خلیج فارس خلیج زیبا در قسمت جنوب ایران با نام های تاریخی  شاخاب پارس یا دریای پارس اما در تمام سازمان‌های بین‌المللی نام رسمی این خلیج، «خلیج فارس» میباشد بطوری که  سفیر سابق بریتانیا در تهران در زمینه نام خلیج فارس گفته است: «بدون هیچ تردیدی نام درست جغرافیایی آن در طول تاریخ خلیج فارس است.» ، این خلیج آبراهی است که در امتداد دریای عمان و در میان کشورمان  و شبه‌جزیره عربستان قرار گرفته. از قرن ها پیش خلیج فارس و تمام سواحل آن از عهد باستان تا قرن های اخیر و قبل از آمدن استعمار همیشه در اختیار ایران بود و حاکمیت آن بستگی به غیر نداشت. 

آثار تاریخی فراوانی در سواحل خلیج فارس قرار دارد که باستان شناسی این آثار دلالت بر همبستگی و وابستگی آنها به داخل ایران می کند، موقعیت جغرافیایی خلیج فارس به این صورت است که  ۲۴ تا ۳۰ درجه و ۳۰ دقیقه عرض شمالی و ۴۸ تا ۵۶ درجه و ۲۵ دقیقه طول شرقی از نصف النهار گرینویچ قرار دارد. مساحت خلیج فارس ۲۳۷٬۴۷۳ کیلومتر مربع و پس از خلیج مکزیک و خلیج هادسون سومین خلیج بزرگ جهان بشمار می‌آید وعریض‌ترین بخش خلیج فارس ۱۸۰ مایل (۲۹۰ کیلومتر) می‌باشدو عمیق‌ترین قسمت خلیج فارس با عمق ۹۳ متر در ۱۵ کیلومتری تنب بزرگ و کم عمق‌ترین نقطه آن با عمقی بین ۱۰ تا ۳۰ متر در سمت غرب می‌باشد  بر اساس اعلام سازمان آبنگاری بین‌المللی محدوده رسمی و بین‌المللی مرزهای آبی خلیج فارس: محدوده شمال شرقی دریای عمان خط Ràs Limah (25°57'N) شبه جزیره عربی and Ràs al Kuh (25°48'N) ساحل ایران است. خلیج فارس ازطرف  شرق از طریق تنگه هرمز و دریای عمان به اقیانوس هند و دریای عرب راه دارد،قسمتی از اقیانوس بزرگی که در جنوب غربی آسیا قرار گرفته به مناسبت رنگ سرخ خاک کرانه های آن سرخ رنگ بوده و به "دریای سرخ" موسوم گشته و قسمت دیگری از اقیانوس هند را که از خلیج فارس آغاز می شود و به کرانه های هندوستان پایان می یابد "دریای سبز" نامیده اند، و این سبز دریا، در کرانه های کشورما دارای آبی روشن و درخشنده و فیروزه گون است و در پیرامون جزیره ها، با امواج نقره فامی که دارد، در زیر نور خورشید، بسیار دیدنی و دلکش می نماید. و از طریق همن تنگه  به دریاهای آزاد مرتبط بوده و از غرب به دلتای رودخانه اروندرود، که حاصل پیوند دو رودخانهی دجله و فرات و پیوستن رود کارون به آن است، ختم می‌شود.کشورهای ایران، عمان، عراق، عربستان سعودی، کویت، امارات متحده عربی، قطر و بحرین در کناردریای خلیج فارس قرار گرفته اند.و از بین کشورهای همسایه  نام برده کشور ایران بیشترین مرز آبی مشترک را با خلیج فارس دارا می‌باشد طول مرز آبی کشور ایران با خلیج فارس، با احتساب جزایر در حدود ۱۸۰۰ کیلومتر و بدون درنظرگرفتن جزایر در حدود ۱۴۰۰ کیلومتر بوده و  طول خلیج فارس از تنگه هرمز تا آخرین نقطه پیشروی آن در جهت غرب در حدود ۸۰۵ کیلومتر است.  . در این میان سواحل شمالی خلیج‌فارس تماماً در جغرافیای سیاسی ایران قرار دارند و به سبب وجود منابع سرشار نفت و گاز در خلیج فارس و سواحل آن، این آبراهه در سطح بین‌المللی، منطقه‌ای مهم و راهبردی بشمار آمده است.