گل محمدی یا گل گلاب به دلیل داشتن خواص دارویی در دسته گیاهان دارویی قرار گرفته  و با نا م های Rosier،ورد،قيزيل گل،گل سرخ شناخته شده است و نام رایج ان Damask rose بوده  و با  نام علمی: Rosa damascene ، نام نوعی گل رز  بوده که از آن گلاب می‌گیرند.  درختچه ای بوده خزندار Decideous. گل محمدی از دیرباز در ایران کشت شده و از تیره ی رزاسه و قسمت قابل مصرف آن گلبرگ و مادهٔ مؤثرهٔ آن تانن بوده و درمناطقی مانند: نیاسر، قمصر، کاشان، اصفهان، دهستان لاله‌زار کرمان، داراب (لایزنگان) فارس و شهر میمند فارس از آن گلاب گرفته می شود و برخی آن را تقطیر می کنند. از گل  و دانه های خشک شده این گیاه  در آشپزی، مکمل های درمانی، چای های گیاهی و مصارف تزئینی استفاده می گردد.

مناطق قابل کشت گل محمدی اغلب  مناطق کوهپایه‌ای و اقالیم خشک و نیمه خشک با ارتفع 2تا 3هزار متر از سطح دریا با تابستانهای معتدل و خشک  و زمستانهای سرد می‌ بوده ودر حال حاضر کشت گل محمدی در چهارده  استان ایران صورت گرفته  که مهمترین آنها استان های دهستان لاله‌زار کرمان، فارس داراب (لایزنگان) و شهر میمند فارس ، کاشان و آذربایجان شرقی بوده و در مابقی استان ها کشت بیشتر به صورت پراکنده بوده وبزرگترین دشت گل محمدی جهان در روستای لایزنگان (از توابع داراب) با مساحت حدود حدود ۵۰۰۰ هکتار قرار گرفته که گل محمدی در آنجا به روش دیم و کشت شده.

تاریخچه گل محمدی

کشت گل سرخ در چین به مدت هفت هزار سال پیش بر می گردد و امروزه برآورد شده که در دنیا از 250 گونه مختلف گل سرخ، بیش از 3000 رقم (کولتیوار) وجود دارد. از این تعداد تنها 30 گونه معطر هستند و 3 گونه آن از نظر اقتصادی امکان گلاب گیری دارند که مهمترین آن گونه گل محمدی بوده.اما گفته شده که منشاء گل محمدی ایران  بوده  و گفته می شود بعد از حمله اسکندر مقدونی این گیاه از ایران به مقدونیه و بلغارستان رفته و در آنجا کشت شود. حضور این گیاه در اروپای غربی به جنگلهای صلیبی سال های 1254 تا 1276 باز می گشته و "Robert de Brie” آنرا از شام به اروپا برد و به همین دلیل در اروپا گل محمدی را بنام رز دمشقی می شناسند.

گیاهشناسی

گل محمدی گیاهی چندساله از جنس رزا (Rosa) و خانواده Rosaceae  بوده که دارای گل های زیبایی در رنگ های بسیار متنوع بیشتر قرمز و صورتی می باشند و از آن گلاب میگیرند. اکثر گونه های آن بومی آسیا ، و بعضی گونه ها بومی اروپا ، شمال آمریکا و شمال غرب آفریقا بوده.

این نوع گل سرخ دارای  برگ ها ی مرکب از ۷ و به ندرت ۹ برگچه دندانه دار داشته و به نظر می‌رسد که نوعی دو رگه ثابت از Rosa gallica و Rosa canina می‌باشد. عده‌ای آن را یک دورگه ثابت از Rosa gallica و Rosa moschata ذکر کرده اند. گلبرگ های آن رنگ صورتی روشن یا سفید بوده وگل محمدی درختچه‌ای به ارتفاع 90تا 180سانتی متر  بوده که دارای شاخه‌های گل دهنده تیغ دار، استوانه‌ای شکل، بدون شیار و دارای برگهای مرکب شانه‌ای که دارای ۵-۳ برگچه متقابل دندانه‌دار می بوده و رگبرگ های پشت برگ مشخص و بهم رفته، برگچه چرمی و بیضی شکل، نوک تیز به طول ۵-۳ سانتی متر، و روی برگها صاف و سبز و پشت آنها سبز کمرنگ و دمگبرگ هایش خزی و نمدی بوده و با کرک های غده‌ای پوشیده گردیده و تا انتهای جام گل کشیده شود. گل محمدی ایران به دلیل آب و هوای خشک و سرد معمولا فاقد آفات بوده و در تولید آن از سموم و آفت کش استفاده نمی شود  و از اینرو دارای کیفیت بسیار خوبی بوده. این گل ها  بوی بهشتی و ۳۰ تا ۴۰ گلبرگ را داشته.

