ترخون یا تلخون با نام عملی Artemisia dracunculus  که در فارسى نام آن ترخانى بوده، بعد آن را معرب کرده ، ترخون و طرخون نوشتند وبه همراه نعنا به بازار آورده شد و در ردیف سبزیهاى خوردنى قرار گرفت ،این گیاه در اکثر شهرهاى ایران مى روید و دارای  طعم تندى و گسى و شیرینى با هم احساس میشود . واریته sativa آن عطر و طعم مخصوصی داشته و برای مصرف خوراکی کشت میگردد. باید توجه داشت که نام انگلیسی ترخون یعنی tarragon از نام فارسی آن گرفته شده.به دلیل گل های زرد در رده خانواده‏ی گل آفتاب‏ گردان ‏ها هم محسوب میشود.نام فرانسوي ترخون ، Estragonنام آلماني Estragonونام خانواده Compositae کاسنی

ترخون فرانسوي وترخون آلماني مربوط به گونه Draconculus است که در ايران مورد مصرف قرار میگیرد. ترخون روسيه مربوط به گونه Draconculoide مي باشد و نوع فرانسوي و آلماني حاوي 0/25 تا 3/1 درصد اسانس و نوع روسی حاوي 0/1 تا 2/1 درصد اسانس بوده.

گیاهشناسی ترخون:

گیاه دارویی از نوع گیاه چندساله  و گیاه پایا به ارتفاع ۳۰ سانتیمتر تا یک متر بوده و دارای برگ‌های ساده به رنگ سبز میباشد. برگ‌های این گیاه دارویی  قاعده بوده و ساقه آن به سه لوب تقسیم می‌شود و کاپیتول‌های آن کوچک و به رنک سبز و خوشه‌ای میباشد. ساقه برگ‌دار گیاه اگر در بین انگشتان فشرده دهیم بوی مشخصی بر اثر آزاد شدن اسانس از آن استشمام می شود. طول برگ ها 3 تا 8 سانتیمتر و عرض آن ها 0.5 تا 1.2 سانتیمتر می‌بوده است. کناره‌های برگ های ترخون صاف و بدون دندانه و گیاه فاقد کرک میباشد و گل ها فراوان  و به صورت مجتمع در یک خوشه متراکم قرار گرفته شده و دارای رنگ گل های ترخون زرد یا قهوه‌ای تیره بوده و گاهی اوقات ترخون اصلا گل و بذر تولید نمی کند و دارای  ریشه هایی از نوع ریزوم میباشد. گل های ترخون هرمافرودیت بوده و با باد گرده افشانی می نماید. تکثیر آن از طریق پیدایش جوانه‌ها در ریزوم گیاه صورت گرفته و قسمت مورد استفاده ترخون برگ‌ها و سر شاخه‌ها جوان گیاه بوده است. از ترخون برای طعم‌دار کردن خوراکی‌هایی مثل خوراکی شور استفاده می گردد. منشأ اصلی ترخون در دره‌های آبرفتی روسیه و نواحی غربی آمریکای شمالی بوده و تا اکنون پرورش آن در تمام نقاط ایران معمول میباشد.ترخون گیاه معطر غدای ایرانی میباشد

ترکیبات شیمیایی ترخون

گیاه تازه ترخون دارای ۶۰ تا ۷۰ درصد استراگول، ۱۵ الی ۲۰درصد اوسیمن (ocimene) و متیل کاویاکول(methylchaviacol) می‌باشد، همچنین دارای مقدار کمی تانن در ترخون وجود دارد.

اکولوژی ترخون: این گیاه در مناطقی کشت می‌شود که از هوای گرم و آفتابی برخوردار بوده و دارای درجه حرارت های پائین به سهولت تحمل می نماید، بطوری که دمای 15- درجه سانتیگراد را بدون هیچ آسیبی تحمل خواهد کرد. گیاه ترخون هنگام بروز هوای سرد در فصل بهار دچار سرما‌زدگی نمی‌گردد و به رویش خود ادامه خواهد داد.

