اصفهان را پایتخت تاریخ میتوان نام برد این استان دارای بناهای تاریخی زیادی می باشد

یکی از این بناهای تاریخی این استان  پلی بنام پل خواجو میباشد که  بر روی رودخانه زاینده‌رود در شرق سی وسه پل قرار گرفته است.این پل را همچنین پل شاه، پل بابا رکن‌الدین (مسیر رفتن به خانقاه و آرامگاه بابا رکن‌الدین و تخت فولاد) و پل حسن‌بیگ (نام پل قبلی که در زمان شاه‌عباس تخریب شد و این پل به جای آن ساخته شد.) هم نامیده‌اند  ولی به سبب قرار گرفتن در محله خواجو به پل خواجو معروف است .

این بنا از بناهای شاه عباس دوم صفوی است که در سال ۱۰۶۰ هجری قمری بنا شده‌. در میانه پل خواجو، ساختمان مخصوصی که به بیگربیکی شهرت دارد بنا شده که برای اقامت موقتی شاه صفوی و خانواده ایشان ایجاد شده بود

 هم اکنون نیز وجود دارد و طاق‌های آن دارای تزئینات نقاشی بسیار زیبایی دارد به نوشته تاریخ نگاران و پژوهشگرانی که درباره سلسله صفوی بررسی کرده‌اند گفته اند هدف شاه عباس دوم از ساختن پل خواجو پیوند دادن دو محله خواجو و دروازه حسن‌آباد با تخت فولاد و راه شیراز بوده‌.  و در واقع پل خواجو به خاطر معماری و تزئینات کاشیکاری زیبا و ماهرانه آن باعث شده از دیگر پل های زاینده رود مشهورتر گردد .

درازای پل خاجو به 150 متر و پهنای آن 14  متر میرسد (ولى در گنجينه آثار تاريخى اصفهان طول 132/5 متر و عرض 12 متر نوشته شده)ومعبر آن 5/7 متربوده و از سنگ و آجر ساخته شده و دارای21 جوى و 26 چشمه است (عدد چشمه اين پل را بعضى 26 و برخى 24 و كسانى 21 و ديگران 28 نوشته‏ و گمان مى‏رود بعضى از چشمه‏هاى آن در زير شن و خاك مسطور شده ).

این پل دوران صفوی یکی از زیباترین پل های جهان به شمار می‌رفته این بنادر آن زمان بیشتر به منزله سد و بند بوده‌است. در میان هریک از دو ضلع شرقی و غربی پل ساختمانی بنا شده شامل چند اتاق مزین به نقاشی است که این ساختمان که شاه نشین نامیده می‌شود در آن دوران جایگاه بزرگان و امیرانی بوده که برای تماشای مسابقات شنا و قایقرانی بر روی دریاچه مصنوعی به این مکان فراخوانده می‌شدند.

همچنین در قسمت شرقى پل طرفين دو صفه مسطح سنگى وجود دارد که در وسط آن  تقريباً در كف رودخانه سنگرس مفصلى ديده و چنانچه تاریخ نویسان نوشته ‏اند درياچه‏ اى وجود داشته كه از فواره‏ هاى آن جستن مى‏ نموده و تا كف رودخانه يازده پله سنگى مى‏ خورد،. غرفه‏ ها و اطاق هاى وسط پل به همان طرز نقاشى و طلاكارى دوره صفويه باقى است اما طبقه بالاى اطاق ها را در چندين سال قبل خراب نموده‏اند.

پشت بغل هاى اين پل از كاشي هاى خشت هفت رنگ تزيين كه متأسفانه در اثر بى مواظبتى و يا تأثير باد و باران همه ساله تعداد زيادى از آنها خراب و از بين رفته .از وسط پل در طرفين تالار دو راه پله موجود است كه به وسيله آن دو طبقه زيرين مى‏توان رفت و آمد كرد. تاريخ تعمير اين پل مطابق كتيبه كوفى كه در طرف راست جنوبى پل رو به كارخانه نور قرار دارد در سال 1290 هجرى به سعى نصرالله خان در زمان ناصر الدين شاه قاجار است.

در حال حاضر باقی‌مانده یک نیمکت سنگی از صندلی پادشاهان باقی‌مانده است. به سخن پروفسور اپهام پوپ و ژان شاردن، پل خواجو " یک اثر تاریخی اوج معماری پل فارسی و یکی از جالب ترین پل‌هایی است که وجود دارند ... که در کل آن ضرباهنگ و شرافت و عزت و ترکیب شاد ترین قوام، ابزار، زیبایی، و تفریح و سرگرمی وجود دارد".دربخش  گوشه‌های ضلع شرقی پل خواجو دو شیرسنگی وجود داردکه ظاهراً" نماد سپاهیان بختیاری محافظ اصفهان و زاینده رود میباشتدد. این پل دارای ۲۴ دهانه‌ از مکعب‌های به دقت تراش‌خورده  وجود دارد و در بخش میانی سدهای چوبی وجود داشته که برای گرفتن جلو رودخانه مسدود گردیده‌ این پل یکی از پل‌هایی است که در تنظیم جریان آب در رودخانه به دلیل وجود دروازه بند یا دریچه در زیر قوس‌هایش نقش زیادی داشته .

