تاریخچه گیاه شوید

نام این گیاه دارویی شوید(Dill)  است این گیاه ازخانواده:چتریان Umbelliferaeبا نام علمی Aniethumgraveolens

گیاهشناسی:گیاهی است یک ساله با ارتفاع 30 سانتی متر ی تا یک متر حتی گاهی بیشتر و دارای ریشه راست، مخروطی شکل و به رنگ سفید است. طول ریشه متغیر و بین 10 تا 30 سانتی متر می باشد. ساقه آن منشعب استوانه ای بی کُرک، دارای خطوط طولی و در محل گره ها کمی فرو رفته است برگها خطی و چند شانه بوده و بصورت متناوب روی ساقه قرار می گیرند.

 گل های زرد طلائی بصورت گل آذین در انتهای شاخه های اصلی و فرعی قرار دارند.میوه شیزوکارپ کشیده و دارای رگه های برجسته میباشد.این گیاه از لحاظ شکل ظاهر،گل ها و میوه بسیار شبیه به گیاه زیره بوده با این تفاوت که گل شوید زرد رنگ و گل زیره سفید رنگ است میوه شوید بیضوی ،‌مسطح وبه طول 4 میلیمتر و عرض 3 میلیمتر است . رنگ آن قهوه ای روشن و در سطح آن برجستگی هایی به رنگ زرد و در کناره های آن لبه بال مانندی به رنگ زرد روشن دیده می شود . برگ های تازه و خشک شده این گیاه مانند زیره سیاه ، معطر می باشند و برای طعم دهی در خیلی از غذاها به کار برده می شوند این گیاه در اکثر نقاط دنیا ازجمله قسمتهای جنوب اروپا ،‌مصر ،‌آمریکا و چین پرورش داده می شود ودر ایران در مناطق مختلفی کاشت می شود.بخش های مورد استفاده ان بیشتر میوه است.

دامنه انتشارگیاه شوید :در اغلب نقاط کشورمان به حالت خودرو و نیمه خودرو می روید.

ترکیبات شیمیایی گیاه شوید

میوه شوید دارای 5/2 تا 4 درصد اسانس می باشد که مقدار آن براساس منطقه جغرافیایی و فصل تغییر می کند و تا 7/7 درصد هم می رسد. قسمت اعظم اسانس میوه شوید، کارن، لیمونن و آلفافلاندرن است که هر سه حدود 90 درصد اسانس را شامل می شوند.ترکیبات دیگر میوه شوید عبارتند از: دیلانوزید، کومارین‌ها، کامپفرول و ترکیب 3ـ گلوکورونیده آن، وی سنین، میریستیسین و سایر فلاوونوئیدها، اسیدهای فنلی، پروتئین(حدود 16 درصد)، چربی (حدود 15ـ 10 درصد).اسانس سر شاخه هوایی شوید که از سر شاخه تازه آن به روش تقطیر با بخار آب به دست می‌آید، شامل 28 تا 45 درصد ترکیبات کتونی مانند کارون می ‌باشد که بر اساس فصل محصول ‌برداری متفاوت است. ریشه گیاه شوید نیز دارای اسانس است که 95 درصد اسانس ریشه را آلفا ـ بتاپینن تشکیل می دهد. (زرگری ع.1369)

نیاز اکولوژیکی گیاه شوید

شوید گیاهی مدیترانه ای است ودر طول رویش بخصوص در مرحله نمو گلها و تولید میوه به هوای گرم و نور کافی نیاز دارد.این گیاه به سرما، حساس نیست و بذر در درجه حرارتهای پائین قادر به رویش است. درجه حرارت مناسب برای رویش بذر 8 تا 10 درجه سانتی گراد است. دوره رویشی گیاه کوتاه است. از بدو رویش بذر تا رسیدن میوه ها مدت زمانی برابر 100 تا 120 روز به طول می انجامد. چنانچه بذرهای کاملاً رسیده در مکان مناسبی نگهداری شوند دو الی سه سال از قوه رویشی مناسبی برخوردار خواهند بود. شوید را تقریباً درهر نوع خاکی به استثنای خاکهای بسیار سبک و تهی از مواد و عناصر غذایی و خاکهای سنگین رسی می توان کشت کرد. خاکهای مناسب برای کشت شوید خاکهایی با بافت متوسط و با رطوبت کافی است. گیاه تا قبل از گل دهی از رشد و نمو سریعی برخوردار است. در طول رویش به مقادیر فراوان آب نیاز دارد.

