خاکشیر، خاکشی با نام انگلیسی: Fluxweed, Flixweed ، نام عمومی: Flixweed ، نام عربی: خبه ، نام فرانسوی: Velar sagesse ، نام آلمانی: Sophienkraut ، نام مترادف: Sisymbrium Sophia ،نام خانواده: Brassicaceae( خردل) خوانده میشود. گیاه خاکشیر به غیر از این نام ها در زبان‌ها و گویش‌های مختلف با نام‌های گوناگون دیگری نیز خوانده می‌شود مثلا این گیاه در گویش اصفهانی خاکشی، به شیرازی شفترک، در زبان ترکی شیوران، به لهجه تبریزی سوردن، به فارسی خاکچی یا تخم شهوه و در مازندرانی شلم بی خوانده می‌شود. این گیاه در زبان عربی به خبه و بذر الخمخم معروف میباشد.

خاکشی  با نام علمی: Descurainia sophia، که با نام خاکشیر نیز شناخته می‌شود، گیاهی یکساله یا دوساله از تیره شب‌بویان میباشد. خاکشی در دشت و کوهستان قابل رویش است و بلندی ساقه آن تا یک متر نیز می‌رسد و پائین گیاه کرک دار بوده اما  قسمت  بالای آن بدون کرک می‌باشد. تخم این گیاه که همان خاکشیر است ریز و کمی دراز و معمولاً به دو رنگ وجود دارد یکی  قرمز که دارای طعم کمی تلخ میباشد و دیگری به رنگ قرمز تیره می‌باشد. دانه‌های خاکشی از لایه‌ای از موسیلاژ (لعاب) پوشیده شده‌اند که با قرار دادن انان  در آب و جذب رطوبت، این لایه ها حجیم شده و آب را در خود نگه می‌دارد. به همین دلیل از قدیم، با دانه‌های ‌خاکشی شربتی برای رفع عطش و گرمازدگی استفاده میشود.

گیاه شناسی

گیاه خاکشی یا شفترک یا خاکشور یا خاکژی گیاهی میباشد علفی و بوته ای که یک ساله یا دو ساله است که ارتفاع آن گاهی به یک متر نیز می رسد و اصولاً از قسمت های بالای ساقه منشعب می گردد. برگ ها دارای بریدگی های زیاد میباشد و گاهی نخ مانند میشود. میوه ها به صورت خورجین باریک به طول تا 3/5 سانتیمتر به صورت تقریباً عمودی بر روی انتهای ساقه قرار می گیرند. گل های خاکشیر کوچک و به رنگ زرد روشن است. دانه ها بسیار ریز و به رنگ تقریباً نارنجی و یا مایل به قهوه ای و بیضی شکل میباشند  که در یک ردیف داخل خورجین قرار گرفته اند. دانه های خاکشی که قسمت مورد استفاده دارویی گیاه می باشند را بعد از رسیدن کامل میوه و در مرداد و شهریور ماه جمع آوری می شوند. گیاه خاکشی در اکثر نقاط ایران رویش داشته ، خاکشی بومی اروپا و نواحی معتدل و قاره آسیا، از جمله ایران، عراق، پاکستان، افغانستان، چین، هند و شمال آفریقا مانند مصر، مراکش و الجزیره می باشد.

تاریخچه گیاه خاکشیر

خاکشی از قدیم به عنوان اشتهاآور، مقوی معده، ضد تب، ملین و در مشکلات سوء هاضمه مورد استفاده قرار میگرفته. همچنین در زمان باستان جهت درمان اسهال خونی مورد استفاده بوده و توسط متخصصان گیاهان دارویی به نام Sophia .chirugorum به معنی « عقل جراحان» نامیده می شده و مورد توجه قرار میگرفت.

