مسجد عتیق شیراز یکی از جاذبه های بینظیر

مسجد عتیق شیراز یکی از جاذبه های بینظیر وقدیمی ترین مسجد شیراز، یکی از وسیع‌ترین و زیباترین مساجد جهان  و در عین حال تاریخی شیراز مسجدی به اسم مسجد عتیق است که قدیمی ترین مسجد شیراز به شمار می رود و با معماری جذاب و تماشایی اش بعد از گذر این همه سال همچنان به مانند نگینی در قلب این شهر می درخشد  و این مسجد در ۱۵ دی ۱۳۱۰ به شماره 72 در فهرست آثار ملی ثبت شده است.

در شیراز تاریخی هم مساجد زیادی پیدا می کنید که معماری جذابی از دوره خود را به نمایش گذاشته اند. یکی از مساجد تاریخی این شهر مسجد عتیق است که به نام مسجد جمعه یا آدینه هم شناخته می شود. این مسجد در دوره بیست ساله سلطنت عمرولیث صفاری در سال ۲۸۱ هجری قمری ساخته شده است. در گذر هزار ساله، این مسجد چندین بار از جمله در سال ۹۷۳ هجری قمری در زمان حکومت شاه طهماسب اول صفوی، سال ۱۰۲۶ هجری قمری و ۱۰۲۷ هجری قمری در زمان حکومت شاه عباس کبیر، سال ۱۰۹۲ هجری قمری در زمان سلطنت شاه سلیمان صفوی و در سال ۱۳۱۶ خورشیدی به‌همت مردم نیکوکار و شهید عبدالحسین دستغیب و با همکاری اداره باستان‌شناسی فارس بازسازی نموده است.

شما  می توانید در هنگامی که به زیارت حضرت شاهچراغ می روید از یکی از ورودی های شرقی داخل حیاط حرم،  خودتان را به این مسجد برسانید چون مسجد دقیقا در شرق حرم شاهچراغ قرار دارد. این طور که از تحقیقات مشخص است این مسجد بر روی ویرانه های عبادتگاه قدیمی که مربوط به زمان قبل از اسلام بود ساخته شده و در طراحی اش تا حدی از بنای قبلی هم الهام گرفته شده است. این مسجد در زمان عمرولیث صفاری در سال های ۲۶۵ تا ۲۸۷ هجری قمری ساخته شده، او دومین حاکم سلسله صفایان بود و این مسجد زیبا را از خود به یادگار گذاشت.

همچنین در طول دوره های مختلف تاریخی بارها بر روی این مسجد مرمت هایی انجام شده که باعث شده بعد از این همه سال همچنان پابرجا بماند. با مراجعه به سفرنامه های قدیمی توصیف این مسجد را زیاد می بینید که به خوبی قدمت طولانی آن را نشان می دهد. یکی از این توصیفات در سفرنامه «مقدسی» یکی از جهانگردان معروف اوایل قرن چهارم هجری قمری است که این مسجد را از مساجد بینظیر دنیا می داند ومسجد دارای ۶ درب ورودی و خروجی میباشد، ما نیز از درب جنوبی و از کوچه‌های بین‌الحرمین شیراز وارد این مسجد می‌شویم. میتوانید وصف کاشی کاری بی نظیر مسجد شیخ لطف الله را حتما شنیده اید؛ همان جایی که گردشگران خارجی را انگشت به دهان گذاشت.

دلیل نامگذاری این عمارت نیز وجود قرآن هایی تاریخی به خط امیرالمومنین علی (ع)، امام حسن (ع)، امام صادق (ع) و چند تن از صحابه پیامبر و تابعینِ او در آن بوده است. در این مکان، قرآنی به خط عثمان خلیفه سوم نیز وجود داشت که به هنگام قتلش چندین قطره خون وی، بر روی آن افتاد؛ به همین دلیل برخی این مکان را قبر عثمان یا دفتر عثمان نیز می نامند. همچنین در این عمارت یک جلد قرآن یافتند که در گوشه تمام صفحات آن نوشته مسجد جامع عتیق به چشم می خورد. این قرآن متعلق به دوره شاه اسماعیل صفوی بود و امروزه به همراه چند قرآن تک جزیی دیگر از همین عمارت در موزه پارس شیراز نگهداری می‌شوند.

ساختمان مسجد عتیق

در ساختمان این مسجد، هر یک از چهار ضلع بنا دارای ویژگی‌های ارزشمند معماری است و از این حیث مورد توجه هنردوستان و علاقه‌مندان به معماری ایرانی قرار می‌گیرد.

