیبهشت بوده  که بذر این گیاه را باید قبل از كاشت خراش دهی داده  و سپس به مدت 12-10 در آب بخیساند و بذور سه روز بعد از كاشت شروع به جوانه زنی کرده  و بعد از 14 روز جوانه زنی آن كامل شده که  این گیاه در مرحله بلوغ كامل به شوری  مقاوم میباشد

 این گیاه در هر هكتار به 100تا 50 كیلو گرم نیتروژن ،20 تا50 كیلو گرم فسفات،20تا30 كیلو گرم پتاس نیاز دارد 0به آبیاری زیاد وغرقابی شدن حساس بوده  است و آبیاری آن به صورت فارویی صورت گرفته  و زمان برداشت این گیاه بعد  از كاشت و از اینكه برگها رشد كافی نمودند بوده که    معمولا ‌‌‌‌‌‌‌‌ً3برداشت می صورت میگیرد  كه برداشت دوم 30تا20 روز بعد  از برداشت اول و برداشت سوم 30 تا 20روز  پس از برداشت دوم بوده و بعد از برداشت برگها را بصورت یك لایه نازك در سایه پهن كرده تا كاملاً خشك شود وجین علفهای هرز در مرحله كاشت در این گیاه ضروری میباشد

سنا حدود 2200 تا1400 kg در هكتار برگ و200 تا150 kg میوه خشك تولید کرده

ترکیبات موجود در سنا

مواد موثره Cassia italica عمدتا گلیکوزیدهای آنتراکینونی و امودین بوده و برگهای این گیاه حداقل دارای 5/1 درصد گلیکوزیدهای هیدروکسی آنتراکینون است که بخش عمده آن را سنوزیدهای A,B میباشد. از دیگر مواد موثره آن می توان به رئین دارای صمغ، اوكسی متیل، سنئوزیدها وفلاونوئیدها اشاره نمود

خوص دارویی سنا

برگ ها، غلافها و دانه های سنا معمولا در طب سنتی مورد استفاده قرار گرفته و در زلاندنو از ریشه این گیاه برای درمان اسهال نوزادان استفاده میگردد و در شرق آفریقا به عنوان غذای احشام استفاده و در در غرب آفریقا از این کار خودداری شده و در ساحل عاج بذرهای این گیاه به عوان آجیل یا سبزی استفاده گردیده و بذرهای این گیاه در موریتانی به عنوان دخانیات استفاده و در شور هند از برگهای این گیاه به عنوان رنگ در صنعت رنگ رزی بکار برده میشود  که به حنای طبیعی یا حنای بلوند معروف بوده و موها را براق کرده  و  نسبت به حنا موها را بیشتر زرد می کند تا قرمز.

برگ سنا از دسته ملین های محرک بوده  و برای معالجه یبوست ، تخلیه روده قبل از جراحی و یا اعمال و آزمایشات ویژه ناحیه شکم مورد استفاده قرار گرفته و  گلیکوزیدهای آنتراکینونی سنا بعد از هضم، هیدرولیز شده و آنتراکینون آزاد و فعال تولید کرده و بدین صورت که بخشی از گلیکوزیدهای آنتراکینونی سنا از روده کوچک جذب گردیده و در کبد هیدرولیز شده  و آنتراکینون فعال حاصله به داخل کولون ترشح میکند احتمالا قسمتی از گلیکوزیدهای آنتراکینونی سنا که در این مرحله جذب نشده اند به وسیله آنزیمهای باکتریایی در روده هیدرولیز شده  و آنتراکینون فعال تولید کرده و در مجموع، اثر ملینی عمدتا در کولون اعمال شده و به تحریک شبکه اوئر باخ توسط آنتراکینون فعال و در نتیجه افزایش حرکات دودی شکل روده نسبت داده شده است