ترکیبات موجود در خاکشیر

مهم ترین ترکیبات دانه خاکشی شامل گلوکز اینولات ها بوده که شامل آلیل ایزوتیوسیانات، بوتنیل ایزوتیوسیانات، سیانو 3 و 4- اپی تیو بوتان، 5- متیل تیوپنتانیتریل، 3- فنیل پروپیونیتریل، 4- متیل تیوبوتیل ایزوتیوسیانات و 2- فنیل اتیل ایزوتیوسیانات هستند. ترکیبات دیگر آن شامل : اسیدهای چرب پالمیتیک، لینولنیک، اولئیک و استئاریک می باشند و املاح موجود در دانه شامل گوگرد، کلر، فسفر، آهن، پتاسیم، کلسیم، سدیم و منیزیم می باشند. دانه همچنین حاوی پروتئین، صمغ، موسیلاژ، چربی و ترکیبات ازت دار میباشد و ضمناً در خاکشیر اسانس روغن فرّاری وجود داشته که دارای مواد بنزیل و ایزوسیانات است.

خواص دارویی خاکشیر

خاکشیر جزو آن دسته از خوراکی هایی بوده  که خوردن آن سبب از بین رفتن عطش و تشنگی می گردد ولی جدای از این ها خاکشیر درمان مناسبی برای مشکلات دختران لاغر میباشد چرا که اشتها را باز میکند و معده را تقویت می کند.

در طب عوام و طب سنتی از دانه های خاکشی به عنوان درمان اسهال، ادرارآور، تب بر، رفع التهاب کلیه، دفع کرم و درمان آب آوردن انساج به صورت جوشانده استفاده  و در زمان های قدیم در ایران خاکشی را با آب سرد مخلوط  میکردند و به عنوان ملین و خنکی مصرف می نموده اند.

مطالعات فارماکولوژیکی در مورد خاکشی چندین خاصیت آن را روشن شده است: صمغ و موسیلاژ روی دانه خاکشی با جذب آب متورم شده و تولید ژل حجیمی می کند  که دارای خاصیت نرم کنندگی میباشد و سبب سهولت خروج مدفوع و اثر ملین آن می شود. اصولاً ایزوتیوسیانات ها دارای خاصیت ضد میکروب داشته که به همین دلیل خاصیت ضد تب خاکشی را می توان به آنها نسبت داده اند. از طرفی چون هورمون تیروئید ظاهراً وابسته به تنظیم درجه حرارت بدن می باشد، ممکن است که با کاهش تولید و ترشح تیروکسین، متابولیسم بازال کاهش پیداکرده و درجه حرارت بدن متعاقب آن کاهش یابد، از خواص دیگر خاکشیر می توان به موارد زیر اشاره نمود:

با خوردن خاکشیر با جوش صورت خود  وداع کنید

مخلوط دو قاشق غذاخوری خاکشیر با عرق شاه تره، عرق کاسنی و عرق بیدمشک ترکیب خوبی برای درمان جوش های صورت میباشد. برای استفاده از این مخلوط کافی است که یک استکان از هر یک از عرق های گیاهی شاه تره، بیدمشک وکاسنی را با هم مخلوط  کنید و آن را با دو قاشق غذاخوری خاکشیر ترکیب نمایید. نوشیدن این ترکیب علاوه بر آن که جوش های صورت را درمان می کند برای کسانی  که دچار گرفتگی صدا هستند نیز موثر میباشد باید توجه داشت که مدت درمان با این نسخه دست کم 3 هفته است و بعد  از این مدت نتایج بهبود به مرور در چهره بیمار نمایان می گردد.

برای دفع سنگ کلیه مناسب است

مصرف مخلوطی از خاکشیر و ترنجبین برای درمان سنگ کلیه در کسانی  که به این بیماری مبتلا هستند یا کلیه آن ها استعداد سنگ سازی را دارد، توصیه میشود . برای تهیه این نسخه خانگی کافی است مقدار سه قاشق غذاخوری ترنجبین را در یک لیوان آب به مدت  پنج ساعت بخیسانید و بعد  از این مدت آن را صاف کنید. سپس ترنجبین صاف کرده را با دو قاشق غذاخوری مخلوط کنید  و آن را میل نمایید. نوشیدن این مخلوط به صورت روزانه به دفع سنگ کلیه کمک کرده و علاوه بر این کسانی  که دچار بوی بد دهان هستند به دلیل عفونت و مشکلات بلغمی  می توانند از این نسخه استفاده کنند.

