گیاه دارویی گلپر Heracleum persicum  با نام های  انگدان یا انجدان گیاهی گلدار علفی با نام علمیHeracleumpersicumوچندساله از تیرهٔ چتریان بوده و این گیاه بومی مناطق ایران است که در ناحیه‌های نمناک کوهستان ایران و مناطق پیرامونی آن می‌روید. همهٔ گونه‌های  سردهٔ گلپران معطر بوده و برخی گونه‌ها در آشپزی ایرانی به عنوان ادویه کاربردفراوانی  دارند ، می‌ توان از تمام بخش های این گیاه در صنعت غذا و دارو  استفاده کرد و گونه‌های دیگری از گلپر مثل گونه کاندیکانز در صنعت داروسازی کاربرد داشته است این گیاه ایرانی جز گیاهان کوهستانی بشمار امده.

گیاهشناسی گیاه گلپر:

گلپر 2 نوع دارد:يكى خوشبو كه به آن گلپر و كولاپر مي‏گويند. ونوع دوم  آن انجدان بد بو میباشد كه به آن گياه انغوزه، گياه انگژد، گياه انگشت گنده، گياه حلتيت منتن و گياه حلتيت سياه گفته میشود.نوع خوشبوى آن در همه كوهستان‌هاى ايران مخصوصا دامنه البرز و قسمت‌هاى شمالى در شميران، گچسر، رودبار قصران، جاده شمشك و مغرب ايران به عمل آمده و نوع بد بوى آن در جنوب شرقى ايران، استان فارس و كوه‏هاى خراساس به طور خودرو به عمل آمده كه از صمغ آن كه انغوزه و انگژد خوانده ميگردد وجهت صادرات استفاده مي‏شود اما متاسفانه به صمغ نوع خوشبوى گلپر كه مفيدتر بودهدر حال حاضر توجهى نشده است.

بهترين نوع آن در نقاط كوهستانى ايران به عمل مي ‏آيد و انواع ديگر از گلپر در بعضى از كشورهاى آسيايى و آفريقايى ديده مي‏شود و يك نوع سوم به نام انجدان رومى است كه خواص زيادى داشته و در ايران ديده نشده است.

ميوه نوع معطر گلپر پس از رسيدن به شكل پولك نازكى در مي‏آيد كه آن را كوبيده، با انار، يا سيب زمينى پخته يا باقلاى پخته مي‏خورند تا از ايجاد نفخ آنها جلوگيرى نمايد.برگ های  با چاک‌های عمیق به شکل پنجه غاز شبیه برگ آنژلیکا داشته، به طوری که این چاک‌ها برگ را به چند نیمه برگ تقسیم نموده و هر نیمه برگ نوک تیز و دندانه دار است. گل‌های آن سفید مجتمع به صورت چتر در انتهای ساقه‌های گل‌دهنده در قسمت بالای گیاه ظاهر شده و میوه آن تخم مرغی کمی ضخیم و معطر به رنگ سبز تیره به طول ۱٫۵ تا ۱ سانتی‌متر است.

برگ ها و ساقه های گلپر در زمستان از بین رفته ولی ریشه های ضخیم آن باقی می ماند و در بهار سال بعد ساقه های بلند دیگری از آن ها رشد کرده و بالا می رود.گلپر دارای ساقه  توخالی و ضخیم میباشد و ارتفاع آن گاهی از قد انسان هم بلندتر میشود، برگ آن شبیه برگ کلم، ولی بزرگتر و گل آن چتری و سفید رنگ بوده که ثمرش  همان میوه اش بعد از رسیدن، سفید و مدور و پهن و شبیه به سکه پول شدهو بسیار خوشبو است.

ساقه و برگ گلپر که گلپر ترشی نامیده ، دارای همان خواص بوده و خوردن آن با خوراک و یا افزودنش به ترشی ها بسیار مفید میباشد و از فساد و خراب شدن ترشی نیز جلوگیری می نماید.

