گشنیز   CORIANDERگیاه بومی جنوب اروپا و مناطق مدیترانه بوده و  دربیشتر نقاط ایران قابل رویش است که از زمانهای قدیم وجود داشته و حتی مورد مصرف مصری ها بوده بطوری که بقراط این گیاه را می شناخته و برای درمان بیماریهای مختلف از آن استفاده می کرده و در قرون وسطی ضعف جنسی را با گشنیز درمان می کردند .

نام علمی گشنیز: CORIANDRUM SATIVOM  از خانواده چتریان APIACEAE  و بومی مديترانه و خاورميانه است و نام های لاتین دیگر ان عبارت است از: cilantro, Chinese parsley , dhania

در ایران از برگ و ساقه گشنیز به عنوان سبزی‌جات خوردنی استفاده میکنند و از  دانه در هند از تخم گشنیز به عنوان یکی از ادویه‌جات مهم استفاده شده وتخم گشنیز، ادویه ای است که عطر قوی داشته و از آن در آشپزی ایرانی استفاده شده و طب سنتی هم از آن استفاده شده و  در ایران از تخم گشنیز برای تصفیه خون و استفاده در شیرینی‌جات خانگی بهره برده و از ریشه گشنیز در آشپزی در کشور های مختلف استفاده میگردد

 گیاهشناسی

گشنیز گیاهی علفی و یکساله ، به رنگ سبز که ارتفاع  20 الی 140 سانتیمتر نیز می رسد  و بسته به شرايط اقليمی در تابستان يا زمستان به صورت يک محصول يکساله کشت وکار شده. برگ های آن به دو شکل ظاهر شده و آنهائی که در قاعده ساقه وجود داشته که بشکل دندانه دار و دیگری در طول ساقه که باریک و نخی شکل بوده و قسمت مورد استفاده گیاه ،‌ساقه و برگ و میوه آن بوده و میوه گشنیز گرد و برنگ زرد بوده   بوی تازه آن مطبوع نبوده و تقریبا بد بو است ولی بر اثر خشک شدن این بو از بین میرود  و خوشبو می شود . حتی نام لاتین گشنیز از لغت یونانی Korio مشتق گرفته شده که به معنی بد بو است .

جنس گشنيز شامل دو گونهC. sativum وC. tordylium بوده و گونهtordylium وحشی بوده که ممکن بوده و باعث جهت کارهای اصلاحی مورد توجه قرار گيرد، گونه C.sativum زراعی بوده که به طور وسيعی با اهداف مختلف کشت و کار شده وبرگ های اين گياه متناوب، بي زبانه و به رنگ سبز يا سبز روشن شده، زير برگ اغلب حاوی واکس درخشان بوده که در طی گل دهی رنگ برگ ها اغلب متمايل به قرمز يا بنفش در می آيند.

 گياه گشنيز دارای دو نوع برگ متمايز بوده، برگ های بخش های  فوقانی ساقه دارای پهنک منقسم، با بريدگی عميق، باريک و رشته  مثل در جهت طولی است و برگ های پايين يا برگ های قاعده ای  آن بزرگ به صورت يک پارچه با سه  لب دندانه دار و دارای دمبرگ بلندی شده که اغلب به صورت طوقه ای روی زمين قرار گرفته و ساقه گشنيز مستقيم، منشعب و با انشعابات گرزني و سبزرنگ بوده و گل ها کوچک به رنگ سفيد يا صورتی و در انتهای ساقه و در چترهای مرکب مجتمع بوده و ميوه گشنيز به شکل کروی يا بيضوی، دو فندقه ای و معطر به صورت خشک بوده که به طور خودبه خودی شکفته نشده .

شرایط محیط رشد: گشنیز به راحتی در خاک های متوسط، رطوبت ملایم، خاک های با زهکشی خوب در آفتاب کامل تا سایه آفتاب رشد کرده و ایجاد سایبان ملایم از آسیب سوختگی با آفتاب جلوگیری کرده . بهترین رشد در آب و هوای با تابستان خشک و خنک رخ داده و گیاه دارویی  گشنیزها از محیط با رطوبت بیش از حد و بارانهای مکرر بیزارند. بذور ممکن است در اواخر بهار مستقیماً در بستراصلی کاشته شوند و ممکن بوده در گلدان ها نیز قابل کشت میباشد

گیاهان سریعاً رشد میکند  و غنچه یا گلهای کوچک آن را قبل از باز شدن گلها چیده شده و بذور جدید را هر دو  هفته جهت تداوم محصول دهی برگها انجام داده و اگر نیاز به بذور گشنیز دارید، اجازه داده  تا مقدار از گلها باز شده و به بذر بنشینند. بذرها حدودا بعد از 90 روز بعد از کاشت آماده برداشت بوده.