برای اضافه کردن وزن لازم است

افراد لاغر و کسانی که تمایل دارند وزن خود را بالا ببرند، می توانند از این نسخه استفاده نمایند و  این گروه اگر خاکشیر را با شیر میل کنند می توانند با نوشیدن این خاکشیر صبح ناشتا به درمان لاغری و افزایش وزن خود کمک شایانی کنند. به اعتقاد درمانگران طب سنتی، درصورتی که شیر تازه و طبیعی باشد میزان تاثیرگذاری این نسخه بیشتر خواهد شد. بنابراین کسانی که به شیر طبیعی دسترسی دارند بهتر است از شیر طبیعی و روستایی استفاده نمایند.

بهبود لک ها با کمک خاکشیر

برای از بین بردن لک های پوست به ویژه لک صورت یکی از بهترین روش ها، نوشیدن خاکشیر و ترنجبین میباشد. افرادی که از این ترکیب به صورت روزانه و مستمر به مدت سه هفته استفاده نمایند پس از مدتی با روشنی پوست و از بین رفتن لک های صورت و پوست شان روبه رو می شوند. برای تهیه این ترکیب لازم است ترنجبین را پنج ساعت در آب بخیسانید و صاف شده آن را با 2 قاشق خاکشیر مخلوط نمایید و میل کنید.

از بین برنده شوره سر

 نوشیدن خاکشی ۲ تا ۳ لیوان در روز به افرادی که به شوره‌ و خارش سر مبتلا هستند توصیه میشود و نوشیدن خاکشی به این افراد کمک می‌کند تا با اصلاح مزاج برای همیشه با شوره و خارش پوست سرشان خداحافظی نمایند.

کمک به کنترل فشار خون

یکی دیگر از خواص معجزه‌آسای دانه‌های خاکشیر، کمک به کنترل و تسکین فشارخون میباشد ،  اگر به فشارخون مبتلا هستید و در حال حاضر داروهای کنترل‌کننده فشارخون مصرف می‌کنید، می‌توانید از این شیوه برای اثربخشی بیشتر استفاده نمایید که برای این منظور کافی است یک لیوان خاکشیر را به‌خوبی کوبانده و آن را به‌صورت پودری نرم بیاورید، سپس ان ر  در ظرفی بریزید و به مرور به آن آب اضافه کنید تا خمیری یک دست به دست بیاید. می‌توانید در هفته یک  الی  دو ‌بار این مرهم رابر روی پاهایتان بمالید و شب تا صبح با آن بخوابید. این مرهم به شما کمک می‌کند تا بهتر بتوانید فشارخون خود را کنترل  و بهتر است  که نوبت اول استفاده از خمیر در طول روز باشد .

شربت خاکشیر مفید برای ضد بدبویی دهان

اگر شما هم در گروه افرادی هستید که به‌دلیل افزایش اخلاط فاسد در بدن به بدبویی دهان مبتلا هستید می توانید از شربت ترنجبین و خاکشیر برای برطرف کردن بدبویی دهانتان استفاده نمایید ،  تنها کافی است هر روز عصر یک لیوان از شربت ترنجبین و خاکشیر را میل کنید ،  ترنجبین را به مدت ۵ تا ۶ ساعت درون آب خیس کرده و بعد از صاف کردن آن را با یک تا دو قاشق خاکشیر مخلوط و  نوشیدن این شربت به افراد کمک می‌کند تا با دفع اخلاط و مواد ناسالم و فاسد به مرور احساس بهتری پیدا کنند.

