از مکان های تاریخی وطبیعی ایران میتوان به کوه بیستون اشاره کرد. کوه‌های بیستون با وسعتی حدود 1020 کیلومترمربع در شمال و شرق شهر کرمانشاه قرار گرفته‌اند و بعد از طاق بستان به سوی کردستان امتداد می‌یابند که این ارتفاعات سنگی و غیرمشجر بوده و دارای معابر محدود است که امتداد آن‌ها تا رود سیمره ادامه دارد همچنین ژرف‌ترین غار خاورمیانه به عمق 572 متر به نام غار بیستون یا پراو، در دامنه جنوبی قله قته چرمی واقع شده است.

وجود سراب‌هایی بزرگ همچون سراب تاق بستان و بیستون، که از آب باران‌ها و برف‌های این کوهستان منشأ می‌گیرند در این مکان قرار دارد ، در گویش کردی نام پرآو یا کوه پُر از آب برای این کوه انتخاب شده.  یسُتون، بیسِتون، بیسْتون، بهیسْتون، نام امروزی یک صخره برافراشته در شمال یک راه باستانیِ پر رفت و آمد که محل عبور کاروانها و نظامیان از بابل و بغداد به سوی کوههای زاگرس و همدان (اکباتان قدیم) بوده، نام پارسی باستان کوه بَغستانَ و بگستانَ به معنی جایگاه خدایان (بغستانَ) و در نوشته های یونانی بگیستانُن (اُروس) می باشد. در آثار جغرافیدانان عرب سده های میانی مثل ابن حَوقل، اصطخری و یاقوت هم این کوه بَهِستون، بِهِستون (ستونهای خوب) و بهیستان آمده است.با گذشت زمان دگرگونی نام این واژه بدین گونه است: بَغستانَ – بگستانَ – بهستون – بهستان – بیستون.

مهمترین و مشهورترین اثر باستانی این کوه  سنگنبشته به فرمان داریوش بزرگ در سال اول فرمانروایی بر روی کوه به سه خط میخی اکدی، عیلامی و پارسی باستان نوشته و از مهم‌ترین اثر تاریخی به جا مانده در کوه میباشد.با آشنا شدن با این اثرتاریخی  می توانیم خط میخی پارسی باستان را بشناسیم و در مورد پوشاک، طرز آرایش سر و صورت، اسلحه شناسی و اعتقادات مذهبی مردمان ۲۵۰۰ سال پیش در امپراطوری هخامنشیان، اطلاعات ارزنده ای بدست آوریم.در  بین مردم کتیبه  به فرهاد تراش ، فراتاش ، فرای تاش و تخت فرهاد نیز معروف است.

تاریخچه کتیبه بیستون بدین صورت است که  سالی که داریوش سراسر را در جنگ با شاهان دروغزن سپری کرد. پس از کشته شدن بردیا و افتادن حکومت به دست داریوش، در سراسر امپراطوری هخامنشی نوزده شورش بزرگ و کوچک اتفاق افتادکه داریوش بزرگ پس از اینکه این شورش ها را فرونشاند تصمیم گرفت که مردم تاریخچه امپراطوریش را و جهان پس از خود را در جریان چگونگی به دست گرفتن قدرت و نخستین سال فرمانروایش قرار دهد به همین منوال او این بنای یادبود و بیانیه مهم را در بیستون بر سر یک راه کهن به ثبت رساند. این نقش برجسته تاریخی نگاره داریوش و اسیران در سطحی عمودی به بلندی ۳ متر و در پهنای ۵/۵ متر قرار دارد. داریوش لباس پارسی بر تن کرده، ریشی آشوری دارد و افسری کنگره دار بر سر گذاشته است و در سمت چپ مجلس بیستون میتوان ان را دید. اندازه داریوش در مقایسه با اسیران برای نشان دادن شکوه و عظمت این مجلس بزرگ تر می باشد. بلندی قامت اسیران 17/1 و بلندی قامت داریوش72/1 متر می باشد. دو تن از یاران داریوش (هفت تنان)، شامل ویندَفْرَناه کمان دار و گئوبَروَه (گوبریاس) نیزه دار، پشت سر او ایستاده اند، داریوش در دست چپش کمانی دارد، پای چپ خود را نیز  بر سینه نخستین دشمنش، گئوماتَ مُغْ گذاشته است و گئوماتَ دست هایش را به حالت التماس به بالا دراز کرده است. پشت سر گئوماتَ ۸ تن اسیر قرار دارد. که به ترتیب نام های آنها آثرین، ندئیتَ بَ ئیرَ، فِرَورتیش، مَرتی یَ، چیسن تَخمه، وَه یَزداتَ، اَرخ و فرادَ می باشند. گردن های این اسیران را با طناب به یکدیگر و دست هایشان را از پشت سر بسته اند.بعدها اسیر نهم یعنی سکونخای سکایی با خُود تیز به جمع اسیران اضافه گردید. بر فراز سر اسیران، رو به روی داریوش، نگاره فَرَوهر قرار دارد و داریوش دست راست خود را به نشانه نیایش اهورامزدا به بالا بلند کرده است.

