بَنِه یاپسته کوهی بانام علمی:Pistacia atlantica، درختی از سرده پسته (سرده) و تیره بنه پسته‌ایان میباشد و گونه: P. atlantica که واریته‌های مختلفی از آن وجود داشته است.

نام های دیگر بنه : به گویش محلی لارستانی و بستکی: بُّـه ،به زبان کردی: بەن یا دارقەزوان یا دارەوەن یا گیابەند ،به زبان لری بن یا بنوشکه گفته و بنه‌چه یا به گویش محلی در منطقه سروستان بنه‌شه خوانده و به گویش محلی درمنطقه نی ریز نیز به بنه شک خوانده شده که میوه درخت بنـِه ریز و مُدَوَر «گِرد» و کروی‌ مانند و به رنگ سبز تیره‌ میباشد و به نام برکُو معروف بوده و نوع دیگر نیز هست که کمی ریزتر بوده و به نام «کِهُن» معروف می باشد و همچنین در هرمزگان و حوالیِ بندرعباس آن را «کسودنگ» Kasoudang و در بوشهر «کُلخُونگ» Kolkhong نام نهاده اند و در ایلام آنرا وه ناوشک و در کردستان قەزوان نامیده اند. در کشور ترکیه این میوه کوهستانی را «ملنجیک» Melengic نامیده و به صورت تجاری بسته بندی شده، به فروش رسانده و به کشورهای دیگر صادر می‌شود.

چاتلانقوس، چاتلانقوش کابلی، چاتلانقوش کردی، حبة‌الخضرا، سقز تلخ، سقز ارمنی، شاقلانقوش، بِنِشت، چاتانقو، داربَن، سقز، قَسقان، سقوز، وَنوشک، گُلخَنک کَله و گلخونگ کله از نام های دیگر با گویش های محلی است. 

از این درخت سه واریته در ایران قابل رویش است:

کسور یا بنه کابلی (cabulica): این واریته در جهان در کشورهای ایران، افغانستان، جنوب استرالیا و پاکستان قابل رویش است که این واریته در ایران در استان‌های کهگیلویه و بویراحمد، کرمان (شاه کوه، کوه جبال بارز) و سیستان و بلوچستان قسمت ۱۳ کیلومتری جنوب غرب نصرت‌آباد، کوه تفتان می‌روید

بنه کردستانی، کُلخنک یا سقز (kurdica): این واریته در جهان در کشورهای ایران، سوریه، آناتولی، شمال عراق و ارمنستان رویش دارد که   این واریته در ایران در استان‌های ایلام، کردستان، کرمانشاه، خوزستان، کرمان، فارس، لرستان، کهگیلویه و بویراحمد و سیستان و بلوچستان قابل روییدن است

بنه، چاتلانقوش (mutica): این واریته در جهان در کشورهای ایران، ترکیه، آناتولی و قفقاز رویش میکند. که در ایران در استان‌های ایلام ، گیلان، آذربایجان، همدان، کردستان، کرمانشاه، مرکزی، کرمان، کرمان، فارس، لرستان، تهران، خراسان و سیستان و بلوچستان روییده شده

گیاهشناسی درخت بنه

ارتفاع درخت بنه تا ۷ یا ۹ متر نیز میرسد  اما بیشتر ای درخت در قله‌های پرارتفاع، پرتگاه‌ها و مناطق دور دست کوهستانی می‌روید. این درخت با مقاومت زیاد در مناطق کوهستانی با آب و هوای نه چندان سرد می‌روید و امروزه در لیست درختان حفاظت شده قرار دارد. مغز آن شبیه به پسته ولی بسیار کوچکتر است. در برخی از مناطق کوهستانی مثل کردستان ایران به میوه آن «قزوان» می‌گویند که برای خوشبو کردن دوغ و روغن حیوانی و همچنین در درست کردن ترشی از میوه ان استفاده می‌کنند. درخت بنه منبع تولید شیره سقز بوده و سقز که در گویش کردی منطقه بانه به آن (بنِشت) گفته شده که صمغی به رنگ سبز خیلی روشن، غلیظ و بسیار چسبنده‌ بوده که استفاده دارویی فراوان داشته و به عنوان یک ملین قوی در درمان یبوست و درمان ناراحتی‌های گوارشی استفاده میگردد.

۲۵ درصد از شیره سقز حاوی روغن پرارزش و صنعتی تربانتین میباشد که کاربردهای فراوانی در صنعت داشته که علاوه بر این از شیره سقز در تهیه آدامس، عطر، خوشبوکننده‌ها، حشره کش‌ها و در صنعت داروسازی در تهیه نرم‌کننده‌ها و ضد عفونی کننده‌ها استفاده میگردد و علاوه بر این در صنعت پلاستیک سازی، تهیه واکس کفش و چرم و صنعت چاپ مورد استفاده قرار گرفته شده. به علت نبود صنایع تبدیلی مناسب، اکثر سقز تولیدی در ایران به خارج از کشور صادر شده که  به عنوان مواد پایه بسیاری از صنایع فوق‌الذکر بکار برده می‌شود. اگر چه آمار دقیقی از تعداد درختان بنه در بانه موجود نیست اما تعداد آنها بین ۱۰ تا ۲۰ هزار اصله تخمین زده شده‌است وبه طور متوسط از هر درخت ۵۰۰ الی ۱۰۰۰ گرم سقز بدست خواهد امد که در شرایط مناسب و سال های پرباران این مقدار بیشتر هم خواهد شد که در بانه درخت بنه اغلب بصورت توده‌های مخلوط با درختان بلوط در روستاهای کانی سور، سیاحومه، دارینه، باشوان، بنه ژاژ، همزلان، ویسک، رشکی، خجک و ... مشاهده می‌شود.

میوه درخت بنه

میوه بنه این درخت کوهستانی به رنگ نارنجی خوش رنگی بوده و به اندازه يك نخود با دم ميوه بلند مي باشد  و بنه دو نوع ریز و درشت داشته که بنه ریز که رسیده آن سبز پررنگ میباش و به راحتی زیر دندان ها نرم شده و طعم بسیارخوشمزه ای داشته و بنه درشت دارای پوسته ای سفت بوده و به راحتی زیر دندانها شکسته نشده و هم‌زمان با رسیدن خرما «زامردان» میوه‌اش خواهد رسید و قابل مصرف میباشد و نوع نارس این میوه که به صورت خام و بدون نیاز به شکستن پوسته قبل از سخت‌شدن پوسته ان خورده می‌شود، مغز میوه بنه به پسته شبیه ولی بسیار کوچک‌تر میباشد و میوه‌اش ترش مزه و برنگ سبز تیره‌ بوده  و در مناطقی از ایران مغز میوه بنه رسیده را در بعد از آسیاب یا له کردن در آب جوش میریزند و غذایی به نام آب‌بنه با آن درست کرده و در استان کرمان به این غذا «قاتق بنه» گفته شده و بنه از حبوبات بسیار گرم محسوب شده و به خاطر روغنی بودن، این دانه چربی و البته انرژی بسیاری در خود داشته است.

روغن پسته ی وحشی به طور متوسط ۵۹%چربی داشته و غنی از اسيدهاي چرب غيراشباع بوده و اسيدهاي چرب غيراشباع ان شامل: ۶۹%اسید اولئیک،۱۷%اسیدلینولئیک، ۹/۶%اسیدپالمیتیک،    ۳/۱%اسید استئاریک و۱/۳%اسید پالمیتولئیک بوده

برداشت میوه بنه: میوه بنه شفت بوده و پوسته بیرونی آن در جوانی سبز رنگ و بخشی از آن قرمز رنگ و لطیف بوده و برای معطر کردن ترشی و غیره استفاده می گردد  این میوه به صورت نیمه رسیده در اردیبهشت ماه بهره بردای شده اما به طور معمول میوه بنه در اواخر تابستان رسیده و زمان بهره برداری از میوه‌های رسیده در فصل پاییز هنگامی بوده که رنگ آنها سبز تیره باشد. زمان بهره‌برداری از گال نیز در اواخر تابستان و یا اوایل پاییز قبل از شروع باران‌های پاییزی میباشد که از روی درخت جمع آوری شده و بلافاصله آنها را خشک و آماده مصرف می نمایند.

