گیاه دارویی گل گاوزبان Borago officinalis))  گیاه علفی و یک‌ساله که روغنی بوده و به طول 70 – 40 سانتی‌متر است و دارای ارزش دارویی بسیاری  است. این گیاه دارویی احتمالاً از شمال آفریقا به نواحی دیگر راه پیدا کرده و امروزه در منطقه مدیترانه، نواحی شمال آفریقا و قسمت‌هایی از خاورمیانه رویده شده. گل، برگ و سرشاخه‌های گل دار آن به مصرف دارویی می‌رسد.

گل گاوزبان در زبان ترکی به معنی گل آبی هم آمده و در واقع یعنی گلی که برگ آبی دارد. دانه این گیاه یکی از غنی‌ترین منابع اسیدهای چرب اصلی بشمار آمده است این گیاه  از اردیبهشت تا شهریور گل می‌دهد.

گاوزبان گیاه علفی و یک ساله دارای ارتفاع ساقه آن تا شصت سانتیمتر می‌رسد ساقه آن شیاردار و خاردار بوده. برگ‌های این گیاه ساده و پوشیده از تارهای خشن بوده و گل های آن به رنگ آبی، سفید و بنفش در انتهای ساقه قرار گرفته ومیوه گیاه مذکور به شکل فندق  به رنگ قهوه ای تیره دیده شده است،معروف ترین اسم محلی این گیاه گل گاو زبان خوانده می شود.

از نام‌های معروف دیگر محلی آن می‌توان از نام‌هایی مانند:برنجاس و گانیل و در کتب قدیم لسان الثورنام برده شده که این اسم‌ها بیشتر در میان عشایر قشقایی جنوب استان فارس و حاشیه خلیج فارس مورد استفاده قرار گرفته و در منطقه اشکورات رودسر گیلان که این گیاه به صورت متراکم کشت و برداشت می شود به نام "ول" می شناسند و رنگ گلبرگ های آن قرمز بوده.

گاوزبان گیاه مقاوم به شوری بوده و قادر به جذب یون‌های سدیم، کلر، پتاسیم، کلسیم و منیزیم از خاک بوده و می‌توان از این گیاه برای خارج ساختن این یون‌ها از خاک و اصلاح خاک‌های شور و قلیا استفاده نمود. این گیاه دارویی بصورت خودرو، منحصرا در دامنه کوه‌های البرز وزاگرس به عمل می‌آید

تاریخچه گیاه گاوزبان در اروپا:

این گیاه فوق العاده در فرانسه به شکوفه آبی تندرستی نام گرفته شده و گیاه شناس یونان باستان به نام پلینی کبیر در نوشته های خود آورده که گل گاوزبان، داروی غم زدای هوبر بوده و او با سر کشیدن معجون گل گاوزبان، تمام غم هایش را از فراموش میکرد و در این کشور این گیاه برای درمان تب و ناراحتی های ریوی و کلیوی به وفور استفاده میشده و  کشاورزان انگلیسی  در سال 1985 میزان دویست هکتار زمین را به کشت این گیاه وا داشتند،این گیاه دارای بیش از 1600 گونه بوده و در تمامی نواحی معتدل و گرم به ویژه در کرانه های مدیترانه به وفور  رویده شده. اما گونه گاوزبان دارویی که به آن گاوزبان اروپایی هم گفته میشود، از بقیه گونه ها رایج تر و شناخته شده تر و پرمصرف تر بوده و گفته میشود که.

منشاء گل گاوزبان، احتمالاً سوریه بوده و سپس از آنجا به سرتاسر کرانه مدیترانه، شمال آفریقا، ایران و بیشتر بخش های اروپا راه پیدا کرده و در حال حاظر  تقریباً در همه جای ایران از شمال تا جنوب و از شرق تا غرب در مزارع، دشت ، کوهپایه ها و  حتی روی کپه های زباله در نزدیکی خانه ها می توان ان ر پیدا نمود.

خواص دارویی گل گاوزبان

 گل گاوزبان گیاهی طبی بشمار آمده که تقریباً تمام قسمت ها و اجزاء آن ، اعم از گل ها و برگ ها و دانه های آن به عنوان دارو استفاده می گردد .از تجزیه شیمیایی این گیاه مهم‌ترین ماده‌ای که از ان به دست می‌آید نیترات دو پتاس بوده و بیشتر خواص آن مربوط به این ماده میباشد وگل گاوزبان دارای طبع گرم داشته است. 