 اکنون از سنگ نبشته بیستون چهار متن در دست داریم: متن پارسی باستان، متن عیلامی، متن بابلی و متن ترجمه آرامی متن پارسی باستان که ظاهرا به صورت بخشنامه برای آگاهی ساتراپی های گوناگون به جاهای دور و نزدیک فرستاده شده که نسخه ای از آن در اِلِفانتین مصر به دست باستان شناسان افتاده و در بابل هم قطعه ای از نگاره بیستون به دست آمده است.جمله ای  زیبا از داریوش  که در بیستون ستون4 بند۱۵ اورده شده می گوید:"تو که پس از این، این نبشته و نگاره را می بینی، مبادا به آنها آسیب بزنی تا می توانی آنها را همان گونه که می بینی، نگهداری کن". برخی از ایرانشناسان و تاریخ دانان فرهادتراش را از آثار داریوش اول هخامنشی می دانند و معتقدند که داریوش قصد داشته متن وصیتنامه داریوش را در اینجا نقرکندوبرخی معتقدند منظور از نقر این صفحه نوشتن و نمایاندن یک واقعه تاریخی مهم بوده که توسط خسرو پرویز پادشاه ساسانی ایجاد شده و اخیراً برخی از کارشناسان معتقدند که فرهاد تراش معدن سنگ و کارگاه حجاری جهت استخراج سنگ و تراش بلوک های سنگی بکار رفته در دیواره بناهای ساسانی بیستون بوده است، فرهاد تراش هم در نزد مردم و همچنبن در ادبیات فارسی از جایگاه ویژه ای برخوردار است.امامتاسفانه گذر زمان و فرسایش های ناشی از باران و باد تمام سنگ نبشته ها را و مخصوصا سنگ نبشته به زبان بابلی را دچار آسیب های فراوانی کرده  و بیشترین خسارت در همین قرن اخیر اتفاق افتاده است که باید مورد پیگیری قرار گیرد. زمانی که سربازانی که در جنگ جهانی دوم در پایین جاده بیستون گشت زنی می کردند، نگارها و کتیبه با ارزش بیستون را هدف گرفتند و آسیب های جبران ناپذیری را به این اثر تاریخی وارد نمودند. ولی ما باید از داریوش بزرگ سپاسگزاری کنیم بخاطر اینکه بعد از اتمام کار بنای یادبود بیستون، فرمان داد که زیر این بنای یادبود را بتراشند و همین عمل باعث شد که تا قرنها دست بشر این اثر با ارزش تاریخی را لمس نکند و از آسیب های ناشی از خوی زشت انسانها دور نگهداشته شود.نکته جالبی که در مورد این نقش برجسته وجود دارد شباهت زیاد آن با نگاره شاه لولوبی ها، آنوبنی نی است که در ۱۴۰ کیلومتری بیستون در سرپل ذهاب قرار دار که در این نگاره هم آنوبنی نی (آنوبانینی) کمانی در دست چپ و تبرزینی در دست راست خود دارد و پای خود را بر سینه دشمنی که بر زمین افتاده، نهاده است و الهه ایشتار در حال دادن حلقه حکومت به اوست. شش اسیر در زیر پای آنوبنی نی نقش بسته اند. دو اسیر هم رو به روی آنوبنی نی در حالیکه دستهایشان از پشت، بسته شده و طنابی به گردن یکی از آنها آویخته که این احتمال وجود دارد که داریوش پیش از فرمان حجاری ها در بیستون، نگاره آنوبنی نی را دیده بوده است و یا شاید هم این شباهت فقط یک تصادف باشد.  بلوک های سنگی تراشیده و لاشه سنگ به همراه ملاط گچ ساخته شده است در دو طرف این صفحه تراشیده ، چند سکوی پله دار خشن در سنگ کنده شده که از آنها برای نشستن به هنگام تراشیدن دیواره استفاده می شد. نخستین کسی که موفق به خواندن کتیبه بیستون شد، هِنری رالینسون انگلیسی(Rawlinson) بود او در دهه ۱۸۳۰ میلادی و اوایل دهه ۱۸۴۰ به عنوان افسر ارتش هندِ انگلستان، مأمور خدمت در غرب ایران بودو موفق به رمزگشایی از خطوط کتیبه گردید و نخستین ترجمه آن را به دست بعد از رالینسون، افراد دیگری راه او را پی گرفتند و ترجمه‌های کامل‌تر و دقیق‌تری از کتیبه بیستون را بدست اوردند.سخن زیبا از داریوش شاه در مورد این کتیبه تاریخی: "اگر این نبشته یا این پیکرها را ببینی و تباهشان نسازی و تا هنگامی که ترا توانایی است نگاهشان داری، اهورا مزدا ترا دوست باد و دودمان بسیار و زندگیت دراز باد و آنچه کنی آن را به تو اهورامزدا خوب کناد".بررسی‌های باستان شناسان و پژوهش‌های تاریخی نشان می‌دهد که کتیبه بیستون در یک مرحله ایجاد نشده .کوه به  علت شرایط جغرافیایی، همیشه از آغاز زندگی بشر تا به امروز مورد توجه بوده و آثاری از هر دوره ای از تاریخ را در خود جای داده است. امروزه در محوطه تاریخی بیستون بطول تقریبی ۵ کیلومتر و عرض ۳ کیلومتر که آثاری را از دوران پیش از تاریخ تا به امروز در بردارد ۲۸ اثر در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده که شامل موارد زیر می باشد:-غار شکارچیان  -غار مرخرل -غار مر تاریک -غار مَر آفتاب -غار مَر دودر -تپه نادری  -سراب بیستون -جاده تاریخی حاشیه سراب -بقایای گورستان قدیمی-دژ تاریخی مدفون  -نیایشگاه مادی -نقش برجسته و کتیبه داریوش بزرگ  -مجسمه هرکول -نقش برجسته متریدات دوم  -نقش برجسته گودرز -سنگ بلاش -پرستشگاه پارتی  -بقایای شهر پارتی  -بقایای بنای ساسانی  -فرهاد تراش   -بقایای پل ساسانی  -بقایای سد ساسانی  -سنگهای تراشخورده ساسانی  -کاروانسرای ایلخانی -بقایای بنای ایلخانی -کاروانسرای صفوی -وقف نامه شیخ علی خان زنگنه -پل بیستون همچنین سیزده  اثر همراه سنگ‌نبشته بیستون در ۸ ژوئیه ۲۰۰۵ به ثبت جهانی رسیده است.

استناد اشعار موجود به ویژه اشعارزیبای  نظامی گنجوی این اثر را کار فرهاد کوهکن می دانند که به خاطر عشق شیرین – زن ارمنی خسروپرویز – به این کار سنگین تن داده است واین بنا در تاریخ 1380/12/19 به شماره 4487به ثبت ملی رسیده است. از اماکن تاریخی دیگر به غیر از کتیبه در اطراف کوه قرار دارد میتوان به موارد زیر اشاره نمود:

- سراب بیستون  چشمه‌ای که از دل زمین می‌جوشد و آب آن در برکه‌ای نه چندان بزرگ جمع می‌شود وجود این سراب زیبل یکی از دلایل اصلی استقرارهای انسانی از دوره پارینه سنگی تا عصر حاضر در این نقطه بوده و در دوران تاریخی نیز به عنوان محل اتراق مسافران و کاروانیان در مسیر مرکز و غرب ایران به بین‌النهرین مورد استفاده قرار می‌گرفته و در واقع بیش‌تر آثار تاریخی بیستون پیرامون این سراب قرار دارند.- غارهای بیستون، در دامنه کوه بیستون چند غار به نام‌های مرتاریک، مر دو در، مرخِر و شکارچیان وجود دارد وهمگی مربوط به دوره پارینه سنگی میانی هستند و موادی چون استخوان‌های انسانی و جانوری و ابزارها و تراشنده‌های سنگی و استخوانی در آن‌ها کشف شده برای نمونه، در غار شکارچیان (عکس مقابل) استخوان حیواناتی مانند گوزن، غزال، گاو وحشی و گراز به دست آمده ،گمان می‌رود که شکارچیان از این غار به عنوان پناهگاه موقت استفاده می‌کرده‌اند و پس از قصابی شکارها، آن‌ها را به اقامتگاه اصلی می‌برده‌اند. غار شکارچیان تا دوران تاریخی مورد استفاده بوده و سفال‌هایی تاریخی از دوره آشوری و هخامنشی نیز در آن کشف شده است.- گوردخمه برناج،این گوردخمه کوچک که از دوره مادها تا دوره ساسانی تاریخ گذاری شده وبا فاصله زیادی در سمت راست کتیبه داریوش اول و در ارتفاعی پایین‌تر از آن قرار دارد.-مجسمه هرکول این مجسمه تالریخی در پایین کوه بیستون و در سمت راست کتیبه داریوش قرار دارد.مجسمه هرکولس، خدای جنگ یونانیان را نشان می‌دهد، در سال ۱۵۳ پیش از میلاد و در دوران موسوم به یونانی مآبی که خدایان یونانی در ایران پرستش می‌شدند، ساخته شده و در سال ۱۳۳۷ خورشیدی و هنگام ساخت جاده همدان به کرمانشاه کشف شد.

