گیاه دارویی اسطوخودوس با نام Lavandula ، لاواندولا، اسطوقدوس، اسطوخدوس  با نام علمی Lavandula stoechas L  در بیشتر نقاط جهان به حالت خودرو رویده مکان هایی  مخصوصا در جنوب فرانسه ، مناطق مدیترانه و در تورنتو به مقدر زیاد وجود داشته و بسته به شرایط محیط و خاک به انواع مختلف ظاهر می گردد سرده‌ای مشتمل از ۲۵ تا ۳۰ گونه مختلف از دسته گیاهان گلدار و از خانواده نعناعیان بوده.

گیاهشناسی: اسطوخودوس گیاهی چند ساله  به شکل بوته کوچک به ارتفاع حدود نیم متر و خیلی پرشاخه با ساقه‌های ۴گوشه ، با برگهای متقابل وباریک ، دراز سبز رنگ و پوشیده از کرکهای سفید پنبه‌ای برگ آن شبیه برگ صعتر اما از آن درازتر و باریک تر بوده و ساقه ان واحد و باریک و بی‌شاخ و در قد کمتر از شبری و قبهٔ او متراکم از اجزاء شبیه به جو  وگل‌های کوچک خوشه‌ای آبی یا قرمز سیر تا بنفش و به صورت سنبله دارد. قسمت مورد استفاده این گیاه ، گلها و سرشاخه‌های گلدار آن میباشد.

میوهٔ این گیاه ۴ فندقه‌ای بوده و هریک از آنان نیز پس از رسیدن، شکل بیضوی و رنگ قهوه‌ای شفاف پیدا می کندو در سطح میوه ۳ زائده مشخص پیدا شده. اسطوخودوس بوی بسیار مطبوعی داشته و دارای  طعم تلخی بوده و به علت بوی مطبوع آن در عطر سازی مصرف میگردد.

اسانس اسطوخودوس که از تقطیر گل و سرشاخه‌های گلدار این گیاه بدست می‌آید مایعی زرد رنگ یا زرد مایل به سبز که دارای بوی مطبوعی بوده. برگ‌ها و قسمت سبز  این گیاه دارای اسانس روغنی فرار بوده و اسطوخودوس دارای برگ‌ها و کرک‌های معطری میباشد و از کلیه قسمت‌های این گیاه مخصوصا شاخه‌های برگ دار آن بوی قوی ولی مطبوع استشام می شود و ظاهر زیبایی که گیاه بعد از گل دادن پیدا نموده باعث می‌شود در بعضی نواحی اقدام به پرورش آن به عنوان یک گیاه زینتی استفاده شدهو یکی از خوشبو ترین گیاهان دارویی در جهان بحساب امده است

نام‌های دیگر اسطو خودوس که کمتر رواج دارد: خیر دشتی، آنس الارواح، لاوند، ممسک الارواح، ضُرم، زغلیل، رزالذهب، خیری، خرام، خرامی، آلاله تلخ، گل‌لاوند، شاه‌اسپرم رومی می‌باشد. در تنکابن آن را تروم می‌نامند.

ترکیبات شیمیایی اسطوخودوس

اسانس  گیاه اسطوخودوس دارای حدود 40 درصد استات لینالیل و همچنین در آن ترکیباتی نظیر اسید بوتیریک ، اسید پروپیونیک و اسید والریک ، لینالول آزاد و ژرامبول وجود دارد.

اسطوخودوس و آویشن شیرازی بر روی باکتری‌های Staphylococcus aureus، Pseudomonas aeruginosa و Klebsiella pneumonia که در سال ۲۰۱۴ انجام گردیده،البته  اسانس اسطوخودوس  که دارای اثر مهار کننده بر روی باکتری‌های بیماری زای مورد مطالعه می‌باشد.