متاسفانه برخی از کشورهای عربی در دهه‌های اخیر آن را خلیج عربی یا به سادگی، خلیج می‌نامند بطوری که سازمان آب‌نگاری بین‌المللی از نام خلیج ایران (خلیج فارس) برای این خلیج استفاده می‌کند و تا کنون چندین اطلس در بر دارنده نام و نقشه‌های کهن از خلیج فارس منتشر شده که نشان داده  نام خلیج فارس در همه نقشه‌های کهن ذکر شده است از کهن‌ترین اطلس‌ها بطور نمونه می‌توان به نقشه جهان از أناکسیماندر (۶۱۰–۵۴۶ ق. م)، (Anaximander)، جغرافیدان یونانی که در کتاب Kleinere schriften، اثر (Joachim Lelewel )1836 بازسازی شده‌است، نقشه جهان هکاتئوس (۵۵۰–۴۷۶ ق. م)، (Hecataeus)، و از سرشناس‌ترین جغرافیدانان یونانی، و به نقشه جهان بطلمیوس (۱۶۸–۹۰ م)، (Claudius Ptolemy) منجم و جغرافیدان مشهور اسکندریه و نخستین کسی که اطلسی شامل ۳۶ نقشه از نقاط مختلف جهان تهیه کرده است اشاره نمود که دلیل محکمی بر نام این خلیج زیبا میباشد . در کتاب اسناد نام خلیج فارس، میراثی کهن و جاودان، به جزئیات کامل این اطلس‌ها اشاره شده است..زمین شناسان معتقدند که در حدود پانصدهزار سال پیش نخستین خلیج فارس در کنار دشت‌های جنوبی ایران تشکیل و به مرور زمان بر اثر تغییر و تحول در ساختار درونی و بیرونی زمین، شکل ثابت کنونی خود را پیدا نموده و خلیج فارس در آغاز بسیار پهناور بوده به طوری که تا اواخر دوره سوم زمین‌شناسی بیشترین جلگه‌های برازجان، بهبهان و خوزستان ایران تا کوه‌های زاگرس در زیر آب بوده‌اند که دارای جزایر متعددی در خلیج فارس است  این جزایر مهم خلیج فارس عبارت‌اند از: قشم، بحرین، کیش، جزیره خارک، ابوموسی، تنب بزرگ، تنب کوچک و جزیره لاوان.از دیدگاه زمین‌شناسی، خلیج فارس فرونشست زمین ساختی کم عمقی میباشد که دوره ترشیری پیش در حاشیه جنوبی رشته کوه زاگرس تشکیل شده‌است. در واقع این دریا بازمانده گودال بزرگی از دوران گذشته زمین شناختی زیر تأثیر فشار ناشی از آتش فشان‌های فلات ایران بوده و پایداری فلات عربستان در مقابل این واکنش‌های تکتونیکی سبب ایجاد و توسعه پهنا-ژرفای آن شده‌ که شدیدترین چین خوردگی‌های دوران پلیو پلیستوسن، کرانه‌های شمالی خلیج فارس (زاگرس) را چین داده که میزان این چین خوردگی‌ها که در خشکی‌های کشور ایران شدید است و با شیب‌های کمتر به طرف دریا ادامه پیدا می‌کند به طوری که در دریا این شیب به ۱۰ تا ۲۰ درجه می‌رسد. محور اصلی خلیج فارس نیز یکی از پیامدهای زمین ساختی پدیده چین خوردگی زاگرس است که در دوران پلیو پلیستوسن شکل  گرفته که در پایان دوره پلیوسن، سطح دریا احتمالاً ۱۵۰ متر بالاتر از سطح کنونی بوده‌است. این سطح در حدود ۱۰۰٬۰۰۰ سال پیش از میلاد مسیح و به تدریج به سطح کنونی رسیده‌  که آثار آن به صورت پادگانه‌های دریایی و سخا، در کرانه‌های جنوبی خلیج فارس بر جای مانده‌است.از نظر ریخت‌شناسی خلیج فارس بصورت نامتقارن بوده و شیب سواحل جنوبی آن ملایم تر از شیب سواحل شمالی میباشد و کرانه جنوبی خلیج فارس، به ویژه در شرق شبه جزیره قطر، منطقه وسیع و کم عمقی بوده در حدود ۱۰ تا ۲۰ متر که بطور عمده با ریخت‌شناسی بسته و محیط تبخیری و منطقه جزر و مدی مشخص میباشد  خلیج فارس از رسوبات سخت و بلند با اشکال خطی ساخته شده و با واسطه یک دشت ساحلی باریک با دریا در ارتباط است. تاریخچه دریانوردی در خلیج فارس زیبا سابقه طولانی داشته ولی نخستین مدرک قطعی در این باب از قرن چهارم قبل از میلاد آمده و استیلای ایرانی ها نیز بر سواحل و جزایر جنوبی خلیج فارس  از قرن اول قبل از میلاد مسیح می باشد ،جزایر ایرانی خلیج فارس بصورت پشته‌های کشیده و موازی ساحل که در واقع دنباله رشته کوه زاگرس میباشد و بر اثر بالا آمدن آب بشکل جزیره درآمده‌اند مانند دو جزیره مهم  قشم و کیش و یا اینکه