هنگامی که دریچه‌های سد بسته می شده اند، سطح آب در پشت پل بالا امده و سبب تسهیل آبیاری باغ‌های بسیاری در طول بالادست این پل می شده است بطور کلی اين پل به منزله سد ساخته و از حيث معمارى و استحكام بى اندازه زيبا و بى نظير آن شامل چهار طبقه  بوده که و در دو طرف داخلى معبر فوقانى هر طرف 51 غرفه بزرگ و كوچك  وجود دارد. طول سنگ هاى اين پل متجاوز از دو متر و امتداد ستون هاى فاصله هر چشمه به سقف 20 متر است جلو هر سقف و ديوار پيش آمدگى و فرو رفتگى وجود دارد و اگر تخته‏اى با اندازه دهانه پل ها بگذارند آب رودخانه بالا آمده و مدتى ذخيره مى‏شود.

شخصی بنام تارونيه سياح اروپايى در توصیف پل چنین گفته  كه در دو طرف خيابان اين پل دو خانه وجود دارد كه متعلق به شاه بوده و رودخانه در هيچ كجا بسترى به اين زيبايي ندارد و چون اين محل از همه جا گودتر است همين امر باعث شده تا شاه عباس را وادار به ساختن اين پل نمایدو چون محل گبرها آن طرف رودخانه بوده براى اين كه آنان از خيابان چهار باغ نگذرند براي كوتاه تر نمودن راه اين پل ساخته شده و تاريخ آن 1057 تا 1077 هجرى میباشد همچنين وقتى كه پل به اتمام رسيده شد به نام حسن بيك ناميده شد.

در وصف پل محمد طاهر وحيد قزوينى در كتاب عباسنامه سال 1110 تا 1015 ه، شرح مفصلى راجع به ساختمان پل حسن آباد یا همان خواجو نوشته  ، پس از اتمام شاه عباس دوم دستور آيين بستن و گلريزان نمودن پل را به عهده و اهتمام مقصود بيك سفره چى باشى واگذار و تزيين هر يك از طاق هاى آن پل به عهده يكى از امرا محل واگذار کرد و چشمه ‏هاى وسط كه به منزله دل در بدن و معنى در سخن است از طرف شاه آيين بسته شده و مى‏نويسد: "آب رودخانه را به بالاي پل سد نموده به طورى كه فواره حوض آن تقريباً سه گز مى‏جست، سايبان هاى زرنگار از مبداء تا منتهاى پل بر سر پا بود و رشته‏ هاى مفتول جهت آويختن فانوس و قناديل به طرح هاى مختلف كشيده بودند".لازم به ذکر است  که این اثر در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۱۰ با شمارهی ثبت ۱۱۱ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌.

شعرای خوش ذوق اصفهانی درباره پل خواجو اشعار زیبایی سروده اند که از جمله این سروده‌ها قصیده بلند صائب تبریزی در وصف یکی از روزهای جشن و چراغانی در کنار این پل میباشد ، یکی دیگر از شعرا محمدعلى اصفهانى از شعراى مصاحب حكيم شفايى چنين سروده :"ندانم چون كنم تعريف آن پل  كزو ايجاد شد راه توكل    شكوه بحر اگر آنجا كشد سر جهد مانند ميمونى ز چنبر."و شاعر دیگری بنام شيخ رمزى كاشى در تاريخ بستن سد بر روى زاينده رود چنين نوشته:"سدى كه از خارا به پيش زنده رود  از عطاى شاه دين عباس ثانى بستهاند" همچنین افروخی اصفهانی در کتاب محاسن اصفهان که به زبان عربی میباشد از این پل به نام جسر حسین یاد کرده‌ و عماراتی را که نزدیک آن هستند به نام  قصر مغیره و قصر یحیی نام می‌برد.