ترکیبات شیمیایی:

در 100 گرم گشنیز مواد زیر وجود دارد: آب 7/5 گرم، مواد چرب15 گرم ،سلولز38 گرم، اسانس1 گرم،اسید اگزالیک12 میلی گرم،کلسیم   170 میلی گرم، ویتامین آ200 واحد ، ویتامین ث  50 میلی گرم

مواد چرب گشنیز مرکب از اسید اولئیک ، اسید پالمتیک ، اسید لینولئیک و اسید پتروسه لینیک بوده و در برگهای خشک گشنیز مقدر زیادی ویتامین A,C یافت شده

آفات و بیماری های گیاه گشنیز: حشرات یا بیماری های خدی گشنیز را تهدید نمی کند اما پتانسیل آسیب دیدن از طرف بیماری های مرگ گیاهچه، پوسیدگی، پژمردگی باکتریایی، پژمردگی گل را داشته و پتانسل آسیب از طرف حشراتی از قبیل ملخ، خانواده زنجره وجيرجيرک نیز وجود دارد و گیاهان را از تابستان گرم محافظت کرده .

نحوه تکثیر گیاه: زمان کشت گشنیز در مناطق سردسیر هنگامی انجام میگیرد که خطر سرمای بهاره در میان نباشد و در مناطق گرمسیر در هر موقع از پاییز می توان به کشت اقدام کرد و نحوه کشت آن خطی یا شیاری بوده و فاصله خطوط کشت آن 25 تا 45 سانتی متر و فاصله دو بوته 7 تا 10 سانتی متر می باشد و در دوره ی کاشت و داشت گشنیز، عملیات مبارزه با علفهای هز و سله شکنی نباید فراموش شود

نکته مهم برای مصرف گشنیز

مصرف گشنيز برای افراد با گروه خون O,A بلامانع  و برای گروه خونی B مضر و برای گروه خونی AB سودمند خواهد بود

خواص دارویی گشنیز و خواص تخم گشنیز:

گشنیز و تخم گشنیز از نظر طب سنتی قدیم ایران سرد و خشک بوده .

استفاده هاي سنتی و قديمی  گیاه گشنيز بر مبناي توليدات اوليه از ميوه و پيکره رويشی به منظور دارويی، آشپزی و پخت و پز بوده و  محصول گشنيز حاوی مقادير قابل توجهي شهد بوده که تعداد زيادی از حشرات را جهت گرده افشاني به سوی خود جذب کرده و از دو جنبه اقتصادی و اکولوژی حائز اهميت و تأثير به سزايی داشته است.

 اهميت ميوه گشنيز به ترکيبات شيميايی داخل آن بستگی داشته که مهمترين ترکيبات آن اسانس و روغن های چرب بوده و کنجاله آن غنی از ترکيبات نشاسته ای، پروتئين و چربی بوده که غذای مناسبی برای دام ها و طيور خواهد بود

علاوه بر اين گشنيز در اندام های سبز حاوی آنتوسيانين و مقدار قابل توجهی از ويتامين های A و C بوده که بذرهای پودر شده يا عصاره خشک، چای، تنتور، جوشانده و دم کرده برای درمان سوء هاضمه و کم اشتهايی، تشنج، بي خوابی و اضطراب کاربرد داشته .

 گشنيز خاصيت ضد باکتريايی ، دارای خاصيت آنتی اکسيدانتی ،  ضد موتاسيون و ضد سرطان داشته. بذر گشنيز برای درمان سوء هاضمه، ناراحتی های مفصلی، روماتيسم، بهبود و التيام زخم ها و از بين بردن بوی بد دهان و ضد کرم کاربرد داشته و ميوه رسيده گشنيز به جهت وجود ترکيبات بخصوص در اسانس آن عطر و طعم مطبوعی را داشته   و پيکر سبز گياه علاوه بر مصرف سبزی خوراکی در تهيه سوپ و سالاد نيز کاربرد داشته و  از اسانس گشنيز برای  مطبوع کردن  توليدات غذايی، صنايع صابون سازي، صنايع شکلات سازی، طعم دهندگی ترکيبات الکلی و بهبود طعم داروهای تلخ استفاده فراوانی میشود و  در صنايع آرايشي بهداشتی، نوشابه سازی، شکلات سازی و صنايع دارويی به وفور  استفاده می شود. اثر ادرارآوری این گیاه در انسان، سبب کاهش فشار خون، دفع سنگ‌های کلیه و مثانه، رفع تجمع آب در بافتها(اِدم) شده