آماده سازی خاک

شوید به بستر مناسب و عاری از علف هرز نیاز دارد. خاک سطحی باید نرم و کم و بیش متراکم و فاقد پستی بلندی باشد تا جوانه زدن بذر به طور یکنواخت انجام گیرد. در پائیز باید زمین شخم زده شود. و ثلث ازت به همراه تمامی کودهای فسفر و پتاس لازم به خاک اضافه شود و سپس در اواخر اسفند با انجام دیسک مناسب اقدام به شکستن سله ها و خرد کردن کلوخ ها نمود و زمین را برای کشت تسطیح کرد. چون بذر گیاه کوچک است باید خاک سطحی نرم و متراکم باشد تا استقرار بذر بخوبی انجام گیرد. لذا قبل از کاشت انجام غلتکی سبک توصیه می شود تا خاک سطحی متراکم شود و پس از کاشت انجام غلتک سبکی به منظور تماس بذر با خاک جهت تسریع در جذب آب و عناصر غذایی و در نتیجه تسریع و هماهنگی در رویش بذرها ضروری است

تاریخ و فواصل کاشت

شوید را مانند اکثر گیاهان یکساله می توان با هر گیاهی به تناوب کشت نمود. در صورتیکه که شوید برای استفاده از پیکر رویشی آن کشت شود قبل و پس از آن می توان هر نوع گیاهی را کشت نمود. شوید را می توان با بعضی از گیاهان دو ساله که حاوی اسانس هستند مانند زیره سیاه دو ساله و مریم گلی کبیر به صورت مخلوط کشت نمود. بهتر است شوید با غلات به تناوب کشت گردند.زمان و نحوه کاشت شوید به چگونگی استفاده از اجزاء گیاه بذر یا پیکر رویشی بستگی دارد.اگر هدف از کاست تهیه بذر و استخراج اسانس از پیکر رویشی گیاه باشد کشت مخلوط صورت نگیرد و زمان مناسب برای کاشت شوید اوایل بهار (اواخر اسفند) می باشد. اگر هدف از کاشت شوید استفاده به عنوان ادویه و سبزی باشد از اواسط فروردین تا اواخر اردیبهشت زمان مناسب کاشت گیاه می باشد و می توان از کشت مخلوط نیز استفاده کرد. عمق بذر 5/1 تا2 سانتی متر مناسب است و چنانچه برای استفاده از پیکر رویشی و ادویه کشت می شود فاصله ردیف ها از یکدیگر 12 سانتی متر مناسب می باشد لیکن اگر هدف از کاشت شوید استخراج اسانس از پیکر رویشی گیاه باشد فاصله بین ردیف ها از یکدیگر 24 سانتی متر مناسب خواهد بود.مقدار بذر مورد نیاز برای هر هکتار 12 تا 20 کیلوگرم (به کیفیت رویشی بذر بستگی دارد) می باشد. تعداد بذر در هر متر طول ردیف باید 100 تا 200 عدد باشد. (امامی، ی و م. نیک نژاد.۱۳۷۳٫)

کاشت گیاه شوید

شوید را بصورت کرتی یا ردیفی می توان کشت نمود. بمنظور تولید حداکثر مقدار اسانس باید به صورت ردیفی کشت شود. چون بذرها کوچک هستند بهتر است ذرات خاک سطحی ریز و متراکم باشد. پس از کاشت انجام غلتک سبک ضروری است و سبب ایجاد تماس بذر با خاک و تسریع در جوانه زدن و سبز شدن آن می شود. پس از کاشت بلافاصله زمین را باید آبیاری کرد. (میرجلیلی،ع.۱۳۸۷٫ )