رویشگاه‌ها گیاه گلپردر ایران: نواحی شمالی البرز، ییلاق جواهرده، گرچسر، شمیرانات، توچال، غرب ایران و کوه‌های بختیاری و همچنین در ارتفاعات شیرکوه یزد در روستاهای ده بالا و طزرجان قابل روززدن هستند.این گیاه در طعم دهی غذاهای ایرانی کاربرد دارد و بطوری که  گلپر یک چاشنی ایرانی محسوب شده که این گیاهی  فقط در ایران می‌روید و به همین دلیل به «هراکلیوم پرسیکوم» معروف شده وتمام گیاهانی که پایان نامشان «پرسیکوم» است، به نام کشورمان ثبت شده‌اند. محل رشد این گیاه بیشتر نواحی مرتفع (1500-2000 متر ارتفاع) و پر آب مثل رودخانه‌های اطراف شمشک، گچسر، دیزین، اوشان و تونل کندوان است و از این مناطق به سایر نقاط ایران ارسال میگردد. اما متاسفانه میزان برداشت گلپر به حدی نیست که به خارج از ایران صادر گرد.

  این گیاه خودرو و وحشی در فصل بهار میروید و برگ‌های گلپر بزرگ و پهن بوده وحتی  قطر آن گاهی از نیم متر هم بیشتر می‌شود. گیاه گلپر از خانواده گیاهان چتری یا جعفری و گل آن بسیار زیبا و شبیه چتر بوده است ،قطر این گل‌ها گاهی به بیش از 50 سانتی‌متر ‌رسیده. گل‌های سفید رنگ آن در خرداد و تیر ماه باز می‌شود. شهریور و مهر ماه فصل برداشت دانه‌هاست.

دانه‌های گلپر پهن بوده و بویی نافذ دارند و قطر آن‌ها از 4-6 میلی‌متر بیشتر نمی رسد و برای برداشت دانه‌ها چترها را می‌چینند و آن‌ها را در یک پارچه می‌تکانند تا دانه‌هاریخته شوند. برگ و ساقه این گیاه هم بوی نافذی داشته و از ساقه تو خالی آن گرچه مزه تند و تیز و تلخی دارد، ترشی بسیار خوشمزه‌ای درست می‌شود. دانه‌های گلپر مشابهی از نظر بو و مزه ندارد و از قدیم به دلیل خوراکی بودن وبدلیل  مصرف آن محدودیت و ممنوعیتی نداشته، آن را پودر کرده و به عنوان ادویه مستقیم یا همراه با سایر ادویه‌ها در ترشی‌ها یا در غذاها ریخته میشود.

خواص درمانی گلپر

خواص آنتی‌اکسیدانی و ضدنفخ بالایی را دارا است و معمولاً همراه با مواد غذایی نفاخ مثل باقلا استفاده می‌گردد و دانه‌های گلپر خاصیت تقویت‌کنندگی معده و اندام های گوارش در بدن بوده و خاصیت ضد نفخی در دستگاه گوارش را داشته است و هضم‌کننده خوبی  نیزمحسوب میشود.افرادی که معده ضعیف یا تنبلی دارند می‌توانند از پودر گلپر به عنوان ادویه در غذای خود استفاده نمایند.

اسانس دانه‌های گلپر خاصیت ضدمیکروبی دارد و همانند سیر و پیاز شوینده معده محسوب میگردد و همچنین از این ادویه به عنوان نگه‌دارنده مواد غذایی از فساد نیز استفاده می‌شود...اسانس گلپر به عنوان آنتی اکسیدان در کاهش خطرات قلبی عروقی و کاهش مقادیر لیپوپروتیئن های سرم نقش بسزایی را داشته است،ترشحات معده را زیاد میکندو سموم بدن را دفع می ‌کند. ضد عفونی ‌کننده بوده  وخاصیت  میکروب کش قوی دارد و پودر دانه گلپر به عنوان یک داروی کشنده برای برخی از کرم های داخل روده مفید بوده  ،باعث زیاد شدن شیر مادر شده،پادزهر سموم میباشد،خوردن مقدار کمی از آن باعث شادی و نشاط در جسم می ‌شود،تسکین کننده سینه درد بوده و درمان کننده سکسکه میباشد. اشتهاآور  برای رفع کمردردهای ناشی از رطوبت مفید بوده و می توان آن را همراه با غذا میل نمود. میتوان گفت بهترین دارو برای معالجه ی درمان بیماری هیستری است،دم کرده ی ریشه ی گیاه گلپر برای رفع ناراحتی‌ های عصبی مفید است.