اگر دل ضعفه می گیرید، خاکشیر و عسل میل کنید

برخی از افراد هستند که در طول روز دچار دل ضعفه می شوند که  این دل ضعفه ممکن است در طول روزهای گرم تابستان یا در ایام ماه رمضان به سراغ افراد مختلف بیاید که برای پیشگیری از بروز این دل ضعفه کافی است، خاکشیر و آب عسل را با هم ترکیب نمایید و میل کنید که میتوان برای تهیه ان  میزان یک لیتر آب و یک کیلو عسل را با هم بجوشانید ، س از مدتی که این ترکیب جوشید کفی روی آن تشکیل می شود که باید از دیگر مواد موجود در ظرف جدا بشود. مابقی مواد همان ترکیبی بوده که برای بهبود دل ضعفه و پیشگیری از بروز آن مصرف شود. اگر چه عسل با حرارت، بعضی از ویتامین ها و مواد مغذی خود را از دست داده ، اما در عین حال مواد مفیدی در آن باقی خواهد ماند که برای درمان دل ضعفه بسیار معجون مناسبی است.

خاکشیر اسهال را درمان می کنید

ابتلا به اسهال در فصل تابستان یکی از اختلالاتی بوده که در کودکان بسیار شایع میباشد. درمانگران طب سنتی ایران برای درمان این مشکل، دارویی را تجویز می نمایند  که در تمامی خانه ها امکان تهیه و مصرف آن وجود دارد. برای تهیه این دارو کافی است که خاکشیر را بو بدهید  و آن را با آب و عسل مخلوط کنید و به بیمار دهید. این ترکیب را متناسب با سن بیمار، هر دو  ساعت یک بار ببه او دهید. میزان مصرف این مخلوط از یک قاشق غذاخوری تا یک سوم استکان برای خردسالان ونوزادان (به میزان کمتر)تجویز شده.

برای رفع اسهال ساده کودکان شیرخوار می‌توان مقدار یک قاشق غذاخوری خاکشی پاک  کنید و  در ظرفی بریزی و  بر روی آتش ملایم به هم بزنند تا خاکشی خوب بو داده شود و کمی آب و عسل به آن افزوده هر نیم ساعت یک قاشق چای خوری از آن را به کودک بدهید.

بخور ضد سرخک

با گرم‌شدن هوا فصل بیماری‌هایی مثل  آبله‌مرغان و سرخک از راه می‌رسند برای مبارزه و پیشگیری از این بیمار یها نوشاندن شربت خاکشی کم‌شیرین به کودک مبتلا به آبله‌مرغان و سرخجه یکی از بهترین روش‌ها برای کاهش حرارت درونی و خارش برون‌ریزی‌های پوستی میباشد، بنابراین در روز ۳ تا ۴ لیوان خاکشی برایش تهیه و درصورتی که می‌توانید بدن کودک‌تان را با کمک دانه‌های سرخ‌رنگ خاکشی بخور بدهید. برای این کار می‌توانید از یک منقل کوچک یا اسفند دودکن استفاده و به این ترتیب خاکشی را روی حرارت قرار بدهید و با دودی که از آن به‌دست می‌آید بدن کودک را بخور دهید که این کار به کاهش سوزش، خارش و التهاب بیماری کمک بسیاری می‌کند.

در مورد خواص خاکشیر در کتاب مخزن الدویه چنین نوشته شده

خاصیت ان مقوی معده بوده و هاضمه میباشد  و جهت گرفتگی آواز و نیکویی رنگ رخسار مفید میباشد و برای حصبه و برودت احشا و خروج خلط سینه و ریه مفید است. محرک قوای جنسی میباشد، به خصوص اگر هر روز دو مثقال ( 10 گرم) از آن را با چهار مثقال( 20 گرم) شکر کف نمایند. ضماد آن برای زخم ها، ورم ها و نقرس سودمند میباشد و همچنین برای سرفه مزمن و جهت شش، جگر و زخم های رحم نیز نافع است.

ازقدیم الیام از این گیاه دارویی به عنوان ضد سم استفاده میکردند برای این کار حدود یک مثقال(5 گرم) از دانه ها را شسته و با آب یا گلاب به اندازه ای بجوشانید تا دانه ها شکفته شوند. سپس نیم گرم از آن را به مسموم بخورانید،  در این حالت ایجاد تهوع و قی می کند. این کار باید تکرار گردد تا قی متوقف شود ، برای رفع اسهال کودکان یک قاشق خاