اختلال کم‌توجهی یا همان  بیش‌فعالی به زبان  انگلیسی: Attention-deficit hyperactivity disorder  که به صورت مخفف: ADHD گفته میشود،نوع بیماری  اختلال رفتاری رشدی بحساب می اید که  معمولاً کودک توانایی دقت و تمرکز بر روی یک موضوع را نداشته و یادگیری در او کند بوده  و همچنین کودک از فعّالیّت بدنی غیر معمول و بسیار بالا برخوردار می باشند

 این اختلال با فقدان توجه و فعالیت بیش‌ ازحد رفتارهای تکانشی، یا ترکیبی از این موارد همراه بوده و باید توجه داشت که هر کودکی با شک ADHD باید به دقت تحت نظر یک پزشک معاینه شوند. بسیاری از این کودکان، یک یا چند اختلال رفتاری دیگر نیز داشته و همچنین ممکن  بوده که  یک مشکل روانی مانند افسردگی یا اختلال دوقطبی را  داشته باشند.

بیش فعالی یعنی فرزندتان چنان بازیگوش می شوند که قادر به کنترل وی نیستید و هر چه به او بیشتر آموزش دهید کمتر یاد می گیرد که مشكل بسیاری از كودكان و البته نگرانی بسیاری از والدین بوده و بعضی از والدین برعكس، حتی شیطنت و خرابكاری مفرط كودكشان را مساله ای  جدی نمی گیرند و حتی  آن را به حساب تیزهوشی و كنجكاو بودن او می گذارند.

 از طرفی کودکان بیش فعال در معرض خطر بالایی از اختلال سلوک ، شخصیت ضد اجتماعی و سوء مصرف مواد مخدر قرار میگیرند و لذا آگاهی همگان بویژه والدین و معلمان در این حالات از اهمیت بسزایی  را برخوردار بوده و نقص در تمرکز یا اختلال بیش‌فعالی (ADHD) همان  شرایطی را برای کودک ایجاد می نماید  که نتواند آرام و بدون حرکت سرجای خود بشیند و رفتارش را کنترل نماید و توجه خود را به یک موضوع خاص معطوف نماید.

ADHD شایعترین اختلال رفتاری در سنین کودکی و بلوغ بوده  و حدود ۳٪ تا ۵٪ کودکان قبل از 7 سالگی به آن مبتلا می‌شوند. این عارضه بیشتر در دوران ابتدایی مدرسه برای کودکان و در زمان  بلوغ رخ می‌دهد و با افزایش سن بسیاری از بیماران بهتر می شوند.

انواع بیش‌فعالی

نوع بی‌دقت و بدون توجه : در این نوع در فرد نمی تواند روی تکلیفی که به او داده می شود  و یا یک فعالیت خاص تمرکز داشته باشد و اکثر کودکان دچار ADHD در دقت و توجه کردن دچار مشکل بو ده که  این دسته از افراد غالبا: توجه زیادی به جزئیات نداشته مثلا بر بازی‌ها و کارهای مدرسه نمی‌توانند تمرکز داشته باشند و کارهای مدرسه و فعالیت‌های روزانه خودشان را در منزل تا آخر دنبال نمی‌کنند و آنها را به اتمام نمی‌رسانند حتی  ‌نمی‌توانند یک وظیفه یا تکلیف را تمام و کمال انجام بدهند واسباب بازی‌ها ، کتاب‌ها و وسایلشان را اغلب گم خواهند کرد.

