از اماکن تاریخی مهم ایران در استان کرمان ارگ تاریخی بم میباشد.ارگ بم بزرگترین سازهی خشتی جهان در نزدیکی شهر بم در استان کرمان قسمت جنوب شرقی ایران و در شمال شرقي شهر كنوني بم قرار دارد. ارگ بم بر بلنداي صخره اي سترگ، درجنوب رودخانه پشت رود جای گرفته و شهر بم و ديوار شهربست قديم آن در جنوب ارگ و درفاصله ميان رودخانه پشت رود و رودخانه ديگري شكل گرفته است و امروزه بسترود به خياباني ميان شهري مبدل گرديده است. این ارگ عظیم با وسعت به بيست هكتار که در مسیر جاده ابریشم قرار دارد سده پنجم پیش از میلاد ساخته شده و تا سال ۱۸۵۰ پس از میلاد نیز همچنان مورد استفاده بود
.
به طور قطع مشخص نیست چرا پس از آن دیگر مورد استفاده قرار نگرفت. مساحت کلی ارگ بم، نزدیکبه ۱۸۰٬۰۰۰ متر مربع است که دیوارهایی به بلندی ۶ تا ۷ متر و درازای ۱۸۱۵ متر گرداگرد آن هستن دمجموعه ارگ بم، شامل شهر قدیم و قلعه قریب میباشد که حدود 20 هکتار( 200000 متر مربع ) وسعت دارد و مساحت ارگ و قلعه قریب به 6 هکتار میباشد. بخش علیا یا همان و ارگ حکومت نشین و مرکز فرماندهی سیاسی و نظامی شهر بوده و مساکن وبناهای آن رو به جانب قلعه یا بخش علیا داشتند مشرف است.کل بنا یک دژ بزرگ میباشد و در قلب آن ارگ واقع شده، به دلیل ظاهر پرابهت ارگ که پر ارتفاعترین قسمت مجموعه نیز به شمار میآمد، کل بنای دژ به عنوان ارگ بم نامیده میشود بطورکلی این دژ تاریخی در مرکز شهر نظامی در نقطهای با بهترین دید از لحاظه امنیتی قرار دارد. طرحریزی و معماری ارگ از جنبههای گوناگون مورد بررسی قرار گرفته و با توجه به شکل ظاهری کنونی ارگ میتوان پی برد طراح یا طراحان، شکل نهایی کل ساختمان و شهر را از همان قدمهای ابتدایی مراحل ساخت پیش بینی کرده بودهاند و در حین هر کدام از مراحل پیشرفت ساخت قسمت ساخته شده از یک شکل کامل برخوردار بوده و هر بخش اضافه میتوانستهاست به راحتی به قسمتهای موجود اضافه شود.
شکل ظاهری ساختمان ارگ بم نشان میدهد بخش حکومتی در درونیترین دیوار قرار گرفته و شامل دژ نظامی، عمارت چهار فصل، سربازخانه، چاه آب ۴۰ متری و اصطبل به گنجایش ۲۰۰ اسب است و بخش رعیت نشین آن که اطراف بخش حکومتی است ، شامل ورودی اصلی شهر، مسیر اصلی متصلکننده ورودی شهر به دژ و بازار در امتداد آن، نزدیک به ۴۰۰ خانه و ساختمانهای عمومی مانند مدرسه و مکان ورزش است. میان خانهها سه نوع مختلف وجود دارد خانههای کوچکتر با ۲–۳ اتاق برای خانوادههای فقیر و خانههای بزرگتر با ۳–۴ اتاق برای طبقهی متوسط جامعه ساخته شده و برخی از آنها دارای ایوان است.مجلّلترین خانهها با اتاقهای بیشتر به خاطر فصلهای مختلف سال در نقاط گوناگون قرار گرفتهاند، با یک حیاط بزرگ و یک طویله در نزدیکی برای حیوانات قرار دارد اما بطور کلی تعداد این خانهها در ارگ خیلی کم است، از این جمله خانه ها میتوان به خانه سیستانیها و خانه یهودیان اشاره کرد. هنگامی که دروازه ورودی شهر بسته بود هیج حیوان یا انسانی نمیتوانست وارد شودو ساکنان میتوانستند زندگی خود را در دورههای طولانی ادامه دهند زیرا به چاه آب، باغها و حیوانات اهلی در داخل ارگ دسترسی داشتندو هنگامی که شهر نظامی ساخته شده بود ساکنان میتوانستند در شهر بمانند و سربازان م از آنان دفاع میکردند زیرا ارگ توسط دیوارهای بلند و برجها محصور بود.
همه ی ساختمانهای آن از آجرهای رسی پخته نشده یعنی خشت، ساخته شدهاست. باتوجه به نمای برج های نگهبانی و رئوس تزئین شدهیدیوارهای مرتفعِ دژ در خط افق، بادگیرهای این بنا بسیار با شکوه جلوه میکنند. بادگیرها ساختارهای بیرون زدهای از بناها میباشند که برای گرفتن باد و هدایت آن به داخل بناها استفاده میشوند. گاهی اوقات در مسیر باد به درون ساختمان حوضچهی آبی تعبیه شده تا بدین شیوه درون بنا خنک شود و گرد و خاک را بزداید. برای بناهای مختلف از انواع مختلفِ بادگیر استفاده شده. برای مثال، برای بناهای کوچکتر از بادگیرهای تکسازهای و برای بناهای بزرگتر و مهمتر از بادگیرهای چهارسازهای استفاده میشود تا باد را از جهات گوناگون به درون بنا هدایت کنند. در قدیم ساكنان ارگ حدود يكصد و پنجاه سال پيش ، براي آخرين بار ارگ را ترك نموده ودر ميان باغ ها و نخلستان هاي بيرون از شهر سكني گزيدند.در حوزه جنوبي چهار بارو بخش فراز كوه سنگي را احاطه كرده كه به احتمال زياد راستاي هر بارو نشان دهنده گسترش حاكم نشين ارگ در دوره اي از تاريخ است . ساختمان ارگ بم در شكل توسعه يافته اش از دو بخش مردم نشين و حاكم نشين تشكيل شده که فضاي شمالي بيرون ارگ ، بناي گنبد بزرگ يخدان و در نزديكي آن ديواره رفيع يخ چاوون جا دارد .