همچنین مزیت این دارو نسبت به انواع شیمیایی آن نقطه اثر این دارو بوده  که روده بزرگ است. این امر سبب  شده که مواد غذایی مصرف شده توسط فرد به طور کامل هضم و در روده کوچک جذب گردد و ایجاد حالت لینت مزاج فقط در روده بزرگ ایجاد کندکه  این مکانیسم به ویژه در افراد سالخورده که بدلیل نوع تغذیه و کم تحرکی بیشتر دچار یبوست هستند بسیار مهم و ضروری است چرا که، مانع از سوء تغذیه بر اثر جذب ناکافی مواد مغذی شده و در حالیکه در ملین های شیمیایی که با مکانیسم عبور سریع ، دفع را تسهیل کرده  همواره خطر سوء تغذیه وجود خواهد داشت

در ژوهش ای  که بر روی تاثیر Cassia italica بر انقباضات رحم انجام گرفته شده، نشان داده که عصاره آبی این گیاه سبب افزایش انقباضات رحم شده و از سنا به صورت قرص، گرانول، شربت، پودر و یا شیاف استفاده می گردد و از هیچ نوع سمیت ویژه ای از سنوزیدها گزارشی ارائه نشده و  زمان اثر این دارو 6 تا 12 ساعت پس از مصرف می باشد که این مدت زمان به علت ماندن دارو در روده ها و یا سایر بخش های دستگاه گوارش و یا تاخیر در جذب آن نیست بلکه به علت متابولیسم آنتراکینونهای آن بوده.

برگ وتخم سنا به عنوان ملین بصورت بودر یا چای مصرف ضمناً در درمان یبوست های مزمن به همراه شیرین بیان كاربرد فراوانی دارد  و دارای خاصیت مدر،تسكین دهنده اضطراب و آسم،بواسیر ودرمان خارش های  پوستی  بوده است

 برگ سنا دارای طبع گرم و خشک داشته و ملین می باشد. برای بیماری صرع مفید بوده و برای رفع میگرن و سردرد کهنه نیز موثر بوده و برای درمان سیاتیک و نقرس از دمکرده (دم نوش) سنا می‌توان شده

جهت تسکین درد مفاصل و درد کمر برگ سنا را در روغن زیتون جوشانده سپس صاف کید و میل فرمایید و به محل درد بمالند و یا ۵ گرم برگ سنا را با عسل مخلوط کرده  به مدت ۷ روز میل شود.

برای کاستن عوارض جانبی سنا نظیر قولنج آن را با گشنیز، دارچین، زنجبیل، انیسون و هل مخلوط کنید  میل نمایید و برای رفع شقاق دست و پا از دمکرده آن میل شود  و به محل بمالند.

میوه سنا برای کودکان مناسب بوده  و اثری ملایم‌تر از برگ داشته و مقدار مصرف آن همانند برگ سنا است و  بهتر است جهت درمان خارش پوستی لکه‌های سیاه و سفید پوست، زخم‌های کهنه و رفع ریزش مو برگ سنا را در سرکه بپزید و به محل بمالند و برای از بین بردن تنگی‌نفس از دمکرده این گیاه می‌توان استفاده شود و گیاه بسیار پرخاصیت میباشد. . برای  رفع شقاق دست و پا، از دمكرده آن بنوشند و به محل مالش دهید

نفس بد بو، تهوع و اختلالات گوارشی با قدرت این گیاه به راحتی درمان شده و گیاهِ سنا با خاصیتِ نیرومند ضد یبوست خود، روده‌هایتان را تمیز میکند و حرکات آن‌ها را تسهیل کرده

امام صادق (علیه السلام)رمورد خواص سنا می فرماید که رسول اكرم (صلی الله علیه)فرموند: "بر شما باد به سنا و به آن مداوا كنيد، اگر چيزى مرگ را برگرداند سنا است"

مضرات مصرف سنا

 خانم‌هایی که بچه شیر می‌دهند و خانم‌های باردار از خوردن سنا خودداری کند احتمال سقط جنین در چنین افرادی بالاست

در مصرف سنا نباید زیاده‌ روی شود چرا که ممکن است شبب اسهال شدید شود. همچنین نباید از سنا به‌ طور ممتد و طولانی استفاده نمود، زیرا باعث تنبلی روده می‌ گردد. بهتر بوده بعد از دو هفته استفاده، یک یا دو هفته مصرف آن را قطع شود. 

اضافه کردن نظر