این گیاه در طول رویش به مقادیر زیادی آب نیاز دارد، از این رو گیاه در زمین های غنی از آب کشت شود. آبیاری برای این گیاه در مرحله تشکیل شکوفه‌ دادن و نیز بعد از برداشت محصول ضروری بوده وخاک مناسب برای کشت ترخون  دارای خاک هایی با بافت متوسط شنی – رسی و با ضخامت زیاد لایه سطح‌الارض بوده. اگر ترخون در خاک های رسی کاشته  و عمر زیادی نخواهد داشت.گیاه ترخون در خاک های خشک عطر بیشتری پیدا نموده و PH مناسب برای ترخون  درحدود 6.5 تا 7.8 میباشد.

آفات وبیماری ترخون

از آفات مهم ترخون می توان به مورچه قرمز( Solenopsis geminata ) اشاره نمود.ترخون معمولا بیماری خاصی نداشته  اما در طول رویش ممکن بوده توسط عوامل بیماریزای قارچی نظیر قارچ عامل زنگ و قارچ عامل لکه برگی آسیب دیده، که باید جهت مقابله با آنها از سموم قارچ کش مناسب استفاده کرد  .بیماریزای قارچی ترخون نظیر قارچ عامل زنگ و قارچ عامل لکه برگی بوده  که باید جهت مقابله با آنها از قارچ کش استفاده کرد.

آماده سازی خاک برای کاشت گیاه ترخون: در فصل پاییز بعد از برداشت محصول قبل باید 40 تا 50 تن در هکتار کودهای حیوانی کاملا پوسیده به زمین هایی  که در آن ها ترخون کشت می‌شود اضافه  و با انجام شخمی عمیق (به عمق 40 تا 45 سانتیمتر) با خاک مخلوط و سپس کودهای شیمیایی مورد نیاز از قبیل 80 تا 100 کیلوگرم در هکتار اکسید فسفر و 120 تا 130 کیلوگرم در هکتار اکسید پتاس به خاک اضافه و شخم دیگری به عمق 30 تا 35 سانتیمتر در جهت عمود بر جهت شخم قبلی زده شود. بعد از جمع آوری سنگ ها و قلوه سنگ ها ، کلوخه‌ها بوسیله دیسک شکسته شده و زمین تسطیح می شود و در اوایل بهار باید بستر خاک را برای کشت گیاه کاملا آماده خواهد کرد.

تاریخ و فواصل کاشت گیاه ترخون:

ترخون را باید با گیاهان دیگر کشت مود که سبب افزایش و گسترش علفهای هرز نگردد در اوایل بهار زمان مناسبی برای تکثیر رویشی ترخون  از طریق قلمه‌های ساقه‌ای و پاجوش وباید توجه داشت که در فصل پائیز زمان مناسبی برای تکثیر ترخون از طریق تقسیم ریشه می‌باشد. ترخون 8 تا 10 سال عمر دارد ولی محصول آن نقطه 4 تا 6 سال بازدهی اقتصادی خواهد داشت.

کاشت و تکثیر:

قلمه ساقه‌ای

بعد از جدا کردن ساقه‌های سبز و جوان از پایه مادری آن ها را در زمین مورد نظر کشت و تکثیر ترخون با استفاده از این روش مناسب نبوده و کمتر مورد استفاده قرارگرفته.

پاجوش

اطراف پایه‌های مادری سه تا چهار4 سال پاجوش های متعددی از رویش استلون ها بوجود آمده  که هر پاجوش از ساقه کوتاه و ریشه مناسبی برخوردار بوده و اگر در اواخر  فص پائیز یا اوایل فصل بهار اطراف گیاهان را به ضخامت 4 تا 5 سانتیمتر با خاک نرم پوشانده پاجوش های بیشتری تولید میگردد.در این روش در اواخر بهار در حدود ماه خرداد خاک اطراف گیاهان را کنار زده و با جدا کردن پا جوش ها آن ها را در زمین اصلی کشت می نمایند. معمولا اطراف هر پایه مادری 20 تا 40 پاجوش بوجود آمده ولی بهتر بوده که بیش از 10 تا 20 پا جوش از گیاه مادر جدا نشده وچون ممکن بوده سبب خشک شدن پایه مادری شود. بعد از انتقال پاجوش ها به زمین اصلی باید بلافاصله گیاهان را آبیاری کرد .

