گیاه دارویی زنیان  با نام های دیگری همچون  اجوان ، اسپرکال ، انیسون بری ونانخواه  و بانام انگلیسی ajowan  و نام علمی آن   Carum copticum Heirn   که متعلق به خانواده چتریان  بوده  گیاه علفی ، یکساله و بی کرک بوده و ارتفاع ۳۰ تا ۹۰ سانتی مترکمتر از یک متر را داشته وپر شاخ و برگ بوده  که به حالت خودرو در نواحی شرقی هند، مصر، ایران در استان های خراسان و سیستان بلوچستان ،آذربایجان، اصفهان، خوزستان، فارس، کرمان و خراسان کاشته و می روید.

علاوه و در نواحی مذکور و نقاط مختلف پرورش دیگر را داشته.مشخصات برگ آن این گونه بوده که برگهائی با پهنک منقسم به بریدگی های نازک و ظریف و گل ها با گلبرگ هایی زیبا به رنگ سفید و کوچک و همچنین مجتمع به صورت چتر مرکب را دارد. اشعه چتر آن کوتاه دارای طول نسبتاً مساوی و منتهی به براکته های باریک  که در محل اتصال به یکدیگر بوده و میوه آن کوچک بیضوی به رنگ قهوه ای مایل به زرد و دارای بوئی شبیه تیمول که دارای طعمی تند و نافذ که به اندازه و شکل کرفس دارویی بوده ، اما طعم آن متفاوت میباشد

بر روی میوه آن خط طولی نخی شکل و نازک  به رنگ روشن تر و دو نوع تار نازک تک سلولی مشاهده  و اسانسن میوه ان که استخراج میشود اسانس تیمول  به طوریکه بعضی از آنها کوتاه و مخروطی و برخی دیگر دارای یک قسمت متورم در انتها بوده وقسمت مورد استفاده این گیاه میوه ی آن میباشد که زنیان نیز نامیده شده واسانس  آن با بوی نافذ و مشابه آویشن بوده ودر اکثر آویشن های دنیا میزان تیمول بین 20 تا 30 درصد و میزان اسانس آن تا حدود 2 درصد گزارش ، میزان اسانس در دانه زینیان از 4 تا 9 درصد و میزان تیمول آن 40 تا 50 درصد گزارش که این تغییرات مربوط به شرایط آب و هوایی محل روش گیاه بوده.در کتب طب سنتی درمورد خواص این گیاه مطالب گوناگونی آورده.

خواص دارویی زنیان:

 در طب سنتی وطب گیاهی  دارای خواص متعددی بوده مثلا :عرق زنیان آن در درمان عفونت های روده استفاده و عسل حاصل از شهد گل های این گیاه برای درمان زخم معده بسیار مفید بوده طریقه مصرف عرق آن یک فنجان بعد از هر غذا میل شود باید توجه شود اشخاصی که طبع گرم دارند همراه با عرق شاتره و کاسنی مصرف شود .ادویه زنیان دارای طعم و بوی تندی  بوده ودارای خاصیت دارویی نیز میباشد  

همچنین زنیان به عنوان یک ضد میکروب قوی  و شناخته شده همچنین دانه زینیان می تواند علیه بعضی میکروب ها از جمله سالمونلا تیفوزا، میکروسپوریوم پیوژنز و اشرشیاکلی  بخوبی مقابله کند وهمچنین گیاه  در کارخانه های خمیر دندان ، ادویات ، صابون سازی استفاده زیادی می گردد. کوبیده زنیان با عسل برای درمان رماتیسم درد مفاصل و رگ به رگ شدن مورد استفاده قرار گرفته  افزایش میل جنسی و ضد نفخ و محرک معده از دیگر خواص آن بوده .برای رفع ناراحتیهای گوارشی سودمند بوده. کاهش دهنده ی پرفشاری خون، مسهل، شیرافزا ، ادرارآور، معرق، قاعده آور بوده .این گیاه سرشار از فیبر، ماده معدنی، ویتامین و آنتی اکسیدان بوده ،نفخ، سوء هاضمه و عفونت را برطرف و کافی است .

درصد ترکیب اسانس زنیان:کشت زنیان در آبان و آذر بیشترین درصد اسانس(8/4) و کشت در بهمن و اسفند کمترین درصد اسانس (3/3) را نشان و کاشت دیر هنگام در اسفند باعث کاهش شدید عملکرد گیاه شده. میزان اسانس میوه های این گیاه 4 درصد و مهم ترین ماده آن یعنی تیمول، 45 درصد بوده. اجسام اصلی دیگر این اسانس شامل گاماترپی نن به میزان 5/22 درصد، بتا پینن به میزان 22 درصد و ترکیبات دیگر از جمله آلفاپی نن، سابینن و پاراسیمن با مقادیر کمتری در اسانس وجود داشته.

ترکیبات مهم زنیان:

میوه های گیاه حاوی 2 تا 4 درصد اسانس می باشد و مهم ترین اجزای اسانس شامل تیمول به میزان 35 تا 60 درصد، پاراسیمن، کاماترپی نن، آلفا و بتا پی نن، دی پنتن، آلفا ترپی نین و کارواکرول است وگذشته از ترکیبات اسانس، ترکیبات گلوکوزیدی و ساپونینی نیز در گیاه وجود داشته که گزارش هایی از وجود میزان قابل توجهی کارون  نیز در زنیان وجود دارد.

طریقه و میزان مصرف زنیان :

یک قاشق مرباخوری زنیان و مقدار کمی نمک را در یک لیوان آب ولرم حل و نوشیده شود.برای التیام از سرماخوردگی و میگرن، مقداری زنیان را در پارچه بپیچید و بو کرده.مصرف آن همراه با آب جوش، قلب را تحریک می کند.ب

رای رفع درد پا و زانو، کمی روغن طبیعی زنیان را به پا و زانوی خود مالیده واستنشاق دود دانه های این گیاه در حال سوختن برای درمان دندان درد موثر بوده و همچنین میتوان روزی سه بار غرغره با جوشانده این گیاه و کمی نمک دندان درد را برطرف می کند.

برای رفع سرفه کمی دانه زنیان جویده و سپس آب ولرم بنوشید.برای رفع آنفلوآنزا روزی سه بار جوشانده سه گرم زنیان و سه گرم دارچین مصرف،برای دفع سنگ کلیه، به مدت یک هفته مقداری از آن را با سرکه یا عسل مصرف ومصرف نصف قاشق مرباخوری زنیان جوشانده شده در ۱۰۰ میلی لیتر آب و کمی شکر خلط بینی و سینه کودکان را رفع نموده.

پودرزنیان: می توان روزانه 3 تا 6 گرم پودر دانه ها را به طرق مختلف یا همراه با غذا مصرف و با وجودی که دانه ها ریز هستند، برای اثر بخشی بیشتر لازم است پودر تا مواد آن ها در بدن بهتر استخراج شده اند.

عصاره خشک: از عصاره خشک دانه های زنیان می توان روزانه 125 میلی گرم مصرف کرد.

عصاره مایع(تنتور): از عصاره مایع زینیان می توان روزانه تا 6 میلی لیتر مصرف نمود .

درمورد این گیاه معجزه آسا افرادی مانند :

حکیم عقیلی خراسانی در مخزن­الادویه آورده شده که:«‌اسم فارسي است و زنيان نيز آمده و به عربي كمون ملوكي گويند و نزد بعضي او تخم صعتر جبلي است شبيه به انيسون و از آن كوچكتر و اشقر مايل به زردي و تندبوي و با حرافت و تندي طعم و قوّتش تا چهار سال باقيست.

در اوّل سوم گرم و خشك و مجفّف و مدرّ بول و حيض و عرق و ترياق سموم و محلّل رياح و رافع فواق و رطوبات لزجه و درد سينه و صلابت جگر و سپرز و مغص ريحي و آنچه به سبب دواي سمّي مسهل باشد و منقّي چرك و لزوجات سينه و جهت دفع عادت افيون و مضرّت آن و عسر بول و حصاه و قي و غثيان و بدبويي آروغ و تخمه و فساد اشتها و تبهاي مزمنه خصوصاًَ تب ربع و سردي احشاء و بهق و برص و با عسل جهت احتباس بول مبرودين و كرم معده و حبّ القرع و با سكنجبين جهت محرورين به جهت جميع امراض رحم و كسي كه اطعمه به ذايقة او لذیذ نیاید نافع بوده و ضماد او با سفيدة تخم مرغ جهت ناف برآمده مجرّب است و با عسل جهت درد جميع اعضاء و تحليل ورم آن و از مجرّبات است خصوصاًَ با طين قيموليا و به دستور در رفع خون منجمد تحت جلد بيعديل بوده و با ادوية برص و آثار مقوّي فعل آنها و با روغنها جهت بثور لبنيّه و با نمك و ترمس و زعفران جهت ورم انثيان و نطول آب او جهت رفع درد گزيدن عقرب سريع الأثر و قطور او جهت گراني سامعه و بخور و فرزجه و حقنة او جهت تنقية رحم از رطوبات بدبو نافع است و خوردن و طلا نمودن بر بدن بالخاصيه مورث زردي جلد و شرب سه مثقال او كه در يك رطل شير جوشانيده باشند و به نصف رسيده باشد با يك اوقيه شكر كه بر بالاي لحوم خورده شود باعث فربهي مفرط گردد و ناشتا خوردن آن رافع سنگ گرده و مثانه و از مجربات و مصدّع محرورين و مصلحش گشنيز

و مقلّل شير مرضعه و مصلح او ترمس و قدر شربتش تا سه درهم و بدلش در غير تسمين شونيز است و عرق نانخواه جهت فالج و رعشه و امراض عصباني مفيد و عسر نفس را در حال رفع مي­كند و چون با دارچيني و گاوزبان عرق كشيده در تفريح نايب مناب خمر است و روغن او كه به قرع گرفته شود، بهترين ادوية رياح و دردهاي مزمن و اورام بارده است و چون در آب ليمو بقدري كه يك انگشت او را بپوشاند بخيسانند و خشك كنند و هفت بار تكرار نمايند جهت اعادة اشتهاي مأيوسين مجرّب است.»

همچنین در کتاب مفرده شناسی از مجموعه آموزشی دکتر حسین روازاده در مورد همه مفرده های گیاهی دارویی مطالبی چامع با ذکر منبع دست اول و تمامی خواص، ویژگی ها و کیفیات توضیحاتی کامل آمده است که توجه شما فرهیخته گرامی را به آن جلب می نماییم. و شما می توانید هر گیاهی را با خواص آن در این کتاب ها بیابید.

اضافه کردن نظر