براي مصارف دارويی و درمانی  از ميوه های  گشنیز استفاده شده و برای اين منظور گل ها يا تمامی گياه در کشت صنعتی قبل از اينکه کاملاً برسندجمع آوری شده و پس از آنکه ميوه ها خشک بشوند آنها را کوبيده و دوباره خشک کرده و اين دانه ها که در ظرف های سر بسته نگهداری میشود  اين دانه ها محتوی اسانس روغنی تا 1 درصد بوده  که برای تهيه مواد گالينيکی نظير آب رويال به عنوان بادشکن به کار رفته میشود

برای درمان  شب كوری آب گشنيز را با گلاب مخلوط کنید  به چشم بماليد و برای از بین بردن  خارش پوست آب گشنيز را با عرق كاسنی مخلوط كرده به پوست خود بماليد. میتوانید برای رفع سوزش و سختی ادرار آب گشنيز 4 قاشق همراه يک ليوان عرق خارخاسك يا خارشتری استفاده شود.

درمان سينوزيت 5 گرم تخم گشنيز در 300 سي‎سي آب بجوشانید و صاف نموده استنشاق کنید و جهت درمان ورم رگ بيضه گشنيز تازه + عسل + روغن زيتون مخلوط کرده و به صورت ضماد بگذاريد.رفع اگزما آش آبغوره كه در آن گشنيز و برگ چغندر باشد مؤثر است و برای رفع تشنج 5 گرم گشنيز در 150 سي‎سي آب دم كرده به 3 نوبت میل شود و برای رفع شدن شدن خارش چشم يك قطره آب گشنيز با احتياط در چشم بچكانيدمیتوانید برای رفع  برفک دهان آب گشنيز را مزمزه كنيد و برای رفع تورم زبان گشنيز را بجويد. آش گشنيز برای درمان جوش و كهير مناسب است.

اسانس روغنی گشنیز را با شکر مي توان مخلوط نمود و خواص گشنيز شبيه به خواص زيره بوده و ميوه های آن محتوی ليپيدها، آلبومين ها، تانن ها، پکتين، قندها و ويتامين ث میباشد و  از اين گياه به صورت خالص يا مخلوط اشتها آور، باد شکن و هضم کننده به شکل جوشانده استفاده شده و جوشانده ها سيستم اعصاب را نيز تسکين داده و از دم کرده گشنیز  برای باز شدن صدا که مخصوصاً براي آوازه خوان ها  ، درمان گلو درد ،تب و سرماخوردگی، برطرف کردن حالت استفراغ، درمان کننده بيماری ديابت يا قند (   افرادی  كه ديابت دارند روزی 2 گرم تخم گشنيز را دم كرده هر ماه 3 روز بيشتر ميل نشود.)، کم کردن کلسترول خون، کم کردن شهوت و کاستن از آن و تسکين دردهای مفصلی  مانند رماتيسم که به صورت صنعتی از خشک شده يا روغن آن برای تهيه پمادهای تسکين دهنده دردهای رماتيسم عضلانی يا مفصلی استفاده شده

تخم گشنيز را پودر کنید و به نسبت مساوی با شکر يا عسل  مخلوط کرده این معجون برای تقويت بدن بسيار مفيد بوده و  خوردن تخم گشنيز معده را تقويت کرده

بذر گشنيز ادرار آور بوده و برای نرم کردن سينه از جوشانده تخم گشنيز استفاده کنید و  بدين صورت 10 تا 30 گرم از آن را در يک ليتر آب دم کرده و مانند چاي با شکر میل شود

برای بر طرف کردن سرماخوردگی و تب میتوان يک سوپ رقيق از آب مرغ و گشنيز تازه تهيه کرده  و بعد از چند مرتبه مصرف ، اثر معجزه آسای آن را ببينيد.

تخم گشنيز ، شير مادران شيرده  را زياد کرده که برای اين منظور بايد 2 تا 5 گرم از آن را با مقداری عسل تناول کنند نيرو دهنده قلب و نشاط آور است و دارای خاصیت قاعده آور بوده.

جوشانده تخم گشنيز يا خوردن تخم گشنيز بو داده ، اسهال خونی و بيماری های عفونی روده مانند تب تيفوئيد را بهبود بخشیده زیرا  شديداً ميکروب کش است.

برای تسکين  دادن درد دندان تخم گشنيز بجويد.

خواص برگ و ساقه گشنيز

آب گشنيز خواب آور  بوده که  براي اين منظور بايد30 گرم از آب گشنيز خام را همراه با شکر خورد ومصرف بيش از اين مقدار موجب حالت سستی در افراد ایجاد میکند، مسکن و آرام کننده است.خوردن گشنيز با غذا از ترش کرن جلوگيری کرده و کلاً گشنيز جلوی مسموميت های غذايی را گرفته و برای بر طرف کردن بوی بد دهان  سوپ يا آش گشنيز بخوريد.