نوع تکانشی - بیش‌فعالی: در این نوع از اختلال فرد بسیار فعال بوده  و بدون فکر اقدام به فعالیت و انجام کار کرده و فعالیت بیش از حد معمول ، قابل مشاهده‌ترین مشخصه اختلال ADHD بوده و کودک بیش‌فعال همیشه در حال انجام کاری بوده و  ممکن است سطح بیش‌فعالی با افزایش سن کاهش پیدا کند و  این کودکان قبلا از این که راجع به عملی فکر نمایند  آن را انجام می‌دهند ،برای مثال این کودکان ممکن است که  بطور ناگهانی وسط خیابان شروع به دویدن نمایند  و از یک سمت به سمت دیگر خیابان بدون نگاه کردن  به اطراف حرکت کنند و یا این که از درخت بلندی شروع به بالا رفتن کنند وحتی ممکن است آن ها  در موقعیت‌های خطرناک شگفت زده شوند و  گاهی هم هیچ ایده و فکری برای خارج شدن از این وضعیت نداشته باشند و غالبا ، فعالیت‌های تکانشی و بیش‌فعالی با هم همواره بوده است

 مشخصه کودکانی که این اختلال را با هم دارند بدین گونه می باشند که :

بی‌قرار و ناآرام اند و ‌دویدن مداوم از سویی به سوی دیگر و یا بالا رفتن از چیزی را انجام و پایین آمدن از صندلی وقتی که اجازه این کار را نداشته باشند ، عدم توانایی در بی‌سر و صدا بازی کردن وهمچنین بیش از حد صحبت کردن و  پاسخ‌دادن ناگهانی و بدون فکر به پرسشی که هنوز تمام نشده باشد ،عدم توانایی در صبر کردن برای نوبت خود و بدون اجازه وسط بازی دیگران پریدن و یا وسط صحبت دیگران پریدن از مشخصه شاخص این دسته بوده  است.

اختلال در توجه  و  خیالبافی مکرر را دارند. عدم پیگیری در  دستورات و گوش دادن به والدین در انجام کارهاشون وعدم سازماندهی وظایف و فعالیت ها را داشته ،فراموشکار بودن و گم کردن وسایل مورد نیاز مانند کتاب، مداد و یا اسباب بازی را بهمراه دارند ، پریشان احوال هستند و کم تحمل  اند، بی قراری و پیچ و تاب خوردن و عدم ثبات در یک وضعیت مثل نشستن روی نیمکت مدرسه  را ازخود نشان می دهند

ADHD نکته قابل توجه این است که  در بین پسر ها بیشتر شایع  بوده  و ممکن است پسران پر جنب و جوش باشند ولی دختران تمایل به عدم توجه و سکوت را داشته باشند.

نوع ترکیبی

در این نوع اختلال فرد بسیار فعال  بوده  و بدون فکر اقدام به فعالیت و انجام کار می کند  و کودکان با این نوع اختلال نشانه‌هایی از هر دو نوع قبل را که متذکر شدیم را  دارا هستندو آنها در توجه‌کردن، بیش‌فعال بودن و کنترل تکانش‌های خود دچار مشکل می شوند  و البته گاهی تمام کودکان بی‌توجه ای بوده  و یا اینکه بیش از حد فعالیت می‌کنند و حرکات تکانشی را داشته اند،اما در کودکان دچار ADHD این حرکات همیشگی بوده  نه استثنایی این رفتارها برای کودک در خانه ، مدرسه و با دوستان مشکلات حقیقی ایجاد می شوند و  در نتیجه اکثر کودکان دچار این اختلال ، احساس افسردگی ، اضطراب و عدم اطمینان به خود را داشته و  این احساسات جزء نشانه‌های ADHD محسوب نمی گردد  و در اثر مشکلات مکرر در خانه و مدرسه در کودک ایجاد خواهند شد.

طبقه‌بندی رفتارهای نا هنجار:

ADHD- یا ADHD این گروه به طور برجسته بی‌توجه  اند که قبلاً ADHD-H نامیده می‌شد یا اختلال نقص توجه بدون بیش‌فعالی گفته می شد

-ADHD-HI یا ADHD به طور برجسته پرتحرکی/تکانشی (رفتارهای ناگهانی) گفته میشود

- ADHD-C یا ADHD ترکیبی بوده که قبلاً ADHD+H نامیده می‌شد یا اختلال نقص توجه همراه با بیش‌فعالی را داشته است.