خواص دارویی بنه

بنه مسکن درد کمر، درد پشت و درد قولنج بوده و ضماد بنه در درمان ورم ها و زخم های سخت مفید میباشد و از آن جایی که بنه دارای ویتامین های A و اقسام B و D می باشد، مقوی اعصاب میباشد و ترک لب را معالجه کرده و از شبکوری جلوگیری می نماید و نرمی استخوان را درمان و برای جلوگیری از پوکی استخوان مفید است.

در صنعت داروسازی با صمغ آن پمادی درست کرده که مالیدن آن بر بدن از گزش پشه جلوگیری کرده و سقز مقوی معده میباشد و به هضم غذا کمک کرده و محرک اشتها است. ضماد آن  را با پیه ذوب کرده و جهت رفع کجی و ترکیدن ناخن بکار میبرند و برای جلوگیری شکستگی ناخن روش مفیدی است. مخلوط سقز با روغن زیتون جهت برطرف کردن ورمها و ترک پوست ضروری است.

طبع تازه آن گرم و خشک بوده و خشک آن خیلی گرم و خشک می‌باشد و خوردن میوه بنه جهت تقویت نیروی جنسی مفید بوده. ، بنه مدر و قاعده‌آور بوده  و برای درمان اسهال‌های ساده از دمکرده پوست و برگ این گیاه می‌توان استفاده نمود.

جهت رفع کم‌خونی از بنه استفاده کنید معمولاً در غذاهای محلی مثل کشک به جای گردو از بنه استفاده شود و جهت کمردرد و دردهای مفصلی از روغن این گیاه می‌توان به کمر بمالید و برای پاک کردن کبد و رفع سردرد از ترشی بنه می‌توان استفاده نمود.

برای رویش مو از ضماد سوخته آن استفاده میشود این ضماد برای بیماری گری (طاسی ) هم خوب بود و خوردن زیاد آن برای گرم مزاجان مضر است. میتوانید برای صاف شدن صدا از روغن بنه می‌توان استفاده نمایید.

جهت بیماری لقوه و فلج کمی از روغن بنه میل گردد و با آن عضو را ماساژ بدهند و مصرف روغن بنه جهت یرقان(زردی) مفید می‌باشد ، افرادی که سختی ترشح ادرار دارند از روغن بنه استفاده نمایند  مقدار خوردن روغن بنه در حدود ۱۰ گرم میباشد

برای  تقویت اعصاب بنه را بکوبید و با شکر مخلوط  و میل کنید و خوردن حلوای میوه بنه باعث تقویت شهوت نیز شده ، جهت کلیه و دفع سنگ‌های ریزکلیه آن از میوه بنه استفاده نمایید و روغن و میوه بنه پاک کننده اخلاط سینه و ریه بوده.

افرادی که می‌خواهند چاق شوند بنه، بادام زمینی، بادام درختی و شکر را بکوبند و میل کنند ، برای بازشدن رنگ پوست صورت بنه را بکوبید به صورت ماسک روی پوست صورت قرار دهید ، برای از بین بردن ماه‌گرفتگی بنه را کوبانده  بر  روی قسمت ماه گرفتگی گذاشته و آنقدر این کار را ادامه دهند تا ماه گرفتگی از بین برود و خوردن بنه از ترک لب جلوگیری کرده.

برای دور کردن حشرات از بخور برگ آن استفاده کنید و برای رویش و دراز نگهداشتن مو برگ بنه را بکوبید و با کمی سرکه و روغن بنه مخلوط کرده به موهایتان بمالند و جهت فلج و لقوه پوست درخت بنه را بجوشانید با مصطکی مخلوط کنید و میل شود

از صمغ این درخت سقز درست کرده که جویدن آن مقوی معده بوده به هضم غذا کمک نموده وهمچنین ادرارآور است و جهت درمان کجی و ترکیدن ناخن صمغ این درخت را با پیه حرارت بدهید و سپس به صورت ضماد قرار دهید.