گشنيز تشنگی را بر طرف کرده و براي کاستن از نيروي جنسی خوردن گشنيز اثر قوی داشته ، ضد نفخ است و دل درد را بر طرف مي کند. زکريای رازی پزشک و دانشمند مسلمان ایرانی، گشنيز را برای آرام کردن سردرد و رفع سستی تجويز کرده  و  در حديثی آمده که امام موسی کاظم ( ع ) فرمودند : خوردنسيب  ترش و گشنيز موجب حالت نسيان و فراموشی کرده و آشامیدن یک لیوان عرق گشنیز در طول روز فشارخون را به راحتی کاهش می دهد .

گشنیز لثه  را سالم کرده  و جلوی خرابی دندان ها را گرفته و درد دندان را بر طرف کرده و برای بر طرف کرن درد دندان : مقدار 10 گرم تخم گشنيز را در 4 ليتر آب ریخته  و بگذاريد بجوشد تا حجم آن به يک ليتر برسد و آن را کمی  سرد کنيد و در دهان مزه مزه کرده تا درد دندان بر طرف گردد.

براي شستن دهان و دندان : يک قاشق چايخوري پودر تخم گشنيز را در يک ليوان آب جوش بریزید ، به مدت 5 دقيقه دم کرده و سپس آن را برای شستن دهان، دندان و گلو غرغره کرده.

برای تسکین درد گوش و درد عصب صورت یک قاشق غذاخوری پودر تخم گشنیز را در یک لیوان آب جوشانده و گوش را بخور بدهید تا درد ان تسکین یابد و برای تقویت حافظه 15 گرم تخم گشنیز و 15 گرم تخم شنبلیله را با هم کوبیده با عسل مخلوط کرده صبح به صبح یک قاشق میل کرده.

تاثیر گشنیز بر طرف کردن بواسير :

10 گرم تخم گشنيز را بو بدهید تا قهوه ای رنگ بشود. آن را پودر کرده و با مقداری سرکه مخلوط کنید و چند روز آن را بنوشيد تا بواسير بر طرف شود.

 طرز تهيه دم کرده یا دم نوش تخم گشنيز

براي تهيه دم کرده تخم گشنيز 3الی 4 قاشق چايخوری بذر  گشنيز را در يک قوری آبجوش بریزید و 20 دقيقه تا نيم ساعت صبر کرده تا خوب دم بکشد و بعد حاصل آن را بدون شيرينی يا با کمی قند دو سه بار در روز نوشیده  و اين کار را چند روز پی در پی ادامه دهید

ماسک صورت  گشنیز: براي درمان چين و چروک صورت 10 گرم تخم گشنيز + 10 گرم اسطوخودوس + 150 سی‎سی آب را 15 دقيقه دم كرده  و سپس صاف کرده وقتی سرد شد با 4 قاشق عسل مخلوط كرده و يك قاشق روغن زيتون به آن اضافه كرده به صورت ماسک استفاده شود.

ماسک عسل و گشنیز که برای رفع خستگی و کدری پوست استفاده میشود:  گشنیز تازه در دستور این ماسک پاک کننده ی صورت به درخشان شدن پوست کمک کرده و در عین حال ذرات برنج قهوه ای پودر شده به آرامی سلول های مرده را اسکراب کرده و عسل نیز به نرمی و لطافت پوست انجامیده برای تهیه این ماسک  1 قاشق غذاخوری پودر برنج قهوه ای و نصف فنجان گشنیز تازه با1 قاشق چای خوری عسل و یک قاشق چای خوری صابون مایع لازم داریم

و برای تهیه ان گیشنیز تازه را در غذاساز ریخته تا میکس شود و کمی آب به آن اضافه کرده تا راحتر نرم شود (با اضافه کردن 2 قاشق غذاخوری آب شروع کنید و در صورت نیاز آب بیشتری به آن اضافه کرده) پوره گیشنیز حاصل را با پودر برنج قهوه ای، عسل و صابون مایع در یک کاسه مخلوط و همانند هر پاک کننده صورت با این ماسک خانگی نیز صورت خود را بشویید. از این ماسک شوینده می توانید برای شستشو روزانه همه انواع پوست استفاده کرده  و تا 7 روز نیز در یخچال نگه و استفاده کنید.

مضرات مصرف گشنیز

مصرف به اندازه گشنيز هيچ گونه ضرری نداشته  اما مصرف زياد از حد آن سبب حالت مستي توام با خستگی شديد شده و گاهی به خواب عميق ، گنگی و بی حسی منجر شده

‎همچنین باعث شده که دچار خواب‎های پريشان شده و خوردن زياد گشنيز سبب لكنت زبان میگردد

اضافه کردن نظر