کم و بیش دایره‌ای شکل هستند مانند هرمز و ابوموسی که گنبدهای نمکی سری هرمز هستند. سطح جزایر خلیج فارس از رسوبات تخریبی و مارن تشکیل شده که کم و بیش  دارای صدف هستند. خاک این جزایر عمدتاً شور یا حاوی گچ است که در نتیجه رشد گیاهان را به گونه‌های خاص محدود می‌کند. شکل ساحلی خلیج فارس در مجاورت ایران از نوع طولی است که موازی با محور ارتفاعات مجاور است که گاهی تراکم آبرفت‌ها فاصله زیادی بین خط ساحل و ارتفاعات زاگرس ایجاد کرده مانند جلگه بوشهر، و گاهی دامنه تاقدیس‌ها در خط ساحلی قرار گرفته‌اند مانند غرب خور موج.بر اساس اقلیم شناسی آب و هوای خلیج فارس خشک و نیمه استوایی که در تابستان دما گاهی تا ۵۰ درجه سانتی گراد می‌رسد و میزان تبخیر بیشتر از میزان آب‌های وارده می‌شود. در زمستان دما تا ۳ درجه سانتی گراد گزارش شده‌ که در عین شوری زیاد آب خلیج فارس، ۲۰۰ چشمه آب شیرین در کف و ۲۵ چشمه آب کاملاً شیرین در سواحل آن جریان دارند که منشأ همگی آن‌ها کوه‌های زاگرس در ایران است. آب‌های شیرینی که وارد خلیج فارس می‌شوند عمدتاً محدود به روان آب‌های کوه‌های زاگرس در ایران و کوه‌های ترکیه و عراق میباشد  رودخانه‌های اروند، کارون، جراحی، مند، دالکی و میناب بزرگترین و پرآب‌ترین رودخانه‌هایی هستند که به خلیج فارس می‌ریزند که بیشتر سرچشمه‌های آن‌ها در کوه‌های زاگرس قرارگرفته اندکه  در کرانه جنوبی آب‌های ورودی به خلیج فارس بسیار کم است که موجب بالا بودن رسوبات کربناتی در این بخش شده‌ که به دلیل محصور بودن، اثر اقیانوس بر خلیج فارس بسیار ناچیز است و به همین علت سرعت جریان‌های زیرین و افقی آن بسیار کم بوده بطوری که  در حدود ۱۰ سانتی‌متر در ثانیه‌ میباشد. شوری بیشتر خلیج فارس نسبت به اقیانوس موجب پیدایش جریان آبی از اقیانوس هند به خلیج فارس می‌شود که به موازات ساحل ایران و در جهت پادساعتگردبوده که جریان ذکر شده با کاهش دما و شوری زیاد همراه است به طوری که در تنگه هرمز مقدار نمک ۳۶٬۶ گرم در لیتر و در انتهای شمال غربی و در دهانه کارون در حدود ۴۰ گرم در لیتر است.همچنین میزان بارندگی در سواحل جنوبی کمتر از ۵ سانتی‌متر در سال و در سواحل شمالی بین ۲۰ تا ۵۰ سانتی‌متر در سال است. هزار سال پیش، بزرگ بن شهریار ناخدای رامهرمزی در کتاب «شگفتی های هند، خشکی ها، دریاها، وجزیره هایش.» جمله زیبایی نوشته :"از شگفتی های دریای پارس چیزی است که مردمان به شب هنگام بینند، در آنگاه، چون موج ها بر هم خورند و بر یکدیگر شکسته شوند، از آنها آتش برجهد، و آنکه بر کشتی سوار است پندارد که بر دریایی از آتش روان باشد." در توصیف جلال و زیبایی این بهشت زیبا میتوان گفت به هنگام شب، خلیج فارس زیبایی خاص وفوق العاده ای دارد  تلاطم دریا و برخورد امواج که از آنها نور می جهد، با روشنی مهتابی رنگ ماهیان پرنده، که شبانگاه به جست و خیز برمی خیزند و هزاران هزار به حرکت و بازی و پرش می آیند، و از بدنشان پرتوی سفید رنگ ساطع می شود، پهنه ی این دریای نیلگون را مانند آسمان پر ستاره ای می آراید که در گوشه و کنارش آتش افروزی کرده باشند دیدن این مناظر در ساعت های متوالی خستگی را از روح و جسم آدمی میزداید.بدون شک از نام  خلیج فارس به عنوان هویت ملی ایرانیان میتوان یاد نمود. دریاها و خلیج های کوچک و بزرگ زیادی  در سراسر عالم وجود دارند  ولی نام هیچ یک از آنها بلند آوازه تر و تاریخی تر از نام خلیج فارس نیست.

اضافه کردن نظر