داشت گیاه شوید

در طول رویش گیاه مبارزه با علف های هرز ضروری است. یک تا دو هفته قبل از کاشت شوید استفاده از علف کش مرکازین به مقدار 3/4 تا 5/5 کیلوگرم در هکتار جهت از بین بردن علف های هرز استفاده میشود. قبل از کاشت بذر از علف کش مالوران به مقدار چهار تا پنج کیلوگرم در هکتار می توان به صورت محلول پاشی استفاده کرد. وقتی که ارتفاع بوته به 10 تا 12 سانتی متر رسید از علف کش آفالون به مقدار دو کیلوگرم در هکتار استفاده میشود. لیکن وقتی هدف استفاده از پیکر رویشی بصورت سبزی یا ادویه باشد نباید علف کش مالوران در این مرحله (ارتفاع 10 تا 12 سانتی متر) استفاده نمود زیرا مدتی قبل از به ساقه رفتن گیاه محصول را باید برداشت نمود. از آفات شوید ، شته ها هستند که می توان از بیماریهای قارچی لکه سیاه شوید باشندکه برای کنترل آن می توان از قارچ کش های فوندازول 1/0 درصد ، دیتان 2/0 درصد یا کاپتیال به صورت محلول پاشی قبل و بعد از گل دهی استفاده نمود. (میرجلیلی،ع۱۳۸۷٫)

برداشت گیاه شوید

زمان و چگونگی برداشت محصول به نوع استفاده از گیاه بستگی دارد. زمان مناسب برای برداشت پیکر رویشی ( به عنوان سبزی و ادویه) قبل از ساقه دهی است. گیاهان را باید حداکثر از فاصله 25 تا 35 سانتی متری از سطح زمین برداشت کرد، جهت استفاده از پیکر رویشی به عنوان ادویه باید پس از جمع آوری آنها را خشک نمود که این عمل را می توان در فضای آزاد با خشک کن های الکتریکی در درجه حرارت 40 تا 50 درجه سانتی گراد انجام داد. مقدار محصول پیکر رویشی خشک شوید 3/0 تا 5/0 تن در هکتار است که از 4 تا 6 تن گیاه تازه بدست می آید. چنانچه هدف از کاشت شوید استخراج اسانس از بذرها یا پیکر رویشی آنها باشد زمانی باید به برداشت محصول اقدام نمود که محتوی حداکثر مقدار اسانس باشد.مقدار اسانس از بدو ساقه دهی بتدریج افزایش می‌یابد و تا مرحله گل دهی مقدار آن به حداکثر می رسدلازم به ذکر است از بدو رویش بذر تا ساقه دهی 35 تا 40 روز به طول می انجامد و از بدو رویش تا گل دهی 50 تا 70 روز طول می کشد از ابتدای گل دهی تا تشکیل میوه نیز 40 تا 45 روز بطول می انجامد. به منظور استخراج اسانس از پیکر رویشی بهتر است گیاهان از ناحیه 20 تا 25 سانتی متری قسمت فوقانی بریده شوند. عمل برداشت پیکر رویشی با دست یا ماشین امکان پذیر است. مقدار عملکرد پیکر رویشی 15 تا 25 تن در هکتار است که از آن 40 تا 80 کیلوگرم اسانس استخراج میشود. اگر هدف جمع آوری بذر باشد جمع آوری می تواند در یک یا در دو مرحله انجام گیرد. جمع آوری در دو مرحله ضایعات زیادی در بر دارد و برداشت یک مرحله ای مناسبتر است.

در جمع آوری یک مرحله ای پس از رسیدن میوه های چتر های اصلی اقدام به جمع آوری تمام چترها می کنند. پس از خشک شدن آنها را بوجاری کرده و پاک می کنند. در جمع آوری دو مرحله ای : در اوایل تشکیل میوه به بریدن گیاهان از ناحیه فوقانی گیاه به طول 30 تا 40 سانتی متر اقدام می کنند و پس از مدتی که روی زمین قرار گرفتند به جمع آوری آنها اقدام می نمایند (اعمال فوق توسط ماشین صورت میگیرد). مقدار محصول بذر 7/0 تا 8/1 تن در هکتار است که از این مقدار 20 تا 40 کیلوگرم اسانس بدست می آید. (صمصام شریعت هـ،1379)

خواص دارویی گیاه شوید

گیاه دارویی شوید در درمان سوء هاضمه ، نفخ(به ویژه نفخ کودکان) حدود 30گرم تخم شوید دفع باد را از روده تسهیل می کند و لذا نفخ را کاهش می دهد . وبا تسهیل دفع باد روده از علائم نفخ درد و اتساع روده  می کاهد و اسپاسم استفاده می شود.با افزایش ترشح صفرا و جلوگیری از تجمع باد در روده،منجر به بهبود اشتها می گردد .همچنین تسکین دهنده، ملین، مقوی معده، ضد استفراغ، در مورد بیمارانی که مبتلا به استفراغ شدید هستند و هیچ غذایی حتی آب را نمی توانند در معده خود نگاهدارند بهترین درمان شوید است . این نوع بیماران باید دم کرده شوید را آهسته آهسته بنوشند .  محرک ترشح شیر موجب افزایش ترشح شیر در خانم ها می شود ، مدر و کاهش دهنده چربی خون با اثر وابسته به مقدار مصرف باعث کاهش کلسترول تام،کاهش LDL ، افزایش HDL و کاهش تری گلیسرید TG می گردد همچنین افرادی که دارای بیماری چربی خون میباشند از علف شوید و تخم آن برای درمان بیماری استفاده نمایند که نحوه استفاده تخم شوید به صورت جوشانده میباشد که روزانه باید به مقدار دو استکان مصرف نمایند و عرق شوید یک استکان بعد از نهار و شام میل شود.(کتب طب سنتی) همچنین به عنوان طعم دهنده و معطر کننده در صنایع غذایی و فرآورده‌‌های آرایشی ـ بهداشتی مورد استفاده قرار می‌‌گیرد.

شوید در دامپزشکی  برای تزریق وریدی دم کرده سر شاخه هوایی شوید به حیوانات، باعث پایین آمدن فشار خون ، گشاد شدن عروق خونی، تحریک تنفس و کند شدن ضربان قلب می‌شود. از میوه آن برای رفع نفخ و دردهای ناشی از آن در چهارپایان استفاده می ‌شود.شوید از نظر طبیعت ، گرم و خشك است.‌ به همین دلیل گرم مزاجان باید آن را با آب ‌لیمو و سكنجبین و آب غوره و ترشی‌ها بخورند و سرد مزاجان باید آن را با دارچین و عسل بخورند.‌به طور سنتی از آن برای درمان قولنج نوزادان، سرفه، درد معده، بواسیر، بی خوابی ، یرقان، اسکوربوت و زخم‌ها و به عنوان بادشکن استفاده می کرده اند.آثار فارماکولوژیکی در آن حفاظت در برابر رادیکال های آزاد و دیگر مواد سرطان زامشخص شده است که اجزای مونوترپنی موجود در شوید موجب فعال شدن آنزیم گلوتاتیون ترانسفراز می شود. این آنزیم موجب پیوستن مولکول آنتی اکسیدان گلوتاتیون به مولکول های اکسید شده می شود و بدین ترتیب بدن را از آسیب رادیکال های آزاد حفظ می کند. فعالیت روغن های فرار موجود در شوید مانند جعفری، انواع خاصی از مواد سرطان زا مانند بنزوپیرن را که در دود سیگار ، دود زغال چوب و دود ناشی از سوختن آشغال ها وجود دارد، خنثی می کند. ادویه ای ضد باکتری:اسانس(روغن های فرار) میوه شوید دارای اثرات ضد باکتریایی می باشد. شوید از این لحاظ مانند "سیر" عمل می کندو برای پیشگیری از پوکی استخوان که یک منبع بسیار خوب از کلسیم می باشد. کلسیم برای جلوگیری از کاهش تراکم استخوانی که بعد از یائسگی و یا در برخی شرایط خاص مانند آرتریت روماتوئید اتفاق می افتد، بسیار سودمند است.علاوه بر کلسیم، شوید منبع خوبی از فیبر و املاحی چون منیزیم، آهن و منگنز می باشد.یکی از موارد استفاده شوید، تزئین غذا مانند سالادها، سوپ ها، غذاهای دریایی و ... می باشد.عصاره اتانولی میوه‌های شوید درست مانند اسانس آن دارای اثرات ضد التهابی، آرام بخشی و دیورتیکی می ‌باشد. اسانس روغنی شوید برای کشتن کرم قلابدار (Hook-worm) مفید است.زیاده روی در خوردن شوید، نیروی جنسی را ضعیف و اسپرم را خشک و بینایی چشم را کم می‌ کند.

گزارش شده که مصرف زیاد برگ های شوید، باعث بروز لکه‌های سیاه بر روی پوست می ‌شود که به علت ترکیبات فورانوکومارینی پیچیده آن است.تخم شوید به طور سنتی برای تسکین و آرام بخشی معده بعد از وعده های غذایی استفاده می شد.جانشین برگ شوید، تخم شوید و روغن شوید است. برای این كار عصاره برگ تازه شوید را با روغن زیتون به نسبت مساوی مخلوط كرده و با شعله ملایم می‌‌ جوشانند تا آب آن تمام شود، ولی باید مراقب بود تا نسوزد؛ یا برگ تازه آن را در روغن زیتون ، پرورده نمایند و مكرر تجدید كنند كه خوب پرورده شود. این روغن برای درد مفاصل و اعصاب و نرم كردن سفتی‌ها بسیار موثر است.‌تخم شوید به عنوان ادویه و چاشنی در غذاها به کار برده می شود. تخم شوید از برگ آن گرم تر و خشك تر است. در غذاها و ترشی‌ها برای معده مفید است. خوردن ترشی آن بعد از طعام قی‌ آور و مضر گرم مزاجان است.‌تخم سوخته آن از تخم خام آن هم گرم تر و خشك تر است. گرد آن زخم‌های تر و چركی را خشك می ‌‌كند. دم كرده تخم شوید برای تسكین درد معده، رفع دل‌پیچه اطفال، و برای ازدیاد شیر مادران و بی ‌خوابی اثرات مفید دارد. دم كرده آن 4 تا 18 گرم تخم آن در هزار گرم آب است كه 2 تا 3 فنجان در روز بعد از هر غذا باید مصرف شود. جوشانده 50 تا 100 گرم برگ و سرشاخه شوید در هزار گرم آب، برای استعمال خارجی به کار می رود.‌از شوید برای آرامش اعصاب و برای كاهش ورم و درد و متوقف كردن سكسكه‌ها استفاده می ‌‌شود.‌محرک ترمیم سلولهای کبدی : موجب افزایش بازسازی سلولهای آسیب دیده کبدی می گردد. در بیمارانی که بدلیل آسیب های محیطی ( ویروس ، مواد شیمیائی) یا تغذیه ای  الکلسلولهای کبدی تخریب شده اند ، موجب بازسازی سلولهای کبدی می شود مصرف افشرده شوید موجب افزایش احتمال اختلالات کبدی در بیمارانی که مبتلا به التهاب مزمن کبدی  می گردد .

طریقه مصرف شوید در کسانی که بیماری حاد کلیوی  یا بیماری مزمن کلیوی دارند،موجب تشدید التهاب مجاری کلیوی بواسطه اسانس اجزاء شوید می گردد. در چین حتی شوید را برای کمردردهایی که بعلت انقباض عضلانی باشد بکار میبرند در چین حتی شود را برای كمردردهائی كه به‌علت انقباض عضلانی باشد به‌كار می‌برند. یك نسخه قدیمی چینی برای باد فتق نیز از تخم شوید استفاده می‌كنند. برای باد فتق كه از تخم شوید استفاده می‌كنند دستور آن به این صورت است كه باید حدود ۴۰ گرم تخم شوید را بو دهید تا كاملاً قهوه‌ای شود سپس آن را كاملاً آسیاب كنید تا به‌صورت پودر درآرید و بعدا آن را با سركه سیب مخلوط كرده و میل كنید.( امامی، ی و م. نیک نژاد.۱۳۷۳٫)

موارد احتیاط و منع مصرف گیاه شوید

شوید از تیره جعفری بوده و بخاطر داشتن فورانوکومارین ها موجب افزایش حساسیت پوست به نور ماوراء بنفش و افزایش احتمال بروز واکنش حساسیت به نور می گردد . مصرف مقادیر زیاد از فراورده های تغلیظ شده می تواند موجب تقلیل میزان اسپرم گردد . تداخلات داروئی:مصرف توام شوید با داروی 8-متوکسی پسورالن بدلیل افزایش بروز حساسیت نوری ممنوع است. مصرف توام با داروهائی که حساسیت پوستی ایجاد می کنند مثل تتراسایکلین و داکسی سایکلین توصیه نمی شود. مصرف در دوران بارداری:بعلت اثرات قاعده آوری و سقط زائی شوید،مصرف فراورده های تغلیظ شده و میوه آن در اوایل دوران بارداری ممنوع است (منصورخانی ،ص،وهمکاران،1369)

اضافه کردن نظر