برای رفع درد های دوران قاعدگی میتوان مقداری از گلپر رو با نعناع و شاخه نبات جوشانده و یه لیوان کامل از آن را میل کنید این کار هم محتویات رحم را رقیق میکند هم به شدت تسکین دهنده درد در ناحیه شکمی در این دور ه است

طریقه ساخت ماسک برای رفع سیاهی چشم: برگ های گلپر را درون مخلوط کن به صورت پودر در آورده و انرا به همراه یک قاشق چای خوری روغن زیتون طبیعی مخلوط کرده و به مدت پانزده قیقه روی حلقه ی چشم و سیاهی های زیر چشم ماسک کنید و سپس این ماسک را برداشته و صورتتان را با آب نیم ولرم شسته و حتی الامکان این کار را هر شب تکرار کنید تا نتیجه ی بهتری ببینید.،ضماد گلپر با موم و همچنین روغن جهت تسکین بیماری سیاتیک شده،. همچنین ضماد آن به همراه روغن زیتون برای از بین بردن سیاهى زیر چشم بسیار مفید بوده  و مالیدن پخته ی آن با سرکه و پوست بوده، دانه های معجزه آسای گلپر برای افراد مبتلا به بیماری استسقاء مفید میباشدو این بیماران می توانند مقدار 8گرم از پودر دانه گلپر را در   دهان بریزند و بخورند و بعد از آن نیز مقداری آب گرم میل کنند.

در ريشه گلپر این گیاه دارویی خواص بي شمارى نهفته  و دز واقع ريشه گلپر قوي‏تر از ساير اعضاى اين گياه بشمار امده،ماليدن آن روى ورم‌ها مفيد است.و اگر از تشنج و ناراحتى‌هاى عصبى رنج میبرید از این گیاه غافل نشوید، برای معالجه بیماری  هيسترى یا همان صرع وعفونت‌هاى عصبى و عفونت‌هاى دستگاه تنفس این گیاه تاثیر بسزایی در درمان بیماریشان دارد.

متأسفانه با توجه به اینکه این گیاه فقط در ایران آن هم در نواحی خاصی می‌روید، مطالعه چندانی روی اسانس آن انجام نشده و در مورد سایر خواص این گیاه  اطلاعات زیادی در دسترس نمیباشد.

مضرات مصرف گلپر:

بطور کلی گیاهان خانواده جعفری می‌توانند ترکیب‌های کومارینی داشته و برای برخی افراد حساسیت‌زاست و مشکلات نوری روی پوست ایجاد نمایند.. یعنی فردی که به این گیاهان حساسیت دارند، در اثر مصرف یا تماس پوستی با آن‌ها و قرار گرفتن در آفتاب، دچار لک‌های پوستی قهوه‌ای، قرمز یا تاولی شده  که گاه خارش زا بوده . البته باید توجه داشت که درصد کمی از افراد به ترکیب‌های کومارینی حساس هستند اما به هر حال اگر فردی در اولین تماس با گلپر یا سایر گیاهان چتری یا مصرف آن‌ها این نوع حساسیت را مشاهده کند دیگر نباید این گیاهان را مصرف زیرا با مصرف بیش از یک بار ممکن است حساسیت افزایش یابد و لک‌ها یا تاول‌ها تمام بدن را دربر بگیرد.

 مصرف زیاد گلپر به دلیل طبیعت گرم بود نش باعث سقط جنین شده و از این رو خانم‌ های باردار در خوردن زیاد آن باید دقت کافی را داشته باشند، با وجود تمام خواص مثبت گلپر نباید از گرد گلپر به مقادیر زیاد استفاده نمود زیرا باعث تپش قلب می شود

مقدار مجاز مصرف پودر دانه گلپر، چهار گرم در روز کافی بوده است.

روش نگهداری گلپر

دانه گلپر  بسیار نازک بوده و دارای طعم تند و معطر است و تا هنگام مصرف بهتر است پودر نشودالبته این در مورد تمام دانه‌های گیاهان خانواده جعفری مثل زیره، رازیانه و گشنیز صدق کرده ،زیرا اسانس در دانه گیاهان محبوس بوده و اگر آن‌ها را در شرایط درست نگهداری کنیم، تا 3-2 سال قابل استفاده میباشندو اما وقتی دانه‌ها پودر می‌شود، اسانس آن‌ها به سرعت تبخیر می‌شود و خاصیتش را از دست می‌دهد و دوام آن‌ها در شرایط مناسب نگهداری به حدود شش ماه می‌رسد. در کل بهتر است دانه‌ها را هنگام مصرف یا حداکثر یکی دو هفته قبل از مصرف پودر کرده.