گیاه لاواند  که معنای  ان شستشو میباشد دارای  گلهایی جاذب برای زنبور عسل بوده و عسل مرغوبی از آن تولید می گردد . اسطوخودوس گیاه اعجاب انگیزی بوده  که در سلامتی بدن معجزه می کند این گیاه جای سوختگی و نیش حشرات را تسکین می میدهد و بسته به شرايط محيط و خاک به انواع مختلف ظاهر مي گردد. اسانس اسطوخودوس که از تقطير گل و سرشاخه هاي گلدار اين گياه به دست آمده و مايعی زردرنگ يا زرد مايل به سبز که دارای بوی مطبوعی بوده را بدست می اورد.

خواص دارویی اسطوخودوس

 برای رفع خستگی و آرامش چند قطره روغن اسطوخودوس را در وان آب گرم ریخته و برای مدت یک ربع ساعت در آن دراز کشیده تا متوجه تاثیر ین گیاه بشوید،  گرفتگی غضلانی را باز می‌کند،مقوی معده و ادرار آور می‌باشد،  حالت معرق دارد و تب را پایین می‌آورد، بیماریهای کبدی را برطرف و  ضد تشنج و بادشکن  است. برای تقویت عمومی بدن مناسب است،کرم های معده و روده را از بین و  بیماریهای سینه و درمان سرفه را برطرف کرده، برای معالجه زکام موثر بوده و از آن می‌توان به عنوان مسهل و تمیز کننده استفاده نمود.    برای رفع بیماریهای مجاری ادرار مفید .اگر دست و پای شما خواب می‌‌رود این گیاه را برای درمان خود بکاربردید. زردی را برطرف و برای رفع حالت تهوع و سرگیجه مفید بوده. سردردها و ضعف اعصاب را درمان کرده

.  برای از بین ‌بردن طپش قلب بکاربرده شده   آسم را برطرف و میتوان  برای رفع ترشحات زنانه  از این گیاه استفاده کنید. داروی ضدعفونی کننده ی فوق العاده محسوب میشود. در درمان تیک عصبی بکار برده ودر درمان سرماخوردگی تاثیر فوق العاده ای گذاشته بطوری که بوعلی سینا این گیاه را جاروی دماغ نامیده است. برای رفع فراموشی و آلزامیر میتوان استفاده دارویی کرد.

طریقه مصرف اسطوخودوس:

 میتوانید برای برطرف کردن رعشه و سرگیجه حدود پنج گرم از پودر آن را با عسل مخلوط کرده و هر شب خورده شود.برای رفع فراموشی و تقویت حافظه از دم کرده اسطوخودوس استفاده شود

.برای رفع بی‌خوابی یک قطره از روغن اسطوخودوس را روی یک تکه پنبه چکانده و آن را داخل بالش خود قرار تا خواب مطبوعی برای شما ‌آورد و میتوان روش دیگری را هم بکار برد  یک قاشق چایخوری پودر اسطوخودوس را با یک قاشق چایخوری پودر سنبل‌الطیب مخلوط و در یک لیوان آبجوش ریخته و به مدت 10 دقیقه دم شود و برای درمان اختلالات خواب یک ساعت پیش از خواب شبانه یک فنجان چای لاوند را بنوشید. این دم کرده را یک ساعت قبل از رفتن به رختخواب میل کنید تا بی‌خوابی شما برطرف گردد.

  برای برطرف کردن غم و اندوه هر روز دم کرده اسطوخودوس نوشیده. برای پیشگیری از آب آوردن بدن دم کرده اسطوخودوس را استفاده کنید.

برای برطرف کرده سوء هاضمه یک قطره اسانس اسطوخودوس را در یک لیوان آب نیم گرم ریخته و یا یک فنجان از دم کرده آن را نوشیده.

اسطوخودوس درمان کنده رماتیسم ، آرتروز و نقرس بوده وبرای این منظور کمپرس آنرا بر روی عضو مورد نظر بگذارید و یا اینکه 2 قطره روغن آنرا با یک قاشق روغن بادام و یا روغن زیتون مخلوط و عضو دردناک را با آن ماساژ دهید و زخمهای کهنه را با مالیدن اسانس اسطوخودوس که در الکل حل شده باشد را برطرف کنید. 

