کَرَفْس  Celeryگیاهی با نام علمی: Apium graveolens و این گیاه در آشپزی کاربرد دارد ، ارتفاع آن تا یک متر می‌رسد.

این گیاه از خانواده چتریان  APIACEAE میباشد و بومی منطقه  اروپا و مناطق ساحلی دریای مدیترانه و نام های دیگر کرفس Ajmod ،  Ajwain-ka-patta    

کرفس یکی از سبزی های پرمصرف بوده که به صورت خام، پخته و سرخ شده در بسیاری از غذاها مورد استفاده قرار گرفته میشود و در بسیاری از مناطق ایران از جمله در سیستان، خوی و بندر عباس کشت میشود

 گیاهشناسی

گیاه دارویی کرفس از خانواده چتریان و گیاهی دوساله یعنی در سال اول برگ تولید کرده و در سال دوم ساقه هوایی گلدهنده ظاهر شده و بذر می دهد. این گیاه در برخی شرایط مثل گیاهان یک ساله در سال اول تولید گل و بذر می کند و گل های کرفس کوچک و سفید رنگ اند که به صورت چتر مرکب ظاهر شده و در انتهای ساقه گلدهنده به ارتفاع 60 تا 90 سانتیمتر قرار گرفته و از نظر گیاهشناسی انواع مختلفی داشته  و در ابتدا در قرن 17 میلادی بوده که مصرف انواع واریته ها رواج پیدا کرده.

 کرفس برگی (A. g. var. secalinum) با ریشه افشان و برگ های پرپشت، نازک با دمبرگ های کوتاه و توخالی، شباهت زیادی با انواع خودروی آن  دارد.  انشعابات ریشه ای در این نوع زیاد بوده و ریشه ها ضخیم و غیرقابل مصرف اند.

از برگ های معطر کرفس مثل جعفری به صورت تازه و یا خشک شده به عنوان ادویه در سوپ و یا خورش استفاده می شود. برگ کرفس حدود ۵۰ سانتیمتر رشد کرده و در صورتی که آن را برای مصرف از خاک خارج نسازند در سال بعد از میان برگ ها شاخه های حامل گل خارج شده که در راس آنها گل چتری شکلی برنگ سبز قرار گرفته و بذر کرفس ، معطر و سبز رنگ بوده .

انواع مختلفی از کرفس بدست آمده که دو نوع آن معروفتر بوده:

کرفس برگ (معمولی) : از ساقه و برگ آن استفاده می شود .

کرفس قمری : از ریشه آن که ضخیم شده و در سطح خاک قرار می گیرد استفاده می شود .

کرفس قمری (A. g. var. rapaceum) که از رشد سه عضو ساقه، هیپوکوتیل (فاصله بین ابتدای ریشه تا محل رویش لپه ها) و ریشه، غده ضخیمی را تشکیل داده که بخش قابل مصرف آن بوده و  در ممالک غربی این نوع کرفس بیشتر کشت شده.

 کرفس معمولی (A. g. var. dulce) دارای ریشه افشان است و دمبرگ های ضخیم و طویل آن مورد استفاده خوراکی قرار گرفته و برگ ها در این نوع کرفس، پهن تر از کرفس برگی بوده و نوع اخیر در ایران در سطح نسبتاً وسیعی کشت شده و فاز زایشی تحت تأثیر بهارش بوجود می آید. دمای مؤثر برای این دوره بین 4 تا 14 درجه سانتیگراد بوده و مرحله زایشی گیاه با ساقه گلدهنده به ارتفاع بیش از یک متر نمایان شده و ساقه مزبور ساقه های فرعی فراوان داشته که همگی دارای گل های کوچک سفید رنگ بوده.

مهم‌ترین نوع دارویی کرفس، کرفس آبی یا کرفس مرداب بوده که به طور خودرو در کنار مرداب‌ها قابل رویش است و نوع دیگر آن کرفس عطری است که به دلیل داشتن عطر زیاد به کرفس مشک معروف است

محیط رشد گیاه کرفس

افزایش عملکرد تنها در مناطقی که دارای آب و هوای معتدل نسبتاً گرم (حدود 18 درجه سانتیگراد) بوده به وجود امده و گیاه در مرحله رویشی به دمای پایین و در مرحله تولید بذر به دمای بالا نیاز خواهد داشت.