شیشه‌های رنگی تیره یا ظروف فلزی با در محکم، بهترین ظروف برای نگهداری طولانی مدت دانه‌های اسانس‌دار میباشند.دانه‌ها را باید در مکانی دور از رطوبت و نور نگهداری نموده وبدترین ظروف برای نگهداری دانه‌های اسانس‌دار، ظروف پلاستیکی میباشد که باید از ان ها اجتناب کرد.اندازه ظرف نیز باید با حجم ادویه متناسب باشد زیرا هوای داخل ظرف می‌تواند باعث اکسیده شدن اسانس ها شود و بو و خاصیت آن را تغییر دهد.

بهتر است در مکانی خنک و دور از گرما و رطوبت باشد زیرا گرما باعث از بین رفتن اسانس می‌شود و مکانی مانن یخچال برای این کار مناسب نبوده است

طریقه مصرف گلپر:

همان طور که گفته شد پودر   دانه‌ های این گیاه بیشترین کاربرد را برای مواد غذایی داشته‌ به عنوان مثال پودر گلپر را می ‌توان روی باقلای پخته،‌ عدس و دیگر حبوبات، سیب ‌زمینی پخته و انواع سوپ ها و خورش ‌ها و همچنین روی انار دانه شده پاشید و همچنین مصرف همزمان آن با ماست توصیه گردیده و میل نمود.

ترکیبات موجود در گلپر:

مواد شیمیایی موجود در گیاه دارویی گلپر عبارت است از: استات هکسیلیک، استات استیلیک و بوتیرات متیلیک و بوتیرات اتیلیک و اسید های مختلف دیگر که بوی تند به همین دلیل است.

گلپر دارای مس بوده و از نظر ترکیبات شیمیایی به خصوص در دانه های آن، اسانس روغنی فراری داراست که از گرد آن برای معطر ساختن بعضی غذاها استفاده می شود. مهم ترین روغن فرار موجود در گلپر، آنتول بوده.

که وجود همین ماده ارزشمند آنتول به عنوان طعم دهنده در صنایع غذایی و دارویی و از جمله در صنایع قنادی و شیرینی پزی، در محلول های دهان شویه، در خمیر دندان و یا گرده های مورد استفاده در دندانپزشکی، در آشامیدنی های غیرالکلی به وفور یافت میشود همچنین به عنوان معطر کننده در صابون و خمیر دندان، به عنوان عامل حساس کننده در بی رنگ کردن فیلم های عکاسی به عنوان عامل جذب کننده مواد در مشاهدات ،میکروسکوپی، به عنوان عامل ضد نفخ در مصارف دارویی، بکار رفتن از آنتول در سنتز آلدئید، تهیه دی هیدرو آنتول به طریقه نیمه سنتزی و تهیه پارامتوکسی هیدرو تروپیک آلدئید

نیاز اکولوژیکی گیاه گلپر:

خاکهای مورد نیاز یرای کاشت ان دارای بافتی سبک بوده و خاک های مناسبی برای رویش این گیاه بوده ،زیرا رشد در چنین خاک هایی بهتر انجام می گیرد. باید توجه کافی داشت که افزودن کودهای حیوانی یا خاکهای جنگلی حاوی مقدار فروان ترکیبات هوموسی به زمین هایی که این گیاه در آنها کشت می گرددد،مفید است.افزودن 25 تن در هکتار از چنین کودهایی به خاک مزرعه نتایج خوبی را به دنبال می اورد و مواد مذکور باید قبل از انتقال نشاء ها به زمین اضافه گررد..

آماده سازی خاک گیاه گلپر:

قبل از انتقال نشاء ها به زمین آماده شده و مقوی نظر جمع آوری سنگها و قلوه سنگها و انجام شخم عمیق ضروری می باشدو بدینوسیله بستر خاک را برای رشد و توسعه ریشه آماده نموده و در فصل پائیز افزودن مقادیر مناسبی از کودهای کاملاً پوسیده و حیوانی به زمینهایی که این گیاه در آنها کشت می شوند نتایج خوبی در رویش ریشه ها و افزایش مواد موثره آن به همراه خواهد داشت.