میزان شیوع بیماری:

معمولاً منظور از ADHD نوع ترکیبی آن (بیش فعالی + نقص توجه) می‌باشد و  نوع ترکیبی ADHD شایع‌ترین نوع یافت شده آن در کودکی بوده  که درجه شیوع نرخ ترکیبی ۲ تا ۱۰ درصدو حتی بیشتر برای کودکان آمریکا بوده و در تحقیقی که در اردیبهشت ماه ۱۳۸۵ در شیراز برای شیوع نقص توجه در بین ۱۳۱۱ کودک دبستانی انجام گردید به  تعداد ۱۱۱ نفر(۸/۵ درصد) دارای اختلال ترکیبی۶۸ نفر(٪۵/۲) دارای اختلال نقص توجه، ۶۶ نفر (۵٪)  که دارای اختلال بیش فعالی و تکانشگری بوده  ودر گروه‌های سنی ۷ و ۱۱ ساله بروز اختلال ترکیبی بیش تر از سایر گروه‌ها بود،  اما بروز بیش‌فعالی و تکانشگری در هشت  سالگی افزایش پیدا و سپس بعد  از ۸ سالگی دوباره کاهش داشت و اگرچه میزان بروز ADHD در پسرها ۹ درصد محاسبه شد  در مقابل این میزان برای دختران ۳ درصد بوده است

نقش ژنتیک: ADHD  معمولا به صورت فامیلی ظاهر میشود و عوامل ارثی محکمی در مطالعهٔ خانواده‌ها، دوقلوهای همسان و غیرهمسان پیدا شده است و در یک مطالعهٔ استرالیایی بین ۱۹۳۸ خانواده با دوقلو مشخص گردید که اگر یکی از دوقلوها ADHD داشته باشد، در همسان ۸۲ درصد و در غیرهمسان ۳۸ درصد برادر یا خواهر او هم این بیماری را داراست.

علت بیماری بیش فعالی:  دلیل بیشتر مبتلایان به عارضه بیش فعالی هنوز روشن نبوده ولی گمان می‌رود که جزو بیماری های چند عاملی با ریشه ژنتیکی و محیط در ارتباط باشد و درمورد علت تروما و عفونت مغزی البته قطعی‌بودن علت وجود داشته.عامل ژنتیکی این عارضه بیشتر در پدران کودکانی که دچار بیش فعالی می باشند وجود دارد اما عوامل محیطی نیز بر افزایش شدت این عارضه بسیار موثر بوده است و این اختلال به میزان 2 تا 4 برابر در پسران نسبت به دختران شایعتر بوده. اگر در دوران نوزادی یعنی 4 هفته اول تولد، کودک با مشکل تغذیه و یا بهداشتی، روانی مواجه باشد و یا اگر مادر در دوران بارداری سیگار ،موتد مخدر یا الکل مصرف نمایند، این کودکان بیشتر در معرض خطر بیش فعالی قرار میگیرند .

قرار گرفتن در معرض سموم محیطی مانند سرب که عمدتاً در رنگ و لوله های ساختمان های قدیمی پیدا می شوند و تماس با سموم محیطی مانند بی فنیل های پلی کلرینه  PCB ها در دوران بارداری ابتلا به این بیماری را برای کودکان فراهم میکند همچنین تولد زودرس هم عام دیگری از این بیماری بوده و حتی  مصرف قند هم  یکی از علل ایجاد بیش فعالی می باشد با این حال اثبات قابل اعتمادی در مورد آن وجود نداشته  و باید متذکر شد که  عوامل متعددی در عدم توجه کودکان  موثر بوده که نباید با ADHD اشتباه گرفته شود.