مؤلف صنف جهان در باب پل خواجو چنين نوشته :"پل هشتم  (حال حاضر به پل خواجو شهرت دارد) در آخر چهارباغ واقع است و قبل از چهار باغ در آخر و كنار آن محله واقع بوده و پل طرف يمين میباشد و در اول قبل از خرابي ها بر سر محله حسن آباد بوده و بانى آن را به اسم پل حسن آباد موسوم نموده بوده و چون محله حسن آباد در فترت افغان و فتنه‏ هاى بعد از آن خراب و به كلى از آبادى افتاده و محله خواجو نزديك آن بوده به اسم آن معروف شده. و اين پل خوش نماتر و زيباتر از سی و سه پل است اما با آن عرض و طول یکسانی ندارد لیكن به همان استحكام ساخته شده و دقيقه‏اى از استحكام و خوش نمايى را فرو گذار ننموده ‏اند و توسط شاه عباس ثانى بنا نموده و ميرزا طاهر وحيد كه در آن زمان وقايع نگار و مورخ زمان آن پادشاه بود آن را ضبط و در تاريخى كه به نام او نوشته ثبت نموده و آورده كه در محل اين پل يك پل كهنه مدروس و ويران بوده و شايد آن پلى بوده است كه در كتاب ماروخى با اسم جس حسين نوشته شده و بالجمله به حكم پادشاه آن را خراب نموده و برداشتند و اين پل را به اين وضع خوب و هيئت مرغوب مشتمل بر بيست و چهار چشمه در زمان اندك ساختند و چون پيش محله حسن آباد و جنوب آن بوده ان پل حسن آباد نام نهادند و تصريح نموده است كه يك طرف آن باغ سعادت آباد مشتبه به پل ديگر به هيچ وجه نيست و مرحوم امير الشعراء رضا قلى خان هدايت تخلص نيز در كتاب روضةالصفاى ناصرى در آخر احوال شاه عباس ثانى اشاره‏اى از بناى اين پل از پادشاه مذكور نموده.

بر بالاى اين پل به دستور خيابان و دو طرف غرفه‏ ها بسته‏اند و سرطاق هاى غرفه‏ها را كاشى كارى و در ميان آن عمارت و نمايى ساخته‏اند كه در غرفه‏ ها و آن عمارت همه نشيمن مردم عام و خاص بوده كه به تفريج و تماشا می آيند و شاه عباس بعد از اتمام آن در آنجا چند شبى جشن و چراغان خود را كه موسوم به فتح آباد متصل به اين پل بنا كرد. طبقه زیر به روش دیگری ساخته شده و بخش دو طرف شرقى و غربى پل را كه جهت دخول و خروج آب است مهتابى طرح انداخته و ميان پل ها را طاق نمايى ساخته‏اند و در ميان هر طاق نمايى بزرگ سنگى بنا كرده‏اند كه آب قسمت آن چشمه از ميان نهر مى‏رود و دو طرف آن شهر راه روى دارد كه مردمان بر سر آن میروند و می نشينند برای تفریح خود و گاهى كه در فصل بهار آب زياده طغيان مى‏كند تا بالاى جوي هاى می اید  راه عبور و مرور را مى ‏بندد و براى مهتابى روى به مشرق در ميان معمرهاى آب و محل ريزش آن زينه‏ ها، قالب آب ساخته‏اند كه مردمان بر آن نشسته از صفا و تماشاى آب استفاده ببرند

 چیزی که  اکنون جای تامل است این است که متاسفانه نحوه مرمت این پل مورد انتقاد قرار گرفته چون دست‌اندرکاران جمهوری اسلامی در سال ۱۳۸۸ با زیرپا گذاشتن اصل حفظ اصالت و سندیت طرح و ماده تشکیل‌دهنده اثر و تعویض سنگ‌های قدیمی پله‌ها با سنگ‌های جدید به اصلیت این بنای اصیل ایرانی آسیب زدند.

گردشگران و جهانگردانی که در دوره‌های گوناگون به اصفهان آمده‌اند، زیبایی‌های پل خواجو را ستوده و آن را در زمره شاهکارهای جاودانه معماری ایرانی و اسلامی به شمار آورده‌اند.این بنای تاریخی جز اماکن گردشگری ایران و اصفهان بحساب می اید.

این پل زيبای تاریخی در انتهاى شرقى خيابان كمال اسماعيل و انتهاى جنوبى خيابان خواجو كه به طرف تخت فولاد قبرستان اصفهان و راه يزد مى ‏رود واقع شده است. اطراف پل همانند قدیم در ایام بهار و تابستان و همچنین روزهاى تعطیل، محل گردشگاه عموم مردم بوده و هست وبرخی روزها به حدى جمعيت زياد میشود كه راه عبور و مرور در طبقه دوم تقريباً مشكل مى‏شود

از گفتار مورخان و تاریخ نویسان چنام  معلوم شده كه در جاى كنونى پل هاى خواجو پل ديگرى بوده كه به وضع آندراس در آمده  و قابل استفاده نبوده و از اين رو شاه عباس دوم دستور ساخت پل را داده و كاركنان بر طبق دستور ساعى بوده‏اند كه اين پل از پل الله ورديخان و ساير پل ها زيباتر و بهتر ساخته شود و مسلم پل با وضع كنونى بعد از شاه عباس دوم ايجاد گردید و پلى كه پيش  از این پل بوده، اهميتى از نظر ساختمان نداشته و مسلم سطح معمارى آن پل در هنگام احداث پل الله ورديخان پائين‏تر بوده است.در طول اين پل اختلاف است، چنانچه در گفته‏هاى پيش نوشته شد طول را 150 و عرض را 14 متر نوشته اند .

اضافه کردن نظر