تقسیم ریشه

در بسیاری از کشورها از این روش برای تکثیر ترخون استفاده و پایه‌های مادری 3 تا 4 سال را که کاملا سالم و عاری از هر گونه آلودگی قارچی بوده  از خاک خارج  و سپس ریشه را به 5 تا 10 قطعه تقسیم کرده و هر قطعه باید دارای حداقل 1 تا 2 جوانه رویشی باشد وسپس در عمق 10 تا 15 سانتیمتر در زمین اصلی کشت خواهد شد و برای هر هکتار زمین به 35 تا 40 هزار بوته نیاز میباشد.

مرحله داشت ترخون

در طول رویش گیاهان مبارزه مکانیکی و شیمیایی با علفهای هرز ضروری  بوده و قبل از رویش گیاهان در سال دوم می‌توان از علف کش های مرکازین (Merkazin) به مقدار 8 کیلوگرم در هکتار یا سنسور (sensore) به مقدار 1 تا 1.2 کیلوگرم در هکتار استفاده و بعد از اولین برداشت می‌توان از علف‌کش مرکازین به مقدار 4 تا 6 کیلوگرم یا از علف کش آفالون (Afalon) به مقدار 6 کیلوگرم در هکتار استفاده نموده.

برداشت گیاه ترخون

محصول ترخون را می‌توان یک یا دوبار در سال برداشت نمود و اولین برداشت در مرحله گل‌دهی انجام خواهد گرفت و در اوایل تابستان زمان مناسبی برای اولین برداشت خواهد بود. از اواخر شهریور تا قبل از بروز سرما می‌توان دومین برداشت را انجام ،گیاهان باید از فاصله 7 تا 8 سانتیمتری از سطح زمین برداشت اما  در غیر اینصورت گیاهان خشک و در صورتی از پیکر رویشی گیاه به عنوان سبزی یا ادویه استفاده ، می‌توان 3 بار در سال محصول را برداشت کرد.بعد از برداشت محصول برگردان کردن خاک بین ردیفها سبب تهویه خاک و نیز سبب تسریع در رویش گیاهان می‌گردد و این کار برای کشت بعدی ضروری است.

اولین برداشت این گیاه  قبل از گل دهی (اواخر خرداد – اویل تیر) انجام وبعد از برداشت اندام های جمع شده را خشک  کرده که اگر می‌توان آن ها را در سایه خشک نمود ولی برای مقیاس وسیع از خشک‌کنهای الکتریکی در دمای حدوئد 40 تا 50 درجه سانتیگراد استفاده کرد و در سال اول عملکرد پیکر رویشی تازه 1.5 تا 2 تن در هکتار بوده  که از آن 25 تا 35 کیلوگرم اسانس بدست خواهد آمد وعملکرد پیکر رویشی خشک 2 تا 2.5 تن در هکتار بوده است.

خواص دارویی ترخون

این گیاه دارویی  دارای مقادیر بالایی ویتامین A، B و ویتامین C بوده و دارای ریز مغذی هایی مانند روی، کلسیم، منگنز، آهن، منیزیم، پتاسیم و مس میباشد .برای درد مفاصل مفيد بوده  و بهمراه غذا خورده میشود و حتی كوبيده آن به‎صورت ضماد استفاده میشود،ترخون درمان‎كننده قاعدگي‎هاي دردناك  و همچنين قاعده‎آور بوده،

كساني كه سرعت انزال داشته و ضعف قوه  به همراه سستي كمر دارند باید ترخون خشك را با زرده تخم‎مرغ مخلوط كرده به كمر بمالند اگر ريشه ترخون باشد بهتر جواب میدهد

براي درمان دردهای رماتيسمی ده گرم ترخون را در 300 سي‎سي آب بجوشانید و سپس روزي سه فنجان ميل کنید

 بوی تند و معطر ترخون برای دور کردن بوی بد از بدن استفاده خواهد شد بطوری که موجب مهار رشد میکروب ‏های روی پوست شده و به این ترتیب موجب کاهش بیشتر بوی بدن می گردد. دارای خواص آنتی‌باکتریال و ضد قارچ بوده، خاصيت حفاطت در برابر اشعه هاي خطرناک  ، درمان دیابت ، در دهان نگه داشتن این گیاه جهت درمان زخم و جوش درون دهان مفيد بوده، آلرژی زا بوده، ضد درد، ضدميکروب، ضد شکنندگي عروق موئينه، ضدتب، ضداسپاسم، ضدنفخ، ادرارآور هم از دیگر خصوصیات آن است.

برای درمان بیماری های عفونى سودمند است  و باجویدن گیاه ترخون  میکرب طاعون را نیز از شخص دور میکند.

خاصیت اشتهاآوری داشته و رطوبت هاى بدن را جذب مى کند،براى تسکین درد معده مفید ،درمان کننده دردهاى رماتیسمى بوده و براى اعصاب مفیدبوده ،جويدن ترخون باعث جلوگيري از خونريزي لثه و التيام زخم‎ها شده وكساني كه نقرس دارند از دم‎كرده ترخون استفاده ، این گیاه براي دل درد و دردهای معده كه دراثر غذا به وجود آمده است مفيد و مناسب بوده و  اگر معده تنبل و ترشح آن ضعيف باشد  ترخون برای درمان مناسب است

.برای پيشگيری از تصلب شرائين و بيماري های عروقی برگ‎هاي ترخون را جويده و ميل کنید.

ترخون ترشح شیره‏ های گوارشی معده را تحریک کرده و بهمین دلیل موجب افزایش اشتها  گردیده که این اتفاق درست در زمانی شروع  شده  که  ترخون  را در دهان تان قرار داده در محل جایی که در آن بزاق تولید و در قسمت ‏های پایین‏ تر دستگاه گوارشی، شیره‏ ی معده و صفرا ترشح میگردد تا اگر غذایی در معده باشند سرعت هضم مواد غذایی را افزایش داده و اگر نباشد و به عبارتی معده خالی باشد به نوبه ‏ی خود موجب افزایش اشتها در انسان میگردد. این گیاه دارویی دارای توانایی بسیار زیادی برای مبارزه با کرم‏های روده‏ای دارد.

بلیل داشتن خاصیت بی‏ حس‏ کنندگی در دهان، یونانیان باستان این گیاه را برای  تسکین دندان درد جویده واین گیاه همچنین در قرون وسطی به عنوان پادزهر برای درمان سم مارگزیدگی و گاز سگ ها استفاده میکنند، از دیگر خواص مفید ترخون می ‏توان به هضم بهتر غذا، مسکن ملایم و یک کمک کننده‏ ی خوب مخصوصا برای پیشگیری از بیماری‏ های قلبی و چاقی اشاره ، کسانی  که فشار خون بالایی دارند می‏توانند از این سبزی به جای نمک در غذا استفاده کنند.

روغن‏های موجود در ترخون: این روغن ها به وسیله‏ تقطیر با بخار آب از برگ ‏ها و گل ‏های این گیاه استخراج  شده و شامل سینئول، استراگول، اوسیمن و فلاندرن می ‏باشند وروغن ‏های ضروری یا همان اسانس های فرار موجود در ترخون دارای خواص چون ضدرماتیسم، اشتها آور، کمک به بهبود گردش خون، کمک به گوارش بهتر غذاها، برطرف‏ کننده بوی بد، قاعده‏آور، محرک و کرم‏ زدا میباشد.همین روغن های فرار باعث شده گردش خون و مخاط بهبود ‏بخشیده و به توزیع مناسب مواد مغذی، اکسیژن، هورمون ‏ها و آنزیم ‏ها در سراسر بدن کمک نماید. سمیّت های این روغن کرم ‏های بدن را کشته  میکرب هایی مانند  کرم‏های گرد و کرم نواری که در روده یافت می ‏شوند، کرم قلاب‏ دار که می تواند به هر جایی از بدن برده و حتی کرم حشره که بر روی زخم‏ ها وجود داشته  می‏ شوند اما دقت داشته شود  که تا وقتی این روغن‏ ها به صورت موضعی و خارج از بدن استفاده شده جای نگرانی وجود ندارد اما هنگامی که به صورت خوراکی مصرف می‏شوند باید مراقب بود زیرا این‏ها سمّی بوه و خطرناک میباشند.

روغن ‏های فرار ترخون بیشتر به دلیل اول برای این بیماری مفید هستند یعنی توانایی بسیار خوبی برای افزایش جریان خون دارند. بدین ترتیب موجب گرم شدن ناحیه ی آسیب دیده می ‏شوند و علاوه بر این نمی ‏گذارند که اسید اوریک در آن مکان‏ های خاص تجمع کنند. ترخون همچنین به سم‏ زدایی نیز به ‏وسیله‏ ی تحریک دفع ادرار و مدفوع کمک می‏ کند.در طب گیاهی از روغن ترخون را همراه با روغن رازیانه و عسل برای تقویت سیستم هاضمه توصیه  ولی ولی در صورت داشتن آلرژی از استفاده این روغن‌ها وعسل خودداری کرده.

تاثیر ترخون در درمان رماتیسم

باید توجه داشت 2 عامل مهم در ایجاد رماتیسم  یعنی درد مفاصل و آرتریت  یعنی التهاب و ورم مفاصل دخیل هستند، 1- گردش خون و لنف نامناسب مخصوصاً در اندام‏ هایی مثل دست و پا و 2- تجمع مواد سمّی مانند اسید اوریک در بدن. برای درمان این بیماری باید 2 اتفاق انجام گیرد: یا این که ماده ی درمان کننده به جریان خون کمک کند و آن را آسان ‏تر نماید یا باید سم ‏زدایی باشد یعنی باید سم‏ ها را از بدن خارج شود.

دم نوش ترخون: برای رفع خستگی و آرامش اعصاب بسیار سودمند بوده و به همین دلیل برای افراد بیش فعال مفید میباشد.

چای ترخون:

یک فنجان آب جوش به همراه یک قاشق غذاخوری از ساقه و برگ خشک شده ترخون را درون آن ریخته و ده دقیقه صبر تا خوب دم بکشد، سپس آن را گرم بنوشید.نوشیدن یک فنجان چای ترخون در روز توصیه می گردد .

خواص چای ترخون:باعث  صفرا توسط کبد شده و به این ترتیب فرآیند هضم و سم زدائی بدن راحت‌تر صورت  وخستگی را از بین می‌برد و اعصاب را آرام نموده وکرم روده را از بین برده وهمچنینمشکلات بی‌خوابی را برطرف می‌کند.برای درمان درد دندان مفید و بیشتر دنیا برای رفع دندان درد از این  روش استفاده،بخاطر داشتن خواص آنتی باکتریال، برای ضدعفونی کردن زخم‌ها و بریدگی‌ها به کار واشتها را زیاد وافسردگی را از بین می‌برد.

نگهداری مصرف ترخون: ترخون را به صورت تازه 10 تا 14 روز می ‏توان در یخچال نگهداری نمود ، اما در فریزر 4 تا 6 ماه قابل نگهداری خواهد بود.برای خشک کردن ترخون، ابتدا آن را پاک و خوب شسته شود و سپس در یک محل تاریک و گرم قرار گیرد و وقتی که خشک شدند آن ها را درون شیشه‏ ی تمیزی بریزید و در جای خنک و تاریک نگه داری شودالبته .ترخون‏های خشک شده دارای طعم و مزه‏ ی مانند ترخون ‏های تازه نیستند، اما به هر حال برای زمانی که سبزی تازه در دسترس نیست مناسب بوده و مخصوصا برای گذاشتن درون  شکم،واین روش برای پختن مرغ شکم پر طعم خوبی به غذا میدهد. و حتی برای ادويه جات، ترشي، سالاد، سرکه، سوپ ها، سس ها، به همراه گوشت، ماهي و تخم مرغ مورد استفاده قرار میگیرد وحتی  در شيريني پزي، عطرسازي و آب هاي آرايشي از آن نیز استفاده مي شود.

مضرات مصرف ترخون:

مصرف طولانی مدت ترخون می تواند سبب ایجاد بیماری سرطان گردد و به دلیل وجود استراگول در آن بوده. علاوه بر این به دلیل تاثیر استراگول بر جنین و ایجاد ناهنجاری در آن، زنان باردار نباید از آن استفاده نمایند زیرا  ترخون باعث آغاز قاعدگی شده و در زنان باردار می تواند منجر به سقط جنین شود. افرادی که به سایر گیاهان خانواده Asteraceae حساسیت دارند نیز نباید از ترخون به میزان زیادی استفاده گردد. زياده‎روي در خوردن ترخون باعث كم کردن  شهوت  و خون را تيره مي‎كند

روغن‏های موجود در ترخون به دلیل وجود استراگول سمّی بوده، استراگول نام دیگر میتل چاویکول بوده و از این رو نباید به کودکان کم سن در حدود زیر 4 سال استفاده شده.

اضافه کردن نظر