این گیاه برای رفع مشکلات پوستی مانند اگزما مصرف می‌شود. همچنین گل گاوزبان به دلیل داشتن مقدار زیادی کلسیم و آهن و مواد مغذی مثل پتاسیم، روی، ویتامین  های C و B ، اسیدهای معدنی و بتاکاروتن برای خانم هایی که دچار کمبود این مواد ضروری بوده مفید می‌باشد.

گل گاوزبان به دلیل دارا بودن خواص تسکین‌دهنده برای درمان بیماری‌های عصبی  توصیه شده وگل گاوزبان در عین حال برای درمان افسردگی و بی‌تعادل روانی ناشی از دوره‌های قاعدگی و یائسگی مصرف میگردد. این گیاه آرام بخش، در درمان جوش‌ و آفت های دهانی تاثیر شگرفی ‌گذاشته و معمولا دمنوش‌های این گیاه برای درمان سرماخوردگی و در بعضی مواقع سرفه‌های خشک در فصل سرما جوشانده‌ای قوی و شفتبخش و مرهمی قوی محسوب شده.این گیاه دارویی باعث کاهش تب  و در تمام موارد تب مثل سرخک، مخملک، آبله، کهیر و تب های دیگرهم می .تواند مفید وضروری باشد.

جوشانده و دم‌کرده گاوزبان شده ی این گیاه، حواس پنجگانه را تقویت نموده و بسیار نشاط‌آور، بازکننده رنگ رخسار، کاهنده غم و اندوه بوده و می‌تواند حواس‌پرتی را رفع و .تنگی نفس ناشی از آشفتگی ذهنی را بهبود ببخشد،مقوی روح و اعضای بدن است،شکم را نرم یعنی خاصیت مینی داشته و کیسه صفرا را باز نموده، اخلاط سوخته سوداوی را از معده خارج نموده و عوارض آن را از بین می‌برد.باعث درمان تنگی نفس و درد گلو در بدن شده برای این موضوع جوشانده آن با عسل را باید مصرف کرد،دلهره و وحشت را از بین ‌برده و غم و غصه را کم نموده و برای کسانی که با خود حرف می‌زنند سودمند ومفید است.

جویدن برگ تازه گیاه جهت درمان جوش‌های چرکی دهان اطفال، برفک، سستی بیخ دندان و رفع حرارت دهان نافع بوده ،مقدار خوراک گل آن 10 گرم تا 5 گرم بوده.

عرق گل گاوزبان جهت درمان بیماری امراض سوداوی وسواس و خفقان، گیاه دارای منیزیوم بوده و از سرطان پیشگیری نموده، به‌دلیل دارا بودن «آلکالوئید» می‌تواند ضد حساسیت و ضد‌ روماتیسم و ضد التهاب بوده است،تصفیه‌کنندگی ‌خون و محرک غدد آدرنال بوده ، مقوی قلب و عروق، نرم‌کننده مجاری تنفسی، خلط‌آور، شیرافزا برای زنان شیرده و مسهل نیز بوده است

دم‌کرده گل‌گاوزبان به همراه سنبل‌الطیب و لیموعمانی یک نوشیدنی نشاط ‌آور و آرام‌بخش بحساب امده که استفاده از آن به جای چای و قهوه در مجالس عزاداری برای ایجاد آرامش درونی توصیه شده است،

جوشانده آن همراه با داروبهای دیگر جهت سرسام (مننژیت)، برسام (ورم پرده دیافراگم)، مالیخولیا، جنون و رفع حواس‌پرتی مفید است.

برای درمان سرفه‌های خشک می‌توان گیاه گل گاوزبان را با بابونه، سنبل‌الطیب و شقایق مخلوط کرد و دم کرده حاصل از این چند گیاه را روزی 3الی 2 بار بنوشید تا تاثیر را به خوبی ببینید.

مضرات زیادی مصرف گل گاوزبان

 گیاه گل گاوزبان دارای مقدار زیادی  ترکیب مواد شیمیایی به نام آلکالوئید های پیرولیزیدینی بوده که مصرف زیاد این گیاه در دوز بالا یا در دراز مدت، میتواند باعث بروز سرطان کبد ومعده ، دیابت و یا آسیب به این عضو مهم بدن گردد. گل‌گاو زبان به‌علت داشتن آلکالوئید  برای زنان باردار  و کودکان کوچک مضر بوده و امکان سقط جنین را بهمرا داشته.

 مصرف بیش از پنج روز مداوم  ازاین گیاه ممکن بوده که باعث عادت شده و بنابراین پس از پنج روز استفاده از آن در صورت نیاز، سه روز فاصله انداخته و سپس دوباره مصرف گردد.