تاریخ و فواصل کاشت گلپر:

تاریخ کاشت گلپر بستگی به روش تکثیر این گیاه داشته و در صورتیکه بذور تحت تیما چینه سرمایی  یا همان سرمادهی قراربگیرند،زمان مناسب برای کاشت اوایل فروردین می باشد. در غیر اینصورت اواخر پائیز (آذر) زمان مطلوبی برای کاشت بذر گلپر خواهد بود. فاصله ردیف های کاشت پنجاه سانتی متر از یکدیگر مناسب می باشد. عمق بذر 1 تا 5/1 سانتی متر باید درنظرگرفته شود.قوه رویشی بذر گلپر ضعیف بوده واز این رو مقدار 4 تا 5 کیلوگرم برای هر هکتار زمین مناسب میباشدو اواخر دوره رویشی گیاهان( همان اواسط پائیز) زمان مناسبی برای تکثیر رویشی این گیاه  می باشد..

کاشت گلپرایرانی:

تکثیر توسط بذرگیاه : بذور تازه به علت گذراندن دوره خواب قوة نامیه ضعیفی داشته و از این رو برای کشت نباید از بذر تازه استفاده نمود. یکی از محققین در سال نشان داد که چینه سرمایی نقش عمده ای در شکستن دوره خواب و افزایش قوة رویشی بذر گلپر داشته و از این رو با قراردادن بذر در دمای 2 تا 5 درجه سانتی گراد برای مدت 6 تا 8 هفته و یا با کشت بذور در فصل زمستان می توان بر دوره رکود بذر غلبه نماید و برای تکثیر این گیاه بذور تمیارشده ای را در خزانه هوای آزاد که خاک آن مخلوطی از کود حیوانی کاملاً پوسیده بوده با خاک برگ و ماسه نرم کشت می نمایند.این بذور مدتی پس از کاشت جوانه زده اگر چه اواخر اردیبهشت می توان نشاء ها را به زمین اصلی منتقل نمود ولی بهتر است این عمل در فصل پائیز (آبان) انجام شود،زیرا مرگ نشاء ها هنگامی که در بهار منتقل می شوند در مقایسه با پائیز بسیار زیادتر بوده و رشد گیاهان در فصل پائیز به اندازه ای میباشد که می توانند شوک حاصل از انتقال را تحمل بنماید.بعد  از انتقال نشاء ها به زمین اصلی باید بلافاصله آنها را تحت آبیاری مناسب قرارداده شود. تکثیر رویشی گلپر : یکی از روشهای تکثیر روش رویشی گیاه بوده که در اواخر دوره رشد پائیز ریشه را به قطعاتی که حاوی چند جوانه رویشی باشند،تقسیمو سپس قطعات مذکور در زمین اصلی با فواصل ذکر شده کشت می نمایند.

 مرحله داشت گلپر ایرانی

رشد اولیه این گیاه بسیار کند میباشد و به همین دلیل علفهای هرز می توانند بدون رقابت و به سرعت توسعه یابند. لذا جمع آوری علفهای هرز در سطح خزانه و در زمین اصلی ضروری میبشد وآبیاری منظم و به موقع نقش عمده ای در توسعه و رشد ریشه دارد وبرگردان کردن خاک بین ردیف ها نیز نقش عمده ای  را در توسعه و گسترش ریشه گلپر داشته باشد .

مرحله برداشت گلپر ایرانی

ریشه های برداشت شده در اواخر فصل پائیز در آذر ماه بیشترین مقدار ماده موثره را خواهند داشت.همانطور که گفته شد گلپر گیاهی چند ساله از این رو به منظور بهره برداری اقتصادی از زمین وگیاه بهتر است ریشه ها پس از گذشت یک سال از عمر آن و در فصل پائیز برداشت گردند و چون ریشه ها ترد و شکننده هستند، هنگام برداشت باید دقت نمود که تمام ریشه سالم از زیر خاک بیرون آید چنانچه قسمتهایی از ریشه زیر خاک بماند از مقدار مواد موثره به نحو بارزی کاسته میشوند. ریشه ها را بعد از برداشت،شسته و سپس آنها را قطعه قطعه شده در تار پولین پارچه های مخصوص و عایق از آب قرار داده و در سایه خشک می کنندو یا با استفاده از خشک کنهای الکتریکی می توان ریشه ها را در درجه حرارت 60 تا 80 درجه سانتی گراد نیز خشک نمود وهر گیاه ریشه ای به وزن تقریبی 200 گرم تولید می کند.بازده ریشه خشک 75/0 تن در هکتار بوده است.

اضافه کردن نظر