بخش حاكم نشين بر بهترین جا یعنی فراز قله صخره و در شمال ارگ جا دارد و تشكیل شده از بنا هايي چون، برج اصلي ، چهارفصل ، خانه حاكم ، چاه آب ، حمام ، خانه رئيس سرباز خانه (ساختمان معروف به آسياب بادي) ، سرباز خانه ، دروازه ساساني و برج و باروي اين مجموعه را شامل مي شود . گفتني است كه جز بناي آسياب بادي ، قسمت ديگر بخش هاي حاكم نشين بر باروهايي سنگي با بلندي نزديك به هفت متر استوار شده كه در زير روكش كاهگلي پنهان مانده ، چنين به نظر مي رسد كه در لايه هاي مانده در محدوده باروي سنگي به ويژه در سطوح زيرين آن كهنه ترين بخش حاكم نشين باشد. قسمت بخش شرقي حاكم نشين دروازه مسدود شده اي دارد كه آن را كد كرم یاخانه كرم مي خواندند و وجود اين پديده را سندي بر جا مانده از داستان هفتواد تلقي نموده اند. بخش فضاي مردم نشين يا عامه نشين با حصاري بلند در راستاي شرقي غربي از بخش حاكم نشين جداشده و دسترسي اين دوبخش به يكديگر از راه دروازه اي از شمال بناي مير آخور به سرباز خانه حاكم نشين مي رسد .
بخش مردم نشين آن را به دوره اي از گسترش ارگ نسبت داده اند ، با اين حال اين دوبخش در ميان باروي حصيني با 38 برج بزرگ و كوچك جاي دارد كه بصورت يكپارچه به نظر ميرسد وتنها دروازه اين مجموعه در ميان باروي جنوبي مردم نشين جاسازي شده. فضاي مردم نشين این مکان تاریخی شامل : دروازه ورودي ، بناي سردروازه ، راسته بازار ، مسجد جامع ، بناي زورخانه (مقبره) ، ساباط و خانه جهودا ، ميدان تكيه، مسجد پيامبر ، حمام ، مدرسه (خانقاه) ، اصطبل ، بناي ميراخور و محله هاي مسكوني است . تاریخچه ارگ بدین صورت است که بناهاي تاريخي واقع در ارگ بم و همچنين بناهاي پيرامون آن تاكنون در برنامه كار باستان شناسان قرار نگرفته است به همین دلیل شايسته است كه بيشتر به گزارش هاي شفاهي مردم و متون تاريخي اكتفا نمود. در متن های تاريخ پيدايش ارگ بم را به بهمن بن اسفنديار نسبت میدهند و او را اردشيردرازدست از شاهان دوران هخامنشي قلمداد كرده اند. در سيماي برخي از برش هاي ارگ نيز لايه هاي ساختماني بيشماري نمايان میباشد كه گوياي ساخت و سازهايي مكرر و پی در پی در ارگ و تأييدي بر درستي تخمين قدمت متون تاريخي است.
هرچند كه تا كنون وقوع زلزله هاي بزرگ در منطقه بم گزارش نشده بود و يا دست كم از آن بي اطلاع مانده ايم ، با اين حال ارگ بم طي عمر طولاني خود ، بارها مورد حمله ، جنگ ها و محاصره هاي طولاني دشمن تخريب و ويران شده و نشانه هاي شاخصي از ويراني هاي آن در دست است اما براي استقرار نسل هاي بعدي مرمت شده و گسترش يافته است .ارگ بم احتمالاً پیش از زمینلرزهی ۲۰۰۳، بزرگترین مجموعه خشت و گلی جهان بودهاست. بنای تاریخی ارگ بم در تاریخ ۵ دی ۱۳۸۲، در اثر زلزلهی شدید شهر بم و حومهی آن را تحت تأثیر قرار داد وارگ بم تقریباً به طور کامل از بین رفت.بم و فضای فرهنگی آن در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیدهاست و شماره ثبت در فهرست آثار ملي 519 است . درطي سال هاي اخير مرمت و بازسازي ساختمان ميرآخور که درقسمت شمال بناي اصطبل قرار دارد به عنوان دفتر كار مرمت و احياي ارگ ، سرآغازي بر فعاليت هاي بزرگ سازمان ميراث فرهنگي كشوردر شهرستان بم بوده احياي اماکنی مانند: شبكه معابر و بناهاي سردروازه ، راسته بازار ، چارسوق ، مسجد جامع ، مجموعه ميرزا نعيم ، خانه ساباط ، بناهاي پيرامون ميدان تكيه ، اصطبل ، مدرسه ، سربازخانه ، خانه رييس قشون ، بخش جنوبي و بخش غربي بارو و برج هاي پيراموني ارگ ، ساختمان گنبد يخدان ، باروي يخچاوون و مسجد حضرت رسول در فضاي بيروني ارگ و براي تحقق اهداف از پيش تعريف شده راه اندازي شد و سامان گرفت .این مکان بنای گردشگری در کرمن محسوب میگردد.