گل گاوزبان فشارخون را بالا می‌برد بنابر این برای افراد فشارخونی مضربوده است

طریقه مصرف گل گاوزبان:

به صورت دم کرده گاوزبان مصرف که این روش در درمان دردهای ناشی از سنگ کلیه و دفع سنگ مثانه مفید بوده،بعد از باز کردن بسته گیاه دارویی بلافاصله آن را درون یک شیشه دردار و به دور از  نور و رطوبت نگهداری شود تا عطرو خواص ان مدت طولانی تری بماند.

گل های تازه گیاه گاوزبان بویی شبیه به خیار داشته و وقتی در آب خیسانده  شود، یک جور خنکی مطبوع با کمی طعم و بوی خیار به دست آورده و اگر اندکی آب لیمو و شکر به این نوشیدنی افزوده گردد برای تابستان گرم بسیار دلخواه و خنک خواهد  بود.

 برای مصارف خانگی معمولاً 30 گرم از گل را در 5% لیتر آب جوش دم می کنند و مورد مصرف قرار میدهند یا میتوان روش دیگری را برای تهیه دم نوش استفاده برای این کار 2قاشق غذاخوری پر از گل گاوزبان را در لیوانی آب جوش ریخته و به مدت 20 دقیقه صبر نموده و بهتر بوده که سر ظرف با پارچه یا دری پوشانده  و همچنین می شود به جای این عمل، مخلوط را فقط 5دقیقه جوشانده وبعد  از آن مخلوط را صاف و مصرف کرد   واز جوشاندن طولانی مدت گل گاوزبان باید پرهیز کرد زیرا موجب کم رنگی محلول می شود

از گذشته گل گاوزبان را با لیموی عمانی مخلوط  و با هم به صورت دم کرده و یا جوشانده مصرف می نمودند و با توجه به اینکه لیمو عمانی دارای تأثیر آرام بخش مقوی دارد به نظر می آید مخلوط این دو دارای اثر کامل تری شده و سبب تقویت اثربخشی مقوی به روی هم داشته اند،جدا از آن، خاصیت اسیدی لیمو سبب خوش رنگ شدن این ترکیب شده وطعم بسزایی را به دمنوش داده ،البته دم کرده یا جوشانده مخلوط این گیاه عمدتاً همراه با نبات میل میشود که آمیزه ای خوش رنگ و خوش طعم ایجاد نموده.واین دمنوش برای درمان بیماری هایی مانند تب‌های دانه‌ای مانند سرخک، آبله‌مرغان اثر مفید وبسزایی داشته است.

برای تهیه این دمنوش معجزه اسا طرز تهیه:

ابتدا دو عدد لیموعمانی‌ها را سوراخ کنید و یا از وسط نصف و به همراه 3قاشق غذاخوری گل گاوزبان و 4لیوان آب جوش در قوری چینی ریخته و اجازه دهید روی حرارت ملایم به مدت 30 دقیقه دم و بعد از دم کرده را در یک لیوان و یا فنجان بزرگ بریزید و 2قاشق مرباخوری عسل راافزوده و هم بزنید تا کاملا حل و حال به آرامی میل کنید.

به طور کلی میتوان گفت که مصرف روزی یک وعده دمنوش گل گاوزبان برای افراد سالم مشکلی را ایجاد نمی‌کند وبرایشان بسیارمفید بوده وبرای تهیه دمنویش به مدت ده دقیقه بر روی حرارت غیرمستقیم بخار قرار داد.

کاشت گیاه گل گاوزبان

این گیاه چند ساله دارای ریشه‌های نیمه غده‌ای که بطور عمودی تا عمق ۵۰ سانتیمتر در خاک فرورفته‌ می باشد و به خاطر داشتن ریشه‌های اصلی و فرعی در اعماق خاک مقاومت آن در برابر خشکی خاک بسیارزیاد بوده و برگ های آن زبانه‌ای و پوشیده از خارهای ظریفی است و به آن حالت خشن می‌دهد و به همین علت به گاوزبان معروف میباشد. گلهای آن به رنگ قرمز خوشرنگی است که پس از خشک شدن به رنگ آبی تیره درآمده.گل گاوزبان در ارتفاع ۶۰ تا ۲ هزار و ۵۰۰ متر از سطح دریای آزاد قابل رویش است.