مناسب ترین خاک برای کشت کرفس، زمین های هوموسی میباشد و زمین های نیمه سنگین و سنگین عمیق با مواد آلی کافی نسبت به زمین های سبک ارجح ترند. کرفس در خاک هایی با بافت خوب و زهکشی شده نتیجه خوبی داده و مناسب ترین pH خاک برای کرفس بین 6 تا 7.5 بوده و زمین مورد کاشت باید همواره مرطوب است و کرفس نسبت به خشکی خاک بسیار حساس است.

بهترین خاک برای کشت کرفس ، خاک های شنی رسی نمدار است.اما اگر آب و هوا و میزان رطوبت مناسب و مساعد باشد در هرخاکی کشت می گردد وکرفس به مواد غذایی احتیاج مبرم داشته و به همین دلیل بایستی زمین محل کشت کرفس را تقویت کرد و بخصوص کودهای ازته مورد نیاز این گیاه هستند .

این گیاه در نقاطی نسبتاً خنگ با بارانی مناسب در طول سال محصول چشمگیری داده و کرفس بیشتر از دیگر سبزی ها از کم آبی لطمه  دیده و به طور کلی انواع دیررس کرفس در نقاطی با زمستان های ملایم و انواع بهاره یا زودرس در مناطقی با تابستان های خنک، انواع تابستانه یا متوسط رس در نقاطی با پاییز طولانی به خوبی رشد کرده و کرفس یخبندان های تا منهای 5 درجه سانتیگراد را نیز تحمل می نماید.

استفاده از کودهای پوسیده دامی برای تقویت خاک به ویژه خاک های شنی که از نظر مواد آلی ضعیف هستند توصیه می شود. در مورد استفاده از کودهای شیمیایی، مقدار و نوع آن بستگی به نوع خاک، حاصلخیزی و مقدار مواد آلی موجود در آن داشته است.

کرفس را با بذر تکثیر کرده و بذر را ابتدا در خزانه پاشیده و بعد از آن نشای به دست آمده را به محل اصلی منتقل کرده و بذر کرفس بسیار ریز  بوده بطوری که کوچکترین بذر در سبزی ها میباشد. تاریکی  یعنی ریختن خاک بر روی بذر  و گرمای 20 درجه سانتیگراد، از جوانه زنی بذر جلوگیری میکند (گیاه نوری) و مرطوب کردن بذر قبل از پاشیدن به جوانه زنی آن کمک می کند.

برای این کار لازم بوده که بذرها را قبلاً با آب خیس کنید و بعد از گذشت 4 تا 5 روز بعد از ظاهر شدن ریشه چه (به اندازه 2 میلیمتر) با دقت فراوان در بستر خزانه پاشید (آبیاری در مورد بذرهای جوانه زده ضروری میباشد). بذر کرفس از گروه بذرهای نوری است (شدت نور تغییراتی در پوسته بذر به وجود می آورد تا تبادل اکسیژن و گازکربنیک برقرار گردد) به همین دلیل پاشیدن بذر سطحی است و مدت پرورش نشا در خزانه حدود 2 ماه میباشد و دمای مورد نیاز در خزانه ابتدا 18 تا 20 درجه سانتیگراد و بعد از جوانه زدن حداقل 12 درجه سانتیگراد است ودمای مناسب بین 16 تا 18 درجه سانتیگراد  هست

روش کاشت کرفس

کشت و تکثیر کرفس ، فقط به وسیله بذر صورت گرفته و بذر این گیاه کوچک ( ریز) و سه گوش است  و کشت کرفس ، از اوایل اسفندماه تا اواسط فروردین ماه در خزانه انجام گرفته و به این منظور بعد ازکاشت بذرروی آن را با خاک برگ پوسیده پوشانده و مرتبا آبیاری می شود تازمانی که بذرها سبز گردد و بوته های کرفس چهار برگه شوند . آنگاه بوته های جوان را از خزانه خارج کرده به خزانه دوم منتقل میکنند وآنها را به صورت خطی به فاصله چندسانتیمتر ازیکدیگر نشاء میکنند.

