سنبل تیب و نام های دیگر سنبل طیب علف گربه ، All-Heal، Great Wild Valerian، Amantilla،Setwall Setewale Capon's Tail بوده و نام این گیاه از کلمه لاتین valere  گرفته شده که به معنی قوی و سالم بودن میباشد که با نام علمی: Valeriana officinalis  گیاهی بوده از خانواده  VALERIANACEAE  بوته ای استوار و چندساله داشته و در اروپا و بخش‌هایی از آسیا قابل رویش است و دارای ریشه‌ای کوتاه و بوته‌ای با ارتفاع بین ۵۰ تا ۱۵۰ سانتی‌متر بوده.

ریشه ی این گیاه دارویی در پزشکی سنتی ایران دارای ارزش دارویی داشته و از آن به عنوان آرام‌بخش اعصاب، خواب آور، ضد تشنج، درمان افسردگی، هضم کننده غذا و ضد دل‌پیچه استفاده میگردد این گیاه به صورت خودرو در جنگل‌ها رشد کرده اما این گیاه برای مصارف دارویی نیز کشت شده و همچنین طبق تحقیقات انجام شده، انواع وحشی آن دارای خواص بیشتری داشته است.

نام علف گربه برای این گیاه ناشی از ویژگی آن بوده که گربه‌ها را به خود جذب کرده و نوعی اثر روان گردان در آن‌ها داشته که این خاصیت به دلیل وجود آکتینیدین در عصارهٔ این گیاه میباشد که به فرومون‌های بدن گربه‌ها شباهت داشته که این گیاه اثر مشابهی نیز بر روی موش های صحرایی دارد این گیاه سبب جذب گربه ها شده که به دلیل actinidine موجود در آن میباشد و سنبل طیب گیاهی است علفی و چند ساله که ساقه آن به طور عمودی تا ارتفاع دو متر بالا رفته که این گیاه به صورت وحشی در جنگل‌های کم درخت، در حاشیه جویبارها و گودال‌ها در بیشتر مناطق آسیا و ایران می‌روید.

سنبل تیب دارای بویی مطبوع میباشد و گربه بوی این گیاه را از فواصل دور تشخیص میده به طرف آن می‌رود و در اطراف آن به جست و خیز می‌پردازد و از بوی آن مست هم میگردد و گل های سنبل الطیب به رنگ سفید یا صورتی و به صورت خوشه‌ای بوده و قسمت مورد استفاده این گیاه ریشه آن میباشد و معمولاً از ریشه گیاهی که بیش از 3 سال عمر داشته استفاده میگردد و سنبل الطیب بعد از خشک شدن به رنگ قهوه‌ای در می‌آید و طعم آن تلخ ولی خوشبو و معطر میباشد که عطر آن بعد از خشک شدن بیشتر می‌شود. قسمت مورد استفاده این گیاه ریشه آن بوده کهو معمولا از ریشه گیاهی که بیش از 3 سال عمر داشته استفاده می‌شود.

ریشه این گیاه در واقع ریزومی مخروطی شکل میباشد که اغلب قبل از گلدهی سال ها می تواند رشد نماید که شاخه های افقی ضعیفی از ریزوم خارج شده که در انتها دارای جوانه ای بوده که  این جوانه ها شاخه های هوایی یا استولون ها بیرون امده و تنها یک شاخه از ریشه خارج شده  که ارتفاع آن به 1 تا 5/1 متر رسیده و ساقه مقطعی دایره شکلی و شیاردار و توخالی  بوده و  در بخش پایین کمی کرکدار بوده که  نوع گل آذین از نوع cyme یا گرزن میباشد و گلها به رنگ سفید یا صورتی میباشد که بوی عجیب ولی مطبوعی را دارد.

 هر برگ از تعداد زیادی برگچه های نوک تیز و کم وبیش متقابل تشکیل گردیده و تعداد برگچه ها زیاد بوده و از 6 تا 10 جفت تشکیل شده و برگها کرکدار و دندانه دار بوده و سطح رویی برگ ها رگبرگ های مشخصی داشته ولی رگبرگها در سطح زیری نامشخص تر و برگ کرک بیشتری داشته و میوه از نوع کپسول میباشد که در آن یک بذر فشرده دوکی شکل بوده.

ترکیبات شیمیایی موجود در سنبل تیب

ریشه سنبل طیب حاوی ۱ درصد اسانس میباشد. که این اسانس درریشه تازه بیشتر بوده و به تدریج که ریشه خشک می‌شود مقدار اسانس آن کاهش پیدا کرده ولی بوی آن قوی تر شده و اسانس تازه برنگ سبز مایل به زرد بوده ولی در اثر ماندن غلیظ  تر می‌شود. آثار دارویی ریشه تازه آن 3 برابر خشک شده اش بوده و سنبل الطیب باید در حرارت کم خشک شده و در حرارت بالا تمام اثر دارویی آن از بین رفته است

ریشه سنبل‌الطیب دارای اجزای مختلفی میباشد و می‌توان به روغن‌های فرار مانند والریک‌اسید، آلکالوئیدها و آمینواسیدهای آزاد مثل گاما آمینوبوتیریک اسید، تیروزین، آرژنین و گلوتامین اشاره نمود.

آلکالوئیدهای سنبل‌الطیب مانند actinidine، chatinine، shyanthine، valerianine و valerine، ایزووالرامید، گاما- آمینو بوتانیک اسید( GABA)، ایزووالریک اسید، سزکوئی ترپنها که در اسانس وجود داشته و شامل والرنیک اسید، هیدروکسی والرنیک اسید و استوکسی والرینیک اسید شده و فلاوونها مثل هسپریدین، 6- متیل آپی ژنین و لینارین میباشد که ترکیب اصلی سنبل الطیب روغنی زرد-سبز تا زرد-قهوه ای ان بوده که میزان آن 5/0 تا 2% میباشد و عملکرد به ندرت به 8/0% رسیده و میزان این روغن به موقعیت رشد بستگی داشته به طوری که در خاک های خشک و سنگلاخی روغن بیشتری تولید شده تا خاکهایی مرطوب و حاصلخیز باشد.

خواص دارویی سنبل طیب

ریشه گیاه سنبل تیب از نظرطب قدیم ایران گرم و خشک بوده و خواص مهم دارویی مانند درای اثر ضد تشنج داشته و در رفع ناراحتی‌های عصبی و هیستری مفید میاشد، ضد اسپاسم و آرام بخش شده و خاصیت تب بر میباشد، بی خوابی را درمان کرده، ضد کرم معده  و ناراحتی های معده و روده میباشد، ضد هیجان ، میگرن را برطرف کرده، برای برطرف کردن دلهره، تشویش و نگرانی مفید بوده، در درمان بیماری مالیخولیا اثر مفید است، در برطرف کردن درد سیاتیک موثر میباشد، سکسکه مداوم را از بین برده، درد سینه را برطرف و  استفراغ را برطرف  و دهان را خوشبو می‌کند ، در معالجه مرض قند موثر است، گرد سنبل تیب را روی زخم‌ها بپاشید التیام بخش است.

این گیاه دارویی برای التیام درد مفاصل و دردهای عضلانی بکاربرده و دارای خاصیت ضد تپش قلب نیز دارد و ریشه سنبل‌الطیب در درمان صرع، میگرن و اضطراب مفید است و در درمان بی‌خوابی موثر میباشد و همچنین ترشح ادرار را زیاد می‌کند و درد سینه را برطرف میکند

این گیاه اثر درمانی موثری بر روی کسانی که دارای درجات مختلفی از بیماری بی خوابی شده و به طور کلی سنبل الطیب موجب می شود که خواب با آرامش زیادی همراه داشته باشد و همچنین گذر به مرحله خواب راحت تر (میتوان ان را داروی خواب اور هم حساب کرد)صورت اتفاق می افتد برای داشتن خواب راحت استفاده میکنید و برای خواب راحت فرآورده های خشک شده ریشه این گیاه که به صورت 5/1 تا 2 گرمی را 30 تا 60 دقیقه قبل از خواب مصرف کنید.

این گیاه برای اختلالات یائسگی و عادت ماهیانه زنان مفید میباشد و از خواص این گیاه، داشتن منگنز بوده  که برای درمان سفیدی مو از آن استفاده شده .

بعضی  این گیاه را با بادرنجبویه، رازک، گل ساعت و اسکالکَپ(در طب چینی کاربرد داشته) ترکیب میکنند و بعد مصرف نمایید . گیاه برای کسانی که در معرض فشارهای عصبی میباشند، مفید بوده و عوارض جانبی داروهای مسکن را هم ندارد.

مخلوط ده گرم پودر ریشه خشک این گیاه به همراه 30 گرم گل خشک بابونه در درمان و التیام زخم های موضعی نافع بوده .

برای  از بین بردن درد حاصل از کوفتگی بدن و غضله آن را له کنید و در محل آسیب دیده قرار بدهید و حمام آن (به صورت کیسه ای پر از گیاه درون آب) به رغم بوی بد آن که برای بهبود استرس، هیجان، اضطراب و بی خوابی در اروپا استفاده میگردد

از برگهای له شده گیاه سنبل طیب، برای درمان اولسرها استفاده شده و نتیجه مثبت نیز گرفته شده و در قدیم الایام از جوشانده برگ این گیاه، به صورت حمام دهان جهت رفع ورم مخاط دهان، استفاده به عمل اورده شده است

زمان شروع خواب را کوتاه میکند و بی نظمی خواب را اصلاح میکند و برطرف کننده تپش و ترس های شبانه اطفال استفاده میشود

استفاده از گیاه سنبل طیب

تهیه گرد سنبل تیب: ریشه سنبل تیب را خرد کنید و در حرارت ۴۰ درجه خشک کرده و سپس آنرا آسیاب کرده و از الک ریز در کنید. گرد آن به عنوان ضد تشنج به کار برده شدهو مقدار مصرف آن ۵-۱۰ گرم در روز بوده.

تهیه مخلوط سنبل تیب: ۴ گرم گرد ریشه سنبل تیب را با ۴ گرم رازیانه و ۴ گرم قند سائیده و مخلوط کرده، این مخلوط را 4 قسمت کرده و در طول روز به فواصل مساوی میل کنید.

تنتور والریان: صد گرم ریشه سنبل تیب را خرد کنید و در نیم لیتر الکل طبی ۶۰ درجه ریخته و بگذارید بماند. هر روز چند بار آن را بهم زده و بعد از ۱۵ روز آنرا صاف کنید و در شیشه دربسته نگهداری و مقدار مصرف آن میزان ۱۰-۳۰ قطره می‌باشد.

دم نوش گل گاو‌زبان و سنبل طیب

گل گاو‌زبان جزء نوشیدنی‌های مقوی و زیاد در بین افراد است و ترکیب گل گاو زبان و سنبل‌الطیب به نسبت ۴ به ۱ است که این دو گیاه را در یک قوری ریخته و چند دقیقه صبر کنید تا دم کشیده و این دمنوش دارای خاصیت آرامش بخش بوده و برای تمدد اعصاب و روان برای افراد توصیه می‌شود و در هنگام دم کردن دمنوش گل‌گاوزبان بر است که یک عدد لیمو امانی داخل آن بیندازد و یا چند قطره لیمو ترش را در فنجانتان ریخته تا نوشیدنی‌تان خوش‌رنگ بشود.

متخصصان طب گياهی برای این ترکیب توصيه مي كنند که برای استفاده از خواص درماني گل گاو زبان و سنبل الطيب بويژه ايجاد آرامش و نشاط حداقل هفته ای 3 بار اين دو گياه را دم کنید و به جای چای میل کنید

 مضرات مصرف سنبل طیب

سنبل تیب برای کلیه مضر بوده و  باید آنرا با کتیرا میل کرد و مصرف فرآورده های این گیاه در دوران بارداری و کودکان زیر سه سال توصیه نمی شود

این گیاه دارویی  در بعضی افراد عوارض جانبی نظیر سردرد، نا آرامی و حتی بی خوابی را سبب می شود و به دلیل اینکه این گیاه بر روی سیستم عصبی مرکزی تاثیر گذاشته که  در مواردی که فرد نیاز به بیهوشی داشته ، تداخل این گیاه با داروهای بیهوشی اثر بدی بر روی بیمار خواهد گذاشت و به همین دلیل توصیه شده که حداقل 2هفته قبل از عمل جراحی مصرف این گیاه قطع گردد.

نکته های مصرف

اگر در حال مصرف داروهای شيميايی اعصاب میباشید و قصد استفاده کردن از گياهان دارويی را داريد حتما پزشک خود را در جريان بگذاريد، چرا كه تداخل دارويي ممكن است به ضررتان نیز باشد.

برای خريد گياهان دارويی محصولاتی را تهیه کنید که در مجاورت نور آفتاب نباشند مخصوصا در عطاری ها و  گياهان بايد به صورت كاملا خشك در بسته‌های بهداشتی پلمب شده و دارای اسم، نشانی، تاريخ مصرف و ديگر مشخصات را داشته باشند.

پس از باز كردن بسته گياه دارويی، بلافاصله آن را درون يك شيشه دردار و به دور از نور و رطوبت نگهداری نمایید.

گاهی اوقات سنبل الطیب مرداب(V. dioica) به صورت تقلبی به جای سنبل الطیب اصلی به فروش رسیده که کوچکتر میباشد و بوی کمتری را  دارد که  این گیاه خواص دارویی سنبل الطیب اصلی را نیز نخواهد داشت و گاهی اوقات نیز ریشه سنبل الطیب را با ریشه آلاله و خارخسک مخلوط کرده که این ریشه تلخ، نرمتر، کوتاهتر و با انشعاب های کمتری میباشد

مصرف بیش از حد سنبل الطیب خواهد توانست  منجر به دل درد، بی حسی، احساس کندی و یا افسردگی خفیف گردد و به دلیل ترکیبات مسکن موجود در آن می تواند سبب گیجی و خواب آلودگی فرد نیز شود که به همین دلیل نباید قبل از رانندگی و یا انجام کار با وسایل خطرناک مصرف نموده و در موارد نادری می تواند سبب واکنش های آلرژی زا مثل خارش، کهیر و اشکال در تنفس شود.

از آنجاییکه ترکیبات موجود در سنبل الطیب سبب کاهش فعالیت دستگاه عصبی شده که نباید با ترکیبات دیگری که این خاصیت را دارند مثل الکل، بنزودیازپین، داروهای خواب آور و آنتی هیستامین ها مصرف گردد و  علاوه بر این مسمومیت کبدی نیز در کسانی که مصرف کوتاه مدت( چند روز تا چند هفته) داشتند، مشاهده میشود و مصرف بلند مدت آن نیز منجر به علائم مشابه مسمومیت ناشی از بنزودیازپین، مشکلات قلب و هذیان گویی شده و پژوهش بر روی تاثیر این گیاه بر زنان باردار بسیار کم و غیر قابل استناد بوده و از سویی دیگر میزان ترکیبات موثره در این گیاه بسیار متغیر میباشد و بنابراین، مصرف آن در دوران باداری توصیه نشده.

خاک مناسب کاشت گیاه سنبل اطیب

این گیاه اغلب در زمین های مرطوب رشد کرده ولی، در زمین های خشک هم می تواند رشد داشته نماید و در کشورهای شمالی این گیاه عمدتا در زمین های خشک و مرتفع مثل تپه ها رشد کرده و در این مناطق سنبل الطیب برگ هایی باریک داشته و ارتفاع آن کمتر از یک متر شده و گفته می شود که کیفیت دارویی این نوع گیاهان بیشتر شده وگیاه سنبل الطیب در هر نوع خاکی خواهد توانست رشد کند ولی خاکهای غنی، لومی سنگین و رطوبت کافی را بیشتر می پسندد.

اب وهوای مورد نیاز کشت: این گیاه به نور کامل و آب متوسط نیاز دارد و  گیاه به راحتی در خاکهایی با زهکش مناسب می تواند رشد نماید وگیاه  سنبل الطیب به سایه نیز مقاومت داشته اما با طولانی شدن سایه شاخه های آن می افتد.

بخش عمده ای از فتوسنتز سنبل الطیب در دمای 17 درجه سانتی گراد انجام شده و افزایش دما تا 25 درجه سانتی گراد سبب تعویق گلدهی می شوند و همچنین دما بر روی رشد ریشه به شدت تأثیر گذار بوده  به طوری که وزن ریشه ها در دمای 10 درجه سانتی گراد کاهش پیدا میکند و بهترین دما برای رشد ریشه ها 20 درجه سانتی گراد بوده  که در این دما سایر اندام های سنبل الطیب بهترین رشد را داشته است

آفات و بیماریهای سنبل الطیب گیاه سنبل الطیب هیچ گونه آفت و یا بیماری خاصی را ندارد.

نیاز های اکولوژیکی برای رشد گیاه سنبل الطیب:

منشاء سنبل الطیب نواحی معتدل اروپا و آسیا (بین عرض های جغراٿیایی ۴۱ و ۷۰ درجه) میباشد و پراکندگی این گیاه معمولا از ارتفاع ۱۰۰۰ متری بالاتر نرفته  که در طول رویش سنبل الطیب نیاز به آب و هوای معتدل و نسبتا سرد داشته و بارندگی سالیانه برای این گیاه بین ۶۰۰ تا ۷۰۰ میلی متر ایده آل بوده و بذرها بین ۱۸ تا ۲۰ درجه سانتی گراد جوانه زده که در ضمن رطوبت و نور کافی باید برای جوانه زنی بذور مهیا بوده تا فعل و انفعالات در بذر با دریافت آب و جذب نور کافی صورت گرفته تا بذور از پوسته بذر خارج میشود.

روش کاشت سنبل الطیب

کاشت و تکثیر سنبل الطیب توسط بذر به دو روش مستقیم و غیر مستقیم صورت گرفته شده

کاشت مستقیم:در بعضی کشورها به دلیل بالا بودن رطوبت و بارندگی مناسب همواره از کاشت مستقیم بذر در زمین اصلی استفاده شده که با استفاده از ردیف کار بذرها به صورت سطحی در ردیف هایی به فاصله ۴۰ سانتی متر کشت شده که بعد از کشت انجام غلطک مناسب باعث تسریع و هماهنگی در جوانه زدن و رویش بذر میگردد

کاشت غیر مستقیم :

این روش کشت در اواسط تابستان نیمه دوم تیر بذرها را خزانه ای که آماده شده است کشت میگردد و بر  روی بذرها را حداکثر ۱/۰ سانتی متر با خاک برگ پوشانده و سپس غلتک مناسبی زده شده و چون نور و رطوبت باعث تسریع در جوانه زنی بذر شده و سطح خزانه را با پوشش های مناسبی پوشانده که  بعد از سبز شدن باید به برچیدن پوشش های مذکور اقدام کرده و برای هر هکتار زمین به ۵۰۰ تا ۷۰۰ متر مربع خزانه نیاز است در هر متر مربع به یک گرم و برای هر هکتار زمین به ۵۰۰ تا ۷۰۰ گرم بذر نیاز است و نشاء ها در اواخر شهریور تا اوایل مهر که ارتفاع آنها بین ۱۵ تا ۱۷ سانتی متر رسیده و باید به زمین اصلی منتقل گردد و با آغاز فصل سرما از رشد و نمو گیاهان کاسته شده و و اندام هوائی گیاهان بر اثر سرما خشک می شود ولی ریشه ها زنده و از فعالیت خفیفی برخوردارند و در اوایل بهار سال بعد گیاهان از رشد سریعی برخوردار گشته و ساقه گل دهنده ظاهر شده و باید توجه داشت که اوایل بهار نیز نشاء ها را می توان به زمین اصلی منتقل نمود و عملکرد ریشه  در این موقع کاهش پیدا می کند.

تکثیر رویشی: تکثیر رویشی از طریق تقسیم بوته صورت گرفته که  درتکثیر رویشی، گیاهان بسرعت به گل رفته و ریشه توسعه پیدا نکرده و از اینرو بندرت از این روش استفاده میگردد.

اضافه کردن نظر