علامت وجود  این بیماری :

- کم توجهی (یا کم دقتی)    - بیش فعالیتی (یا فزون کنشی) -  رفتارهایی که انگیزه آنی داشته و بدون فکر قبلی انجام داده می‌شوند

رفتار کودک معمولاً همراه با پرتحرکی، بی‌توجهی و رفتارهای ناگهانی می بوده  و  این رفتارها از قبیل انجام کارها به طور نیمه کاره با عدم تلاش ذهنی برای انجام تکالیف، فعالیت و تحرک بدنی بسیار بالا حتی زمانی که مشغول بازی نمی باشند، گم کردن پی در پی وسایل شخصی، نداشتن تمرکز و دقت بالا در انجام کارها می‌باشد و همچنین در دوران مدرسه ممکن  بوده که بروز اختلالات یادگیری خصوصاً اختلال در خواندن و نوشتن را داشته باشند.

معمولا این کودکان با افزایش سن بهتر خواهند شد که  البته بهبودی قبل از 12 سالگی بعید بوده  ولی بین سنین 12 تا 20 سالگی اکثریت موارد مبتلا به این اختلال بهبود می یابندو  در 15  تا 20 درصد موارد علائم تا بزرگسالی متاسفانه باقی می ماند . افراد مبتلا به این اختلال در بزرگسالی علائم مربوط به پرتحرکی را نداشته و  بیشتر بی قراری را دارند و  تکانه ای عمل می کنند و اختلال توجه و تمرکز را ازخود  نشان می دهند.

عوارض بیماری بیش فعالی

ADHD می تواند مشکلاتی را در زندگی  کودک ایجاد نماید  این مشکلات مانند:

معمولا در کلاس درس ناسازگار بوده و  منجر به شکست تحصیلی و قضاوت سایر کودکان و بزرگسالان در مورد آن ها می گردد.

حوادث و صدمات بیشتری را  نسبت به سایر کودکان برای آن ها رخ می دهد و دارای اعتماد به نفس کمی هستند ،همچنین در تعامل و پذیرفته شدن توسط همسالان خود و بزرگسالان مشکل داشته و احتمال اعتیاد به الکل، مواد مخدر و دیگر رفتارهای بزهکاری در آنها زیاد بوده .

ADHD شاید  مشکلات روانی دیگری برای کودک ایجاد نکنداما  با این حال این کودکان نسبت به سایرین بیشتر در معرض شرایط زیر قرار می گیرند:

 عدم توانایی یادگیری این افراد  از جمله عدم درک و برقراری ارتباط و اضطراب،نگرانی، عصبانیت و بدتر شدن علائم ADHD تا زمانی که در ان ها  درمان صورت نگیرد،  افسردگی، که اغلب در کودکان مبتلا به ADHD رخ داده واختلالات دو قطبی، که شامل افسردگی و رفتار جنون آمیز بوده و  اختلالات نافرمانی (ODD)، به طور کلی یک الگوی رفتاری منفی، جسور و خصمانه به صورت قدرت نمایی درانها بروز می کند، رفتارهای ضد اجتماعی مانند سرقت، مبارزه، تخریب اموال وآسیب رساندن به انسانها و حیوانات را از خود نشان میدهند و سندرم تورت که با نام تیک عصبی شناخته می شود در انها ایجاد میشود

روش درمان بیش فعالی

درمان  روان درمانی و یا دارویی  که با مراجعه به پزشک به تنهایی و یا ترکیبی از اقدامات دارویی با اقدامات روان‌درمانی بوده و درمان دارویی ADHD براساس داروهای محرک عصبی و غیر محرک استوار بوده که از جمله داروهای محرک داروی متیل فنیدیت با نام تجاری قرص ریتالین و دگزامفتامین است و  داروهای غیرمحرک مانند آتوموکستین  مهارکننده بازجذب نوراپینفرین و داروهای MAOIs می بوده است.

درمان‌های غیردارویی  در درمان این بیماری عبارتند از: کاردرمانی، گفتار درمانی و درمان شناختی رفتاری، خانواده درمانی، مداخله در مدرسه، آموزش مهارتهای اجتماعی ، آموزش مدیریت والدین و نوروفیدبک  بوده است.