گلهای این گیاه به شکل صورتی خوشرنگ با ۳۲ گلبرگ صورتی مشابه و یکدست بوده که در اوایل صبح شروع به ظاهر شدن می‌نمایند. کاسبرگ ها به تعداد پنج عدد که حداقل سه تای آنها دارای زوائد بزرگی در لبه‌ها هستند. پرچم‌ها زرد رنگ به تعداد ۱۰۰ عدد در ترکیب گل وجود دارند. میوه ی آن بعد از ریزش گلبرگ ها گوشتی گرد و یا تخم مرغی به طول ۵/۱ سانتی متر که در داخل برجستگی کوزه‌ای شکل زیر گلبرگها قرار گرفته اند وزمان بازشدن گلها در اوایل اردیبهشت تا اوایل تیرماه بوده. و در هر منطقه مدت زمان بازشدن گلها ۳۰-۲۰ روز طول کشیده شده و دوام گل حداکثر یک روز بوده و بعد از آن رنگ صورتی خوشرنگ گلبرگها به سفید می‌گراید و با اندک نسیمی گلبرگ ها پرپر شده و ریخته می شود.    

محصول عمده که از گل محمدی گرفته میشود عبارتند از:، گلاب، اسانس و گلبرگ خشک می‌باشد که از آنها در صنایع دارویی، عطرسازی، فراورده‌های بهداشتی و آرایشی و صنایع غذایی استفاده شده و مصارف دارویی آن بیشتر در درمان دردهای رماتیسمی، تب یونجه را برطرف کرده،درمان کننده بیماری قلبی، تقویت اعصاب و معده و رفع بعضی از سردردها بوده و در تهیه شربت مربا و در صنایع شیرینی سازی و تهیه بستنی نیز استفاده خواهد شده. همچنین  عنبر گل به عنوان یکی از فراورده‌های صنعت گلابگیری، مایع سیاهی بوده که در پایان عملیات تقطیر همراه با تفاله گل‌ها در دیگ به جای می‌ماند و جهت درمان‌های عضلانی مناسب بوده و دم کرده گلبرگ‌های خشک شده اثر درمانی برای تقویت اعصاب، برطرف کردن بیماری‌های گلو و دهان بوده و در هندوستان موم گل محمدی، گل روغن و گل قند تهیه می‌شود.همچنین میتوان گفت که سالانه گلاب و اسانس ایران به کشورهای  حوزه خلیج فارس و کشورهای اروپایی از جمله فرانسه و انگلستان صادر خواهد شد.

ترکیبات گل محمدی و خواص ان

این گیاه حاوی ترکیباتی همچون ترپن، گلیکوزید، فلاونوئید، آنتوسیانین، کربوکسیلیک اسید، مرسین، ویتامین C، کامپفرول، کورستین و ژرانیول بوده  و همچنین این گیاه منبع غنی از ترکیبات فنلی همچون اوژنول و گرانوئیل بوده که  این ترکیبات تأثیرات مختلف و وسیعی بر بدن می گذارند و به عنوان آنتی اکسیدان عمل خواهد کرد و رادیکال های آزاد را مهار می سازند و دارای خواص ضد سرطانی، ضدالتهابی، ضد جهش ژنتیکی و ضد افسردگی بوده. این ترکیبات فنلی دارای خواص ضدصرعی نیز می باشد و فلانوئیدها و ترپن های موجود در گل این گیاه، برای درمان افسردگی مفید بوده و به عملکرد قلبی و عروقی نیز کمک کرده و اسیدهای چرب اشباع نشده موجود در عصاره این گیاه به رشد دندریت ها عصبی کمک نموده. 