برای درمان بیماریهای ریوی 2 تا 3 قطره روغن اسطوخودوس را با یک قاشق غذا خوری روغن بادام و یا روغن زیتون مخلوط نمده و بعد از ان سینه و پشت بیمار را ماساژ دهیدو همچنین مالیدن پماد اسطوخودوس زخمها را ضد عفونی و التیام می‌بخشد.  

برای برطرف کردن بوهای نامتناسب در منزل چند قطره روغن اسطوخودوس را در آب ریخته و بعد از انکه  به آرامی بجوشد عطر مطبوعی را در هوا پخش نموده

.مصرف خوراکی این گیاه پنچ میلی لیتر هر بار تا دو بار در روز برای سردرد و افسردگی تاثیر داشته .

خواص دارویی اسطوخودس از نگاه طب سنتی :

نکته مهمی که از قدیم به ان توجه شده این بوده که درمانگران طب سنتی در جهان نوشیدن عصاره تهیه شده از برگ‌های گیاه لاوندر  راتاثیر زیادی در بهبود و تسکین سردرد دانسته و این نوشیدنی توسط بسیاری از درمانگران شیوه‌های درمانی طب مکمل برای درمان سردرد به ویژه سردردهای میگرنی کاربردی اعجاب‌انگیز داشته است و این داروی گیاهی اگر چه طعمی تلخ و گس داشته باشد اما خاصیت و تاثیرگذاری آن چنان زیاد بوده  که بیشتر از بیماران تلخی آن را تحمل می‌کنندو  اگر در صورتی برخی از بیماران قادر نباشند گسی و تلخی عصاره لاوندر را تحمل کافی است این عصاره را رقیق کنند و آن را میل نمایند.

ماساژ شکم با روغن لاوندر یکی از مفیدترین شیوه‌های درمان و تسکین اسپاسم‌ها و انقباض‌های عضلات شکم دانیته اند و ماساژ این روغن در ناحیه شکم و جذب آن موجب شده  که اسپاسم‌های دستگاه گوارش به ویژه درناحیه روده‌ها به راحتی و سریع درمان گردد و درد ناشی از آن به مرور کاهش پیدا کرده و حتی به طور کلی از بین رود.

همین طب سنتی اعتقاد دارند که  استفاده از روغن گل اسطوخودوس به صورت موضعی باعث از بین رفتن آثار باقی‌مانده زخم‌ و برخی از سوختگی‌ها شده و ماساژ روغن و عصاره اسطوخودس یا لاوندر به روی زخم‌ها به صورت مستمر و روزانه کمک کرده تا جای زخم‌ها و سوختگی‌ها به راحتی از بین رفته و  علاوه بر این استفاده از جوشانده رقیق شده این گیاه دارویی به عنوان یک ضدعفونی‌کننده برای پاکسازی زخم‌ها و جراحات سطحی بسیار موثر بوده و برای تهیه این مخلوط جوشانده سرد شده گیاه لاوندر بعد از رقیق کردن با مقداری اتانول ترکیب نموده و برای ضدعفونی مورد استفاده قرار دهید.

طبیعت این گیاه دارویی طبق نظر غالب حکمای طب سنتی گرم و خشک بوده و از نظر خواص معتقدند که محلل و باز کننده گرفتگی‌ها بوده دم کرده 5گرم از برگ و سه شاخه گلدار آن مقوی بدن و قوای دماغی و تفکر و همچنین مقوی امحاء و احشاء داخل شکم و مفرح میباشد و برای بیماری های سینه، سرفه، ورم های نزله ای و زکام نافع بوده.