شرایط آب و هوایی کوهستانی سردسیر و نیمه مرطوب که در طول بهار و تابستان دارای باران های متناوب بوده، برای کشت این گیاه بسیار مفید بوده و کشت گاوزبان در 2فصل پائیز و بهار انجام شده و بهترین روش کاشت بذر در فصل پائیزبوده و عمق کاشت ۱۲ سانتیمتر و فاصله میان بوته‌ها ۴۰ تا۵۰ سانتیمتر و فاصله میان ردیف‌ها ۶۰ تا۷۰ سانتیمتر باید درنظر گرفته شود و میزان مصرف بذر در هر هکتار ۴ کیلوگرم بوده وعمر مفید بوته گاوزبان ۲ سال و بیشینه عمر آن ۴ سال حساب شده است.

بذور گل گاوزبان طی ۵ تا ۲۱ روز  در دمای ۲۱ درجه سانتیگراد جوانه خواهند زد و  می توان ان را اوایل تا اواخر بهار در داخل خانه یا مستقیما خارج از خانه پس از آن که خاک گرم شد کاشت. کشت در داخل خانه بطور معمول ۴ تا ۸ هفته قبل از کشت بیرون انجام خواهد گرفت  وبذور در عمق سه سانتیمتر در سینی کشت یا گلدان حاوی خاک کمپوست دار کاشته میگرددو اطمینان حاصل شود که بستر کشت مرطوب باشد اما خیس نباشد.

اطراف ظروف کشت را با پلاستیک بپوشانید تا جوانه زنی بهتر صورت گیرد. برای انتقال نشای گل گاو زبان دقت شود تا به ریشه های آن صدمه ای را وارد نکرد. اگر می خواهید کشت این گیاه را بصورت مستقیم در مکان اصلی انجام دهید بهتر بوده که خاک مناسب را بخوبی شخم زده و بذور را کمی عمیقتر یعنی تا عمق ده سانتیمتری قرار دادو بخوبی آبیاری را انجام داد. گیاهچه ها بعد از جوانه زنی بسرعت رشد نموده و از علف های هرز بخوبی قابل تشخیص می شوند.

تاریخ کاشت بذر از اواخر اسفندماه تا خردادماه میباشد وچنانچه منطقه دارای زمستان خیلی سرد نباشد عملیات کاشت را می توان در پاییز انجام و در این صورت گیاهان سبز شده در اردیبهشت سال بعد به گل می نشینند درحالی که گیاهان کاشته شده در بهار هیچ وقت زودتر از ماه تیر گل نخواهند داد ،اما زمین های کوهپایه ای برای کشت آن مناسبتر وبهتر بوده.

شرایط مناسب آب و هوایی هنگام گلدهی گل گاوزبان و رعایت اصول به زراعی از مهمترین دلایل افزیش برداشت گل گاوزبان بحساب امده وباید توجه داشت که وجین علفهای هرز مزارع گل گاوزبان، به دفعات زیادی باید انجام گیرد.

در مناطقی که بارندگی به اندازه کافی و پراکندگی بارش آن مناسب باشد، کشت به صورت دیم باید صورت بگیرد. اما در مناطق خشک نیاز به آبیاری مرتب بوده .  ومهم‌ترین آفت این گیاه کرم برگ‌خوار میباشد که بیشترین خسارت خود را در زمان برداشت به گیاه زده  و چون در این زمان مبارزه شیمیایی صلاح نیست، لازم است از مبارزه زیست شناختی استفاده گردد.

 برداشت گیاه گل گاوزبان

مشکلترین مرحله در کار با گل گاوزبان برداشت آن محسوب شده به دلیل مسیله اقتصادی ان وعمل گل چینی در اوایل خرداد صورت واز این زمان به بعد تا چند هفته میتوان با توجه به شکفته بودن گل عمر برداشت را ادامه   و گل های چیده شده را در کنار مزرعه روی پارچه یا سفره‌های پلاستیکی به ارتفاع ۳ الی ۲ سانتیمتر پهن  و برای آنکه آفتاب به ان نخورد، روی آن پارچه قرار داده البته خشک کردن محصول در سایه بهتر بوده و محصول مرغوبتری  راخواهد داشت و میزان تولید گل گاو زبان در هر هکتار به طور متوسط ۶۰۰ کیلوگرم بوده که از هر ده کیلوگرم گل تر یک کیلو گل خشک به دست خواهد امد.

بهم زدن گل ها در حین خشک شدن ضروری بوده و گل مرغوب گلی بوده که دارای دم سفید و گلبرگهای بنفش میباشد  ومیزان عملکرد آن حدود ۱۱۰۰-۱۰۰۰ کیلوگرم گل تازه می‌باشد که از این میزان حدودا ۳۰۰ – ۲۵۰ کیلوگرم گل خشک بدست آمده است.

اضافه کردن نظر