طبع گیاه گل محمدی

گیاه گل محمدی: مرکب القوی، در بعضی انواع آن سرد و خشک ذکر شده ولی در کل این گیاه دارای مزاجی معتدل می بوده و در اول دوم خشک بوده و بویژه اگر خشک شده می بوده و در آخر دوم سرد می باشد.

روغن: مرکب القوی می باشد و در کل معتدل می باشد.

گلاب:  مرکب القوی، مزاج آن سرد می بوده.

خواص دارویی گل محمدی

دانشمندی مانند بقراط حکیم  این گیا را برای دردهای معده، روده، گوش درد، دندان درد و ترمیم زخم تجویز می کرد. عصاره گلبرگ آن برای زخم های دهان، سردرد، گلودرد و به عنوان تب بر و همچنین در رفع بی خوابی و درمان استفراغ استفاده می کرده است. همچنین در مواردی همچون درد شکم و قفسه سینه، خونریزی دوران  قاعدگی و مشکلات گوارشی استفاده می گردد وهمچنین از خواص درمانی گل محمدی برای تسکین حساسیت پستان خانم ها در دوران قاعدگی و کاهش التهاب، به خصوص در ناحیه گردن، بکار برده میشود و از گلاب نیز به صورت خوردنی و به عنوان جایگزین هورمونی برای بازگرداندن تعادل هورمونی بدن کاربرد داشته است.

افشره گل محمدی عمدتاً به عنوان نشاط آور، ضد افسردگی، ضد فشارهای عصبی و ضد تنیدگی (استرس) مصرف می شود. به همین دلیل در مجالس ختم استفاده از گلاب برای مصیبت دیدگان مرسوم بوده  و همچنین استفاده از گل محمدی در رفع ناتوانی های جنسی نیز موثر بوده، بویژه اینکه غالباً منشاء این بیماری به مشکلات عصبی و افسردگی مربوط می شود.تقویت کننده قلب  بوده و استفاده از گل محمدی موجب کاهش التهاب می شود و از این رو  می تواند به عنوان مسکن درد بویژه دردهای مفصلی استفاده خواهد شد.

علاوه بر برخی خواصی که ذکر شده دارای خواص دیگری بوده مانند:

گلبرگ ها و غنچه تازه دارای خواصی مانند: مفرح، مقوی، مسهل (اگر زیاد خورده شود)،مسکن صفرا بوده، رقیق کننده بلغم

ضماد گل محمدی: نافع برای ورم مقعد ، رفع جوش، التیام زخمها (آبله)، خشک کردن زخمها، رفع خونریزی و رطوبات رحم، رفع زگیل، ناراحتی های پوستی مانند التهاب های پوستی، قرمزی پوست، اگزما و تبخال را درمان کرده  ، رویانییدن گوشت تازه بر زخمهای عمیق، تحلیل ورمهای گرم، شکستگی اعضاء بوده است

مالیدن: رفع سردرد گرم، چشم درد، گوش درد، تقویت دندان و لثه، ترمیم زخمهای دهان، رفع بد بویی عرق، قطع عرق (جزء داروهای گیرنده در درمان چشم درد و التهاب چشم) می باشد .وقتی از ان به عنوان غرغره استفاده میشود  مقوی دل و گرفتگی دماغ بوده، بخور گل محمدی:  درمان نزله گرم، عفونت بینی، بواسیر (پولیپ) بینی میباشد،عصاره گل خشک شده : قابض ، رفع خونریزی سینه، قطع اخلاط خونی، رفع رطوبات معده، درمان یبوست، رفع خفقان گرم، رفع ضعف قلب، بند آوردن اسهال های گرم (جزء داروهای سرد مزاج برای علاج سوءمزاج قلب و خفقان گرم قلب) بوده ،خوردن گل بن: قطع اخلاط خونی از سینه، قابض، بند آوردن اسهال می باشد، خواص روغن گل محمدی: قابض، محلل، بازکننده مجاری، مسهل می باشد،موضعی: رفع سردرد، تقویت دماغ، رفع بی خوابی، تسکین درد گوش، درد سر، درد دندان، رویانییدن گوشت بر زخمهای عمیق، خشک کردن رطوبات و چرکها، سوختگی آتش، رفع عرق می باشد ،خوردن گل: مسهل مواد لزج، بند آوردن اسهالهای صفراوی، مسکن التهاب معده، زخم روده، دل درد، دل پیچه بوده است،تنقیه: درمان زخم روده ها، دل درد و دل پیچه شده .