سازگاری گیاهی:اسطوخودوس گیاهی بسیار كم توقع  بوده و در خاكهای فقیر و آهكی و كم آب بخوبی رشد نموده ، این گیاه در خاكهایی با pH  بیشتر از  هفت  در خاكهای آهكی و سنگین  رسی  خوب رشد كرده و همچنین به نماتد مقاوم می باشد . باید توجه داشت كه اسطوخودوس به شوری آب نیز تا حدی مقاوم بوده و  می توان آن را در نقاطی كه دارای تشعشع شدید آفتاب مانند حاشیه آسفالت ها كشت نموده.

روش تكثیر و كاشت اسطوخودوس :

آماده سازي زمين قبل از کاشت  این گیاه داراي اهميت فوق العاده اي بوده ، زيرا اسطوخودوس يک گياه چندساله بوده و قرار است براي 8 تا 10 سال وگاهي اوقات تا 20 سال در يک مکان قرار گرفتهو آماده سازي اوليه زمين شامل شخم زمين تا عمق 40 سانتي متري و همزمان با شخم زدن، افزودن 35 تا50 تن در هکتارکود دامی پوسیده و کودهاي شيميايي مي باشد. البته توجه شود که ميزان اضافه کردن کود شيميايي به آزمايشات خاک بستگي داشته ولي معمولا 70 تا 80 کيلوگرم در هکتار اکسيد فسفر و 100 تا 120 کيلوگرم در هکتار اکسيد پتاس به عنوان کود پايه به خاک افزوده مي شود. اندکي قبل از کاشت عمل ديسک زدن و تسطيح زمين با ماله صورت گرفته شود.

اسطوخودوس بوسیله بذر، قلمه و خوابانیدن تكثیر و باید توجه داشت كه بهترین روش تكثیر این گیاه قلمه بوده و بدین طریق كه در فصل پائیز از سرشاخه های اسطوخودوس قلمه تهیه و در طول پائیز و زمستان آنرا در ماسه كاشته و در گلخانه نگهداری می كنند. معمولاً ۳ تا ۴  ماه قلمه ها ریشه دار می شوند و در اوایل بهار قلمه ها را در زمین اصلی به فاصله ۶۰ تا ۸۰  سانتیمتر کاشته شده و زمین مورد نظر برای كاشت اسطوخودوس را در پائیز شخم عمیق زده و حدود ۱۰  تن در هكتار كود حیوانی همراه كودهای فسفر و پتاسیم به خاك اضافه شود .چنانچه قلمه های اسطوخودوس در بهار از گیاه مادری تهیه شود و سپس در ماسه كاشته شود می توان قلمه های ریشه دار را در فصل پائیز اقدام به كشت و به  زمین اصلی انتقال نمود.

برای ریشه دار كردن قلمه های اسطوخودوس و یا هر گیاه دیگری می توان از هورمون اكسین استفاده نموده شود .با توجه به اینكه اسطوخودوس گیاهی چند ساله است در سال اول رشد این گیاه كند بوده و برای تولید گیاهی با فرم مناسب لازم است كه عملیات هرس در پائیز سال اول و سال دوم انجام ووتا از رشد طولی گیاه جلوگیری شود . بعد از هرس باید قد گیاه ۱۵  تا ۲۰  سانتی متر شود  سال اول ،در سال دوم به فرم نیمكره باید هرس گردد و ارتفاع ۲۰ تا ۲۵  سانتیمتر و پهنا از هر طرف ۱۵  تا ۲۰  سانتیمتر شود .در سال اول رشد كند است در سالهای بعد سریع خواهد میشود، بطوری كه در سال پنجم از هر بوته اسطوخودوس ۵۰۰  گرم برگ خشك تولید خواهد گردد .