راهکارهایی پیشنهادی  برای والدین

والدین باید برای کودک برنامه ریزی کنید زیرا کودکان  مبتلا به این اختلال در محدوده ی قوانین بهترین عملکرد را دارند و برای هر روز از قبل برنامه ریزی شود و این برنامه را در جایی که کودک بتواند ببیند آویزان نماید و هرچه این برنامه دقیق تر باشد،محدودیت های بیشتری برای کودک ایجاد می کند تا بهتر رفتارش را کنترل نماید. باید محیط را ساده و ساکت گرداند و  در محیط شلوغ،کودک شما به راحتی تمرکزش را از دست داده و تحریک پذیر می شود و به طور کلی سرو صدای خانه را کم می کند.

آموزش  از نوع تماس چشمی به کودک ، وجه مشترک این گونه کودکان این چنین بوده  که نمی توانند برای مدت طولانی به کسی که در حال صحبت کردن است نگاه کنند  و از این بازی استفاده نمایند  تا مهارت تماس چشمی را در کودک ایجاد کند: بازی “نگاهتو برنگردون”، بدین ترتیب   بوده که شما و کودکتان به چشمان یکدیگر خیره شوید وهر کس زودتر خسته شد و نگاهش را برگرداند بازنده می باشد وزمان خیره شدن را ثبت کنید و هر بار که کودک بتواند نگاهش را بیشتر ثابت نگه دارد،او را تحسین  و به جایزه دهید.

روش دیگر استفاده از ساعت زنگ دار  برای افزایش مدت زمانی که کودک می تواند آرام بنشیند استفاده شود.از کودک بخواهید بکوشد تا ساعت را شکست بدهد. اگر می خواهد تکلیف مدرسه اش را در زمان کوتاهتری تمام نماید ، از او بخواهید یک هدف زمانی را تعیین کند.مثال : این درس را در ظرف 5 دقیقه خواهم خواند  سپس به او بگویید ساعت را روی 5 دقیقه تنظیم و خودش را ملزم کند که پنج دقیقه نشسته  و آن درس را تمام نماید وهر بار که موفق به انجام این کار شد،می تواند یک مرحله به جلوتر برود و هدف بعدی اش را تعیین نماید  و بدین ترتیب،زمان درس خواندن و یا انجام تکالیفش را افزایش بدهد و والدین در هر مرحله کودک  را تشویق کنند.

آموزش دیگر روش  تسلط بر خود بوده بدین گونه که  به کودک بیاموزید که رفتارش را با گفتار شفاهی کنترل و  وقتی او همراه شماست شروع به انجام کاری بکنید و مدام با خود با صدای بلند چنین حرف بزنید : باید حواسم به کاری که دارم می کنم جمع باشه. به کودک اموخته شود که  ابتدا با صدای بلند با خودش صحبت نماید  و سپس آرام و بی صدا با  استفاده از گروههای مشاوره ای برای آموزش های لازم در این زمینه بتواند راهگشا باشد.

زمانی که برای کار مثبتش  پاداش یا امتیاز می‌دهید، از کلمات مناسب و تشویق‌کننده و نیز از ناز و نوازش استفاده کنید وگاهی به کودک خود  بگویید برای گرفتن پاداش و امتیاز از او چه رفتار مطلوبی را ازش انتظار دارید از برچسب‌های ستاره‌دار یا اشیاء رنگی  استفاده کنید و در مقابل انجام کار درست یک ژتون به کودک خود داده  و در مقابل انجام کار اشتباه، یک ژتون از او پس بگیرید و مثلا، در ازای جمع‌آوری  چند  ژتون یک هدیه به او بدهید.

از تصحیح بیش از حد استفاده و  براساس این روش، از کودک بخواهید رفتار ناشایست خود را اصلاح نماید ، مثلا کودک شما روی دیوار نقاشی کشیده و  به او بگویید :«دیوار کثیف شده و باید آن را تمیز کنی تا دوباره قشنگ بشود.» یا هم از روش محروم کردن استفاده شود ، البته در استفاده از این مورد محل محرومیت را به دقت انتخاب‌ و از امنیت و سلامت آن اطمینان حاصل نموده  وبه مدت زمان محرومیت را برحسب سن کودک تعیین کنید.