غنچه گل محمدی در آب وان حمام و عصاره آن به عنوان نرم کننده و عطر دهنده مو بکار می رفته و علاوه بر آن برای مصارف تزئینی نیز کاربرد داشته.

کاربرد گل محمدی در انواع غذاها و آشپزی

استفاده از گل محمدی در شربت، مربا، صنایع شیرینی سازی و گلاب آن در بستنی و انواع دسر در اغلب کشورها مرسوم می بوده.،پودر گلبرگهای گل محمدی همراه با ماست و به عنوان ادویه در بسیاری از غذاها مصرف می شود. در شمال آفریقا بویژه مراکش ادویه معروفی بنام رأس الحانوت (به معنای رأس ادویه ها) وجود دارد که بسیار مورد توجه بوده و به دلیل مغذی بودن معمولاً در غذاهای اعیاد بویژه عید فطر از آن استفاده می شود و ترکیب اصلی این ادویه گل سرخ بوده واستفاده از گلاب در انواع دسرهای ایرانی نظیر شله زرد و همچنین غذاهای هندی، ترکی، و عربی مرسوم  می بوده و دمنوش گل محمدی نیز آرامبخش بوده و حاوی ترکیبات آنتی اکسیدان و ضد سرطان  بوده است.

گل محمدی یک مرطوب کننده طبیعی بحساب آمده  و به آب رسانی پوست های خشک، آسیب دیده یا پیر کمک کرده وآزمایش ها نشان داده  که روغن های فرار گل محمدی دارای خواص طبیعی و قوی آنتی اکسیدانی و ضدمیکروبی بوده و گل محمدی به برطرف کردن مشکلات مربوط به گردش خون و مشکلات قلبی و عروقی کمک نموده  و به همین دلیل، موجب  تسکین مشکلات قلبی همچون تپش قلب می گردد.

اسانس گل محمدی از پیچیده ترین فرآورده های معطر این گیاه دارویی بوده  که در آن حدود 500 ترکیب وجود دارد و هنوز بسیاری از ترکیبات آن شناسایی نگردیده  و به همین دلیل رعایت اصول برداشت و استخراج اسانس و گلاب در گل محمدی از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده چرا که در غیر اینصورت بسیاری از ترکیبات ظریف و ارزشمند آن در معرض تخریب قرار گرفته میشود.

تهیه روغن گل محمدی:گلبرگهای تازه + روغن کنجد یا روغن زیتون  و در آفتاب  قرار داده و به محض سفید شدن گلبرگها  آن را فشرده  و تفاله را خارج کرده  + گلبرگ تازه را از خروج تفاله  به میزان هفت بار انجام گرفته شده.

روش دوم: برگ گل تازه + روغن کنجد یا زیتون  را باهم  جوشیدن روی آتش ملایم (= دهن ورد مطبوخ، روغن گل پخته)

تهیه گلاب یا همان گلاب گیری

آب مقطر حاصل از تقطیر گل سرخ را گلاب می نامند. 