در مراحل داشت باید به افات مهم ان مانند آفات مهم اسطوخودوس حشره‌ای به نام سوفورونیا هیومرلا است كه لارو این حشره سبب نابودی پایه‌های اسطوخودوس می‌شود كه برای مبارزه با آن از صابونهای نیكوتین دار استفاده میگرددو فواصل كشت در اسطوخودوس حدود یك متر در یك متر بوده و تعداد آن ۱۰۰۰۰ تا ۱۲۰۰۰ بوته در هكتار میباشد

 قسمت مورد استفاده این گیاه سرشاخه های گلدار آنست و بهترین زمان برداشت هنگامی است كه گلها روی گیاه ظاهر می شوند. اوایل تیر تا اواسط مرداد بوده وبرای برداشت محصول از اره استفاده كرده و گیاه را هرس کرده و سرشاخه ها را در سایه خشك می كنند. این گیاه تا ۲۰  سال در زمین اصلی باقی می ماند بنابراین توجه به شرایط خاك قبل از ایجاد مزرعه اسطوخودوس الزامی بوده  است

   روش های مصرف اسطوخودوس

 دم کرده اسطوخودوس: حدود 5 گرم سرشاخه گلدار و یا گل این گیاه را در یک لیتر آبجوش ریخته و به مدت 10 دقیقه دم و مقدار مصرف این دم کرده 4 - 3 فنجان در روز بوده.

بخور اسطوخودوس :برای  بخور و درمان زکام و سرماخوردگی و بیماریهای ریوی ، درمان سینوزیت این گیاه را بهمراه گیاه مرزنجوش یا بومادران بعنوان بخور استفاده کنید برای این کار  یک مشت از هر کدام با ۲ لیوان آب جوش بخور داده.

    کمپرس اسطوخودوس: 30 گرم گل و یا سرشاخه گلدار این گیاه را با یک لیتر آبجوش مخلوط نموده و به مدت 10 دقیقه دم شود.

برای تهیه کمپرس کافی 3 تا 4 قاشق غذاخوری از گیاه خشک گرد و لاوندر را با 2 لیوان آب مخلوط نموده و روی حرارت قرار داده و بعد  از آنکه این مخلوط به مدت 10 دقیقه جوشید آن را صاف نموده و اجازه دهید به اندازه کافی سرد و سپس این مایع را با کمک دستمالی نخی و تمیز روی موضع مورد نظر کمپرس شود و بهتر است این مایع به اندازه کافی سرد گردد زیرا گرمای آن ممکن بوده موجب بروز خونریزی‌های زیر پوستی در ناحیه ضرب دیده گردد .

 اسانس و روغن اسطوخودوس : می‌توان از فروشگاههای گیاهان دارویی و یا برخی از داروخانه‌ها تهیه و برای مصرف یک قطره از آنرا با یک قاشق روغن بادام و یا روغن زیتون مخلوط و برای ماساژ استفاده و یا یک قطره آن را روی یک حبه قند و یا یک قاشق عسل مخلوط و خورده شود.

دمنوش آرام بخش اسطوخودوس و نعناع   : دو لیوان آب جوش  را به همرا دو قاشق چای خوری گلبرگ های خشک شده یا تازه ی اسطوخودوس و½ پیمانه برگ های تازه ی نعناع را مخلوط کنید گلبرگ های اسطوخودوس و برگ های نعناع را به آب جوش اضافه کنید و بگذارید ۱۵ دقیقه دم کشیده شودو دمنوش را صاف و اگر خواستید، یک قاشق چای خوری عسل به آن اضافه نموده. این مقدار برای دو نفر مناسب است.

مضرات اسطوخودوس

اسطوخودوس گیاهی بی‌ضرر که همه می‌توانند از آن استفاده و فقط برای اشخاص صفراوی مزاج خوب نیست و باعث آشفتگی شده اینگونه اشخاص باید آن را با سکنجبین یا کتیرا بخورند.

طریقه نگه داری اسطوخودوس

عصاره‌ی  این گیاه باید دور از نور و هوای و در شیشه‌های رنگی نگه‌داری و باید توجه داشت که برای نگه‌داری در ظروف پلاستیکی استفاده نشود.

اضافه کردن نظر