دارای ضلع شمالی (رو به قبله)

این ضلع دارای دو ورودی بوده که  یکی درب شمال شرقی و دیگری درب شمالی که معروف به درب دوازده امام است. یک ایوان و یک شبستان نیز در این سمت مسجد قرار دارد. درب شمالی را از این جهت درب دوازده امام نامیده‌اند که سردرب آن با کاشی، مقرنس‌کاری شده و در جرزهای دو طرف سردرب، 4 کتیبه نصب شده که اسامی دوازده امام روی آن‌ها نگاشته شده است. در بالای این سردرب، کتیبه‌ی دیگری نیز وجود دارد که مربوط به دوره‌ی صفوی و به خط علی جوهری است و تاریخ یکی از مرمت‌های مسجد در دوره‌ی صفوی (۱۰۳۱ هجری قمری) در آن قید شده است.

در این ضلع، طاق‌نمای بلندی مشهور به طاق مروارید وجود دارد که سقف آن با آجر، مقرنس‌کاری شده و دارای دو گلدسته‌ی بلند است. در طرف مغرب این طاق‌نما دالانی به سمت درب دوازده امام وجود دارد و در پشت دالان هم شبستانی با پهنای کم قرار دارد که در سال‌های اخیر به‌عنوان دفتر مسجد از آن استفاده می‌شود. شبستان بزرگ مسجد که پنج درب آهنی به‌عنوان ورودی و محراب زیبایی از سنگ دارد در طرف مشرق طاق مروارید قرار دارد.

ضلع غربی  که این ضلع رو به آفتاب بوده

درب ورودی حرم آستان مقدس شاهچراغ در این ضلع قرار دارد. رواق‌هایی زیبا در قالب ده دهانه در این ضلع وجود دارند که در انتهای آن‌ها درب ورودی شبستانی قرار گرفته که در ضلع جنوبی است.

ضلع جنوبی  ان پشت به قبله

این ضلع دارای طاق‌نمایی پهن و بلند بوده که در طول زمان خراب و در سال ۱۳۴۸ خورشیدی بازسازی شده است. شبستانی که در این ضلع قرار دارد، شبستانی قدیمی است. این شبستان عرض کمی دارد و در دو طرف آن، طبقه‌ی دوم نیز ساخته شده است و سقف آجری و محراب بسیار زیبایی دارد. سقف این محراب با کاشی آبی، مقرنس‌کاری شده و در دو سوی محراب، دو ستون سنگی مارپیچ قرار دارد. در کنار محراب نیز منبری چوبی با سیزده پله قرار دارد که منبری کهن به شمار می‌رود.

ضلع شرقی ان پشت به آفتاب:

طاق‌نمای این ضلع همانند طاق‌نمای ضلع جنوبی، پهن و بلند است با این تفاوت که درون آن هشت طاق‌نمای کوچک قرار دارد. در سمت چپ، چهار طاق‌نمای کوچک وجود دارد که در پشت آن‌ها ایوانی قرار گرفته است. در سمت راست نیز چهار طاق‌نمای کوچک قرار دارد که یکی از آن‌ها درب خروجی مسجد است. راه‌پله‌ی پشت بام مسجد نیز در این ضلع قرار گرفته است.در این ضلع، شبستان مخروبه‌ای وجود دارد که اکنون کاملا بلااستفاده است، دیوارهایش تخریب شده و کف آن پر از شن و ماسه است، ولی در گذشته‌ای نه چندان دور محل اقامه‌ی نماز بوده است. آخرین استفاده‌ای که از این شبستان صورت گرفته، مربوط به سال‌های ۱۳۵۸ تا ۱۳۶۱ خورشیدی است که در آن سال‌ها این شبستان کانون فرهنگی مسجد بوده است. و همچنین در این ضلع، ایوانی به همراه دو رواق با سه دهانه وجود دارد که یکی از این دهانه‌ها درب ورودی نیز وجود دارد. در بالای این ایوان، نیز کتیبه‌هایی به چشم می‌خورد که در برگیرنده‌ی آیاتی از قرآن است. البته این ایوان و رواق‌هایش به مرمت فراوانی نیاز دارد.

آدرس مسجد عتیق: استان فارس، شیراز، بلوار سیبویه، خیابان حضرتی در ضلع جنوب شرقی شاهچراغ

ملی کالا