برای تولید اسانس گل محمدی و گلاب، لازم  می باشد که با چیدن گل از حدود ساعت 6 صبح شروع و به محض آغاز گرم شدن هوا قبل از ساعت 8 پایان یابد چرا که با گرم شدن هوا، گیاه (احتمالاً برای حفظ خود در مقابل گرما) اسانس های معطر خود را آزاد کرده و در هوا منتشر می ساخته و لذا گل های چیده شده در روز از بازدهی اسانس بسیار نازلتری برخوردارند. گل های چیده شده باید بلافاصله به محل گلابگیری و یا دستگاه اسانس گیری انتقال یافته ، چرا که با گذشت زمان فرآیند تخمیر در آن آغاز گردیده و این فرآیند موجب افزایش دما و تخریب بسیاری از ترکیبات لطیف این شاهکار طبیعت می شود. برای تولید یک لیتر اسانس گل محمدی نیازمند استفاده از چهار تن گلبرگ استفاده شده و به همین دلیل محصولی بسیار گرانبهایی بشمار آمده و برای تولید هر لیتر گلاب نیز معمولاً یک کیلو گلبرگ استفاده می شود ولی ممکن است گلاب رقیق تر با بهایی نازلتر تولید می گردد.

گونه هایی از گل سرخ در ترکیه و مراکش نیز کشت می شوند ،اما از نظر کیفی توان رقابت با گل محمدی ایران را نداشته اند. در عوض گل محمدی تولید بلغارستان که عمدتاً در دره کازانلیک (Kazanlik) و در ارتفاعات 300 تا 500 متری از سطح دریا انجام می شود بیشترین سهم بازار این فرآورده ارزشـمند را دارا بوده و در جنوب فـرانسه نـیز نـوعی گـل سـرخ تـولـید مـی شـود کـه نام علمی آن Rosa centifolia است و در منطقه گراس (Grasse) پایتخت عطرسازی جهان کشت می شود  ولی به دلیل نازل بودن بازدهی اسانس، کشت آن تدریجاً از بین رفته.

تفاوت گلاب ایران با گلاب سایر کشورها در این  بوده که گلاب ایران در واقع از تقطیر گلهای تازه محمدی با آب مقطر تهیه می شده  ودر صورتیکه گلاب سایر کشورها ، از طریق حل کردن اسانس گل محمدی در آب مقطر به دست آورده وهنگامی که آب مقطر گل سرخ به طریقه مصنوعی تهیه شود . ژرانیول با درصد زیادی در آب حل شده ، ولی استرها روی صافی باقی مانده شده و به عبارت دیگر ، یکی از مشخصات گل سرخ حضور هیدروکربنهای دارای ۱۵ تا ۲۲ اتم کربن بوده  که به نسبت ۹/۲۲ درصد در آن موجود هستند. این هیدروکربنها  یا همان استرها  به مقدار زیاد در هنگام تهیه آب مقطر به روش  مصنوعی توسط صافی گرفته و به هدر می رود. 

خواص گلاب(ماء الورد):

تولید گلاب به روش فعلی با قدمتی هزار ساله به شیخ الرئیس ابوعلی سینا حکیم بزرگ ایرانی منسوب  گردیده .  شیخ الرئیس گلاب را قابض دانسته و شربت آنرا برای نارسایی کبد و صفرا تجویز می نموده. و این حکیم برای درمان بیماری های قلبی مورد استفاده قرارگرفته شده.

مقوی قلب، مقوی دهانه معده  بوده وبا خوردن آن  رفع عوارض حادث از زکام، قطع خونریزی از سینه، خشونت صدا، ضد سرفه، خفقان گرم، درد معده و روده، دل پیچه سرد و گرم، درد کبد و طحال، علاج نزله سرد بوده و بوییدن باعث سردرد های گرم، دردچشم، + قرنفل => سردردهای سرد، تقویت دماغ، حواس، ایجاد نشاط، تقویت دل، رفع خماری، بی هوشی، خفقان

طرز تهیه محصولات گل محمدی:

میزان نبات یا شکر سفید (یک من) + گلاب (3 من)  را جوشیده  با آتش ملایم وبه نصف برسد، کف آن را گرفته، صاف کنند + زعفران ساییده (1درهم) = سرد بنوشند حتی می توانید بهمراه با دیگر عرقیات، تخم بالنگو، فرنجمشک، ریحان، بزرقطونا یا عنبر و مشک مصرف کنید که این روشمقوی قلب، رفع خفقان، توحش، مالیخولیا بوده است.