ازآنجایی که برخی از گیاهان مثل بنه  خاصیت ضد میکروبی از خود بروز داده می توانند جایگزین بی ضرری برای آنتی بیوتیک ها باشند و اثرات ضد میکروبی اسانس بنه روی چند باکتری بیماریزا مورد آزمایش قرار گرفته شده و با جدیدترین آنتی بیوتیک ها که علیه این باکتری ها توصیه می شوند، مقایسه میشوندو در طب سنتی یونان و منطقه ی مدیترانه ۲۵۰۰ سال پیش از سقز برای رفع اختلالات دستگاه گوارش وسوءهاضمه و زخم معده و اثنی عشر استفاده میگردد.

بنه به دلیل داشتن خاطر طبع بسیار گرم برای کسانی که دچار رطوبت بالا در استخوان ها می باشند و به درد های ناحیه ساق پا و مفاصل دچار شده ،توصیه می شود و بخصوص در فصل زمستان مصرف شود و یا کسانی که در زمان روزه گرفتن دچار تشنگی وگرسنگی خواهند شد میتوانند با مصرف یک کاسه اشکنه بنه۳ ساعت پس از افطار این نقیصه را برطرف نمایند وصمغ بنه مصارف دارویی و صنعتی زیادی داشته و از میوه آن به عنوان گیاه دارویی استفاده میگردد و مقوی کبد و طحال شده و خارج کننده ی اقسام کرم معده بوده و سرفه و خفقان را تسکین خواهد داد

خواص سقز

سقز محصول دیگر درخت بنه به عنوان ضدعفونی کننده در درمان بیماری های مختلف و در تهیه اسانس و عطریات و همچنین به عنوان امولسیون کننده، در صنایع چسب، صنایع لاک، صنایع رنگ، صنایع پلیمری، صنایع داروسازی کاربرد دارد.

جویدن آدامس سقز بر میزان ترشحات بزاقی افزوده و از میزان اسید دهان میکاهد و این خود عاملی برای رفع بوی بد دهان و پیشگیری از پوسیدگی دندان میباشد.

مراحل تهیه مغز بنه

پس از چیدن میوه بنه تا حدود3 روز آن را زیر آفتاب گذاشته تا خشک شود و بعد از خشک شدن آن را در سرکو (serco) ریخته و می‌کوبند و سپس آنها را الک میکنند و تمیز و بنه‌ها را شسته و آن را درون دیگ ریخته و به مدت 2 ساعت می‌پزند تا مغز سبز رنگ آن سیاه و پخته شود و در مرحله بعد دوباره بنه‌ها را درون سرکو کوبیده و پس از کوبیدن آنها را شسته تا پوست آن کنده شود و باز به مدت یک ساعت در زیر آفتاب قرار داده و در مرحله بعد بنه‌ها را درون تابه بزرگ و زیر حرارت بالا قرار داده و بو می‌دهند و سپس آنها را سرد کرده و آماده جدا کردن مغز نموده وبا این کار به صورت دستی و به وسیله سنگهای صاف که قابلیت خوبی برای شکستن بنه داشته  انجام شده و در مرحله بعد مغز و پوسته‌های بنه که با هم مخلوط شده با دست یا الک جدا میکنند و مغز بن آماده می‌شود و در مرحله آخر به مغزها مقداری آب و نمک اضافه کرده و در یخچال قرار میدهند و پس از سرد و مزه دار شدن آن را به مصرف می‌رسانند.

تهیه ترشی ونوشک یا پسته وحشی

 یکی دیگر از ترشی های محلی و بسیار خوشمزه بوده و مواد لازم برای تهیه ترشی:

بنه 1 کیلو ، نمک مقداری ،سرکه به مقدار لازم

طرز تهیه ترشی بنه:

ابتدا ونوشک (بنه ها)را شسته  و در سبدی بگذارید تا آب آن برود و سپس اگر دوست داشتید بنه ها را دانه کنید و یا هم با ساقه به همان صورت درون شیشه ای بریزید و هر لایه که درون شیشه می گذارید مابین آن نمک پاشیده و بعد روی آن به مقدار لازم سرکه ریخته و درب ظرف را محکم بسته  و  فقط نکته ای که مهم است این ترشی سرکه را به خود کشیده و بعد از چند روز نگاه کنید اگر سرکه لازم داشت به آن بیفزایید و حتما در جای سرد یا یخچال قرار داده.

مضرات مصرف بنه

به دلیل دشتن طبع گرم بنه برای افراد گرم مزاج مضر است

اضافه کردن نظر