شیرخشت Cotoneaster Manna یا به زبان فارسی: شیرخشک جنسی از گیاهان چوبدار از خانواده گل سرخ بوده و گیاه دارویی شیرخشت بومی بومگاه دیرین‌شمالگانی ومناطق معتدل آسیا، اروپا و آفریقای شمالی بحساب امده و تمرکز انواع آن در کوه‌های جنوب غربی چین و هیمالیا قرار گرفته.

در گذشته و در برخی از منابع، شیرخشت را  مربوط به گیاه کاروان‌کش با نام علمی Atraphaxis spinosa دانسته‌ ، ولی در تحقیقات جدید نشان داده شده که شیرخشت حاصل فعالیت حشره‌ای بر روی دو گونه گیاه با نام‌های فارسی شیرخشت، گپ شیر و سیاه چوب با نام علمی Cotoneaster nummularia و Cotoneaster nummularioides از خانواده گل سرخ (Rosaceae) بوده که این گیاهان در بعضی از نقاط البرز مرکزی و اطراف بیرجند قابل رویش بوده و در اثر فعالیت حشره‌ای بر روی آن‌ها ترشحاتی ایجاد شده که مردم محلی آن‌ها را جمع‌آوری و به بازار عرضه کرده و شیرخشت به عنوان یک ملین خوب، تب‌بر و ماده خنک‌کننده در طب سنتی ایران مورد استفاده قرار گرفته شده.

در مخزن‌الادویه راجع به شیرخشت چنین آمده شده که:شیرخشت را به فارسی شیرخشک گویند و گفته‌اند شبنمی که در خراسان و هرات و بعضی بلاد فرنگ بر درختی که آن را در نواحی خراسان کشیرو یا درختی دیگر به نام کبیرو نامند، می‌نشیند. آن درخت به قدر دو سه قامت بلند شده و چوب آن خالدار زرد و سفید، سبک وزن و کمیاب و قیمتی بوده و از آن عصا می‌سازند.

گیاهشناسی

شیرخشت گیاهی پایا به ارتفاع ۳ تا ۸ متر و پوست آن خاکستری مایل به سیاه و گل صورتی در حاشیه سرخ رنگ دارد وهمچنین  شفت آن مدور و گویچه‌ای شکل است که از این گیاه برای ازبین بردن زردی در نوزادان استفاده شده و عصاره تام Cotoneaster discolor Pojark برای این منظور مورد استفاده قرار گرفته

شیرخشت به عنوان یک ملین خوب، تب‌بر و ماده خنک‌کننده در طب سنتی ایران مورد استفاده قرار و ابن‌سینا در کتاب قانون در مورد شیرخشت چنین گفته است: "شیرخشت یا شیرخشک شبنمی بوده که در هرات بر درخت بید و گون کتیرا می‌نشیند و دارای مزاج معتدل است ، دارای اثر مسهلی و دیگر خواص مشابه ترنجبین، ولی از آن قوی‌تر است و خاصیت زداینده داشته"

بهترین شیرخشت تکه‌های بزرگ سفید و شیرین خالص بوده که چون در دهان بگذارند، زود حل میگردد و زبان را بسیار شیرین و سرد گرداند و شیرینی آن با عسل و شکر متفاوت بوده

خواص شیرخشت

طبیعت آن گرم و در رطوبت معتدل بوده و همچنین ملین طبع و مسهل صفرا، خلط‌آور، مقوی جگر و معده و کاهش‌دهنده حرارت بدن، از بین برنده سرفه و خشونت سینه و حلق و تب بوده. مسهل نیکویی بوده که می‌توان آن را برای همه افراد و سنین بدون اذیت مصرف کرد و با ماءالشعیر بهترین مسهل بحساب امده.

اثر مسهلی آن در صورتی که نزله و سرفه نباشد، با گلاب بهتر بوده و همچنین با ماءالشعیر برای رفع تب حار و افراد گرم مزاج مفید بوده  تأثیر مسهلی آن با عرق رازیانه و روغن بادام بیشتر و بهتر میباشد که از عوارض آن قراقر در معده (صدای معده) و رقیق شدن منی و سرعت انزال بوده.

تحقیقات سال‌های اخیر بر روی شیرخشت نشان داده شده که محصول خوراکی آن می‌تواند انسان را تا حدی در برابر تشعشعات اتمی مصون نگاه داشته و استفاده‌های جدید و صنعتی از شیرخشت به عنوان یک ملین خوب برای کودکان و رفع زردی سریع‌تر نوزادان  بحساب امده که در این موارد شیرخشت را می‌توان جایگزین ترنجبین نمود.

مصرف کردن خاکشیر، ترنجبین و شیر خشت موجب رفع یبوست شده به دلیل اینکه این مواد، ماده‌ای که موجب بیماری شده است را از بدن خارج کرده.

خاصیت ضد عفونی کننده دارند و میکروبها را از بین برده که به مقدار کم ملین و به مقدار زیاد مسهل بوده  ولی اسهال آنها با سایر مسهل ها فرق داشته و معده را پاک کرده بدون آنکه ایجاد یبوست کرده و ضمناً اخلاط سوخته و صفرا را نیز دفع کرده وحرارت و تب بدن را از طریق افزایش ترشحات بدن کاهش داده

مقوی کبد، معده، کلیه و روده ها میباشد و چنانچه شیر جوشیده را با شیرخشت و ترنجبین مخلوط و شیرین کنید و آن را به صورت مالیده که جهت طراوت گونه بسیار موثر بوده. همچنین به دلیل داشتن املاح زیاد و کلسیم برای معالجه و پیشگیری نرمی استخوان و بیمای پوکی استخوان  اثری نیکو و مؤثر بوده.

 شیرینی این دو نه تنها برای دندان مضر نبوده بلکه از کرم خوردگی و پوسیدگی دندانها جلوگیری کرده که برای رفع علائم ناشی از سرماخوردگی از قبیل سینه و درد سینه پهلو مخصوصاً در فصل زمستان توصیه شده و صبحانه یک لیوان شیر که با ترنجبین شیرین شده باشد میل شود.

به دلیل وجود قند در ترنجبین و شیرخشت برای مبتلایان به مرض قند مضر نبوده و  اگر می خواهید اطفال شما رشد کامل کند  تا می توانید شیرخشت و ترنجبین به آنها داده شده که مخصوصاً به اطفال شیرخوار به جای شربت قند، شربتی از این دو به آنها بدهید تا استخوانبندی آنها محکم شده و زود دندان در بیاورد.

همچنین حرارت درونی، خارش بدن، ناراحتی های ادراری را بر طرف کرده و تب بُر نیز بوده و مقوی کبد و امعاء و احشاء بوده و سرفه، تنگی نفس، برونشیت و خشونت حلق و شش را بر طرف کرده و چنانچه با ماءالشعیر خورده شود بهتر بوده.

برای درمان تب های شدید و حرارتی نیز توصیه شده و هندوانه به همراه شیرخشت مصرف میگردد.همچنین شیرخشت برای بسیاری از امراضی که از حرارت و گرمی بوده از قبیل حصبه و ... سودمند است.

در تب های حاد، آبله مرغان، انواع حصبه و اسهال خونی، بواسیر و پیدا شدن خون در ادرار، از خوردن ترنجبین خودداری کرده و به جای آن شیرخشت میل نمایید.

اضافه کردن نظر