گل قند  برای تهیه غنچه گل ساییده شده + گلاب+ قند سفید ساییده شده + گلیسیرین بدست امده و قابض کننده بوده  

برای تهیه عسل وردی  غنچه گل ساییده شده + عسل سفید+ الکل به کار میبرند  

برای تهیه سرکه گل سرخ: گل سرخ خشک نیم کوب + اسیداستیک + سرکه  و بمدت  8 روز بخیسانند و با فشار از پارچه بگذرانند تا  صاف گردد.شربت گل سرخ  یا همان شربت گل محمدی : غنچه گل + آب جوش + شکر سفیدرا مخلوظ که دارای خواص مسهل، درمان قرحه روده ها بوده  و همچنین شربت گل محمدی در گذشته برای درمان بیماریهای گوارشی و تنفسی استفاده می شود  و علاوه بر آن برای رفع گرمازدگی نیز موثر بوده.

تهیه شربت گل محمدی

موادلازم: گل تازه محمدی  به میزان نیم کیلو،شکر         2 کیلو(حدود 7 پیمانه)،آب 2 لیتر (حدود 8 پیمانه)،جوهر لیمو به میزان یک قاشق مرباخوری

طرز تهیه :

ابتدا گلبرگ های گل را جدا کرده سپس آب را در کتری یا قابلمه می جوشانیم و با داشتن سرعت عمل کافی  گلبرگ ها را در یک قابلمه ریخته و آب جوش را به یکباره روی گلبرگها ریخته  تا آب جوش روی گلبرگها را پوشانده شود و زود دم کنی را گذاشته و به مدت 24 ساعت صبر کرده که این کار باعث می شود که عطر و بوی گل خارج نگردد و بعد از 24 ساعت گلبرگ ها را آبکش کرده و فقط می گذاریم آب آن خارج  گردد و هرگز با دست فشار ندهید چون این کار باعث بد رنگ شدن شربت می گردد و اکنون درون آب بدست آمده شکر ریخته و روی حرارت گذاشته تا شربت بجوشد و قوام آید در مرحله آخر جوهر لیمو را اضافه می کنیم و بعد از یکی دو جوش از روی حرارت بر می داریم اگر بخواهید که  رنگ مربا اضافه  شود در مرحله آخر همراه جوهر لیمو اضافه کرده است.

نکات درمورد تهیه شربت

این شربت همراه با آبلیموی تازه خیلی خوش طعم می گردد و کافی بوده که  برای یک قاشق غذاخوری شربت یک قاشق مرباخوری آبلیمو درون آب سرد ریخته شود وگلبرگ ها را در هنگام آبکش هرگز فشار نداده و چون باعث تغییر رنگ و قهو ه ای شدن آن می شود ودر مرحله ریختن آب جوش عجله کنید چون باعث از بین رفتن عطر و بوی گل  می گردد  ورنگ  طبیعی شربت بدون اضافه کردن رنگ ما بین رنگ قرمز و گلبهی بوده و می توانید از رنگ های خوراکی برای رنگ شربت اضافه کرد که از این مقدار مواد به میزان دو لیتر شربت بدست می آید.

استفاده از فرآورده های گل محمدی برای مصارف بهداشتی: به زمان های گذشته میرسد ، چرا که علاوه بر عطر بی نظیر آن، خواص این گیاه در مرطوب کنندگی پوست، رفع چروکهای صورت و درمان التهاب های پوستی بویژه در پوستهای حساس و لطیف (مانند پوست نوزادان) همواره مورد توجه بوده وامروزه نیز در صنایع بهداشتی بویژه در تولید صابون، لوسیون های پاک کننده پوست، کرم ها و لوسیون های مرطوب کننده از گلاب و اسانس طبیعی این گل استفاده می شود. ولی مهمترین استفاده از اسانس گل محمدی و گلاب در صنایع عطر سازی بوده و بطوریکه اسانس این گیاه در فرمولاسیون عطرهای بسیار معروف و پرفروش دنیا بکار می رفته.

مضرات مصرف گل محمدی

زیادی روی مضر برای نیروی جنسی بوده،در افراد ضعیف ایجاد عطسه، زکام، ورم، آماس می کند ،باعث تشنگی و سفید کردن مو شده.

اضافه کردن نظر