-نقش بلاش، تاریخچه نقش بدین منوال است که در دامنه کوه بیستون، یک تخته سنگ چهارضلعی به بلندای ۲،۵ متر وجود دارد که در سه طرف آن نقش سه مرد دیده می‌شود و نقش اصلی مربوط به بلاش اشکانی است که به علت مخدوش شدن و متاسفانه نوشته‌ها مشخص نشده کدامین بلاش است و دو نقش دیگر نیز از آنِ مردانی ناشناسی که به سمت بلاش حرکت می‌کنند. گمان می‌رود نقش بلاش، صحنه نیایش مذهبی را به تصویر کشیده است. -نقش برجسته بهرام دوم و گودرز دوم و کتیبه شیخ‌علی‌خان حاکم کرمانشاه در دوره صفویه است در دامنه کوه بیستون و در پایین کتیبه داریوش، نقش برجسته‌ای از بهرام دوم و گودرز دوم اشکانی وجود دارد که به علت قرار گرفتن کتیبه‌ای از دوره صفویه در میانه آن متاسفانه بشدت مخدوش شده است. این کتیبه وقف املاکی برای کاروانسرای بیستون را شرح می‌دهد.-پل خسرو،این پل با حدود ۱۵۰ متر طول و ۷ متر عرض در جنوب غربی شهر بیستون و روی رودخانه گاماسیاب قرار دارد که نام و سبک معماری آن نشان می‌دهد که در اواخر دوره ساسانی و احتمالا در دوره خسرو دوم، پرویز ساخته شده .-فرهاد تراش نام خود را از فرهاد کوهکن و عاشق دلباخته شیرین سریانی گرفته، دیواره بزرگی به طول ۲۰۰ و بلندای ۳۶ متر است که در دامنه کوه بیستون و در غرب کتیبه داریوش تراشیده شده است. اگرچه عده‌ای بر این باورند که این دیواره متعلق به دوران هخامنشی میباشد اما نظریات جدید حاکی از آن است که احتمالا در دوره خسروپرویز ساسانی برای ایجاد کتیبه‌یا نقش برجسته آماده شده اما با سقوط و مرگ خسرو ناتمام مانده است.

-کاخ ناتمام ساسانی و کاروانسرای ایلخانی، کاخ پایین کوه بیستون و مقابل فرهاد تراش جای دارد که سبک معماری و شواهد پیرامونی آن نشان می‌دهد آثار اواخر دوره ساسانی است که به علل نامعلوم، نیمه کاره رها شده است. روی بقایای این کاخ در دوره ایلخانان مغول، کاروانسرایی ساخته شده که بقایایایش همچنان باقی است.

-پل بیستون با ۱۴۴ متر طول و ۷،۶ متر عرض روی رودخانه دینور آب و بر سر راه قدیم کرمانشاه به صحنه ساخته شده و پایه‌های آن در دوره ساسانی گذارده و در دوره‌های بعد از جمله دوران ایلخانان و صفویه مورد مرمت قرار گرفته است.- کاروانسرای بیستون از آثار دوره صفوی و ساختمان آن در دوره شاه سلیمان و به همت شیخ‌علی‌خان زنگنه به پایان رسیده است. این بنا در دهه‌های اخیر به عنوان پاسگاه و زندان مورد استفاده بود اما به منظور ثبت جهانی آثار تاریخی بیستون، تخلیه و مرمت شد.کوه بیستون کوهی در نزدیکی شهر بیستون ۳۲ کیلومتری شهر کرمانشاه شهری تاریخی و به قول خودشون کهن تر از تاریخ در شهرستان هرسین قرار دارد. هرساله این مکان گردشگری تاریخی یا همان کوه تاریخی گردشگران زیاد داخلی وخارجی را به خود جذب میکند  

اضافه کردن نظر