با دادن ایفای نقش مناسب  کودکتان را آموزش داده و  این موقعیت‌ها می‌تواند شامل دعوت یک دوست به بازی، صحبت با تلفن، خوشامدگویی به مهمان، گفت‌وگو با کودکان وغیره باشد ،  کودک را مکلف کرده که  کارهای خانه مثل  چیدن سفره، مرتب کردن اتاق، کمک در آشپزی و… را انجام بدهد و از این طریق اعتماد خود به توانایی او در مسئولیت‌پذیری را به کودک نشان دهید

والدین به خاطر داشته باشند كه این كودكان را به هیچ‌وجه تنبیه ننمایند  زیرا رفتارهای انتقام‌جویانه‌ از آن ها سر خواهد زد و غیرقابل کنترل می شوند و بهتر است با آنان مودبانه و با محبت رفتار که  البته در برخورد با سایر كودكان نیز داشتن رفتاری مهرآمیز و عاری از خشونت لازم بوده.

از دادن خوردنی‌هایی مثل كاكائو و شكلات به این كودكان تا حد امكان خودداری کنید  زیرا این خوراکی ها باعث تحریك‌پذیری بیشتر  آنها می‌شود. خواب شبانگاهی این كودكان موضوع مهمی بحساب امده و  آنها باید شب‌ها زودتر ودر ساعت معینی  به رختخواب بروند و بهتر است والدین برنامه خانواده‌را به گونه‌ای مناسب تنظیم نمایند  و به هر طریق ممكن به كودك بفهمانند که  این یكی از قوانین خانواده او بوده  كه شب‌ها تا دیروقت بیدار نمانند و توصیه شده که  كودك از وسایلی چون كامپیوتر و تلویزیون به صورت افراطی استفاده ننمایند بخصوص بازی کامپیوتری .

انرژی اضافه این كودكان باید از طریق فعالیت‌های مثبتی  مانند ورزش كردن، مصرف بشود و  بهتر است آن ها را برای بازی به زمین‌های بزرگ بدوند و اجازه داده كه به فعالیت‌هایی لذت‌‌بخشی بپردازند.

راهکارهایی  برای آموزگاران

ابتدا باید بدانید که چه موارد خاصی برای دانش آموزان دشوار هستند ، برای مثال ممکن  می باشد  که دانش آموز ADHD در شروع یک کار دچار مشکل گردند اما در حالی که دانش آموزان دیگر در پایان‌دادن به یک عمل و شروع عمل بعدی شکل داشته باشند. بنابراین باید توجه داشت که هر یک از این دانش آموزان نیاز به کمک‌های متفاوت و مختلفی دارند.

به دانش آموزان نشان داده شوند که  چگونه از کتاب تکلیف و برنامه‌های روزانه استفاده نمایند و همچنین مهارت‌ها و روش‌های یادگیری را به آنها آموزش داده شود و آنها را به شکل منظم تقویت به همراه پاداش به انان کمک کنید. یا هم به دانش آموزان در فعالیت‌های بدنی‌شان کمک نمایند مثال  به آن ها اجازه داده  تا کاری را ایستاده پای تخته سیاه انجام دهند و در بین برنامه‌ها به آنها استراحت داده شود.

 با کمک والدین و دانش آموزان هر دو با هم برای نو آوری و اجرای یک برنامه تعلیم و تربیتی متناسب به منظور نیل به نیازهای دانش آموزان به فعالیت و همکاری پرداخته شوند تا نتیجه مطلوبی را ایجاد کند و انتظارات بالا از دانش آموزان را داشته باشید اما سعی کنید راه‌های جدیدی را برای انجام کارها امتحان نمایید و صبور باشید و شانس دانش آموزان را برای کسب موفقیت و پیروزیشان بالا ببرید.

اضافه کردن نظر