 بعد از آن که بوته ها قوی شدند ، در اواخر اردیبهشت ماه و اوایل خردادماه آنها را از خزانه دوم خارج کرده و به زمین اصلی منتقل خواهند کرد و بوته های جوان را روی ردیف هایی به فاصله ۳۰ تا ۴۰ سانتیمتر از یکدیگر و بفاصله ۳۰ تا ۴۰ سانتیمتر از هم کشت میکنند

آنگاه زمین را آبیاری کرده و دقت کرده که مرتبا آبیاری انجام شود ، زیرا آبیاری مرتب در رشد گیاه بسیار موثر خواهد بود  و این امکان نیز وجود داشته که گیاه را مستقیما از خزانه اول به زمین اصلی منتقل سازند و به هر صورت مواظبت های زراعی لازمه کار می باشد . وجین کردن و سُلُه شکنی در کشت کرفس ، بسیار هم و ضروری بوده  و بتدریج که گیاه رشد کرده  پای بوته ها را خاک داده و یا برگ های پائینی را بدور بوته جمع می کنند و با یک ساقه و یا برگ خودش اطراف آن را میبندند  که این روش در سفید شدن ساقه های کرفس بسیار موثر است

بذرگیری کرفس:برای بذرگیری از کرفس ، در پائیز تعدادی از بوته های قوی و سالم را انتخاب کنید و آنها را به فاصله ۵۰ سانتیمتر از یکدیگر میکارند و سعی نموده  که سرمای زمستان صدمه ای به آنها وارد نشود و در صورت شدت سرما روی بوته ها را با برگ خشک می پوشانند و اواسط فروردین ماه سال بعد که هوا خوب و مساعد گردید برگ های خراب شده بوته ها را قطع نمایید تا بوته های کرفس گل کنند .

بذراین گیاه بنا به درجه حرارت هوای محل درمردادماه و تیرماه رسیده و قبل از آن که بذرها به زمین ریخته شوند و ساقه های حامل بذر را قطع کنید ، سپس در محل سایه خشک کرده و بذر را از پوسته آن جدا نمایید و در ظرف مناسب نگهداری کرده تا بموقع مورد استفاده قرار دهند .

 آفات و بیماری ها ی کرفس

مهمترین بیماری کرفس زنگ کرفس (Septoria apiicola) میباشد که در منطقه شمال ایران نیز به این گیاه صدمه زده  این بیماری ابتدا به رنگ لکه های زرد متمایل به قهوه ای روی برگ ها ظاره شده و بعد به صورت لکه های سیاه رنگ که همان هاگدان سیاه حاوی اسپورهای قارچ است، توسعه پیدا و سبب از بین رفتن برگ ها می شودو عامل بیماری لكه قهوه ای كرفس از طریق روزنه های برگ و یا مستقیما از راه سلولهای اپیدرمی وارد بافت گیاه میگردد و از خود سمی توكسینی ترشح کرده كه باعث مرگ سلولهای میزبان و تولید لكه های قهوه ای می شود

 رطوبت زیاد شیوع بیماری را افزایش پیدا و علائم ظاهری رسیده بودن کرفس را می توان با تغییر رنگ برگ های مرکزی از سبز به سبز روشن، رشد خوب و قوی دمبرگ ها که بخش اعظم مصرف تغذیه را تشکیل داده و بالاخره زمانی که دسته کاملی از مجموعه دمبرگ ها ایجاد شود، تضمین  میدهد و خسارت این بیماری مربوط به لكه دار شدن برگهاست كه از سبزی و طراوت آنها كاسته و كرفس های آلوده، ارزش بازارپسندی خود را از دست می دهند.

منبع ملی کالا

خواص کرفس

مضرات کرفس

تهیه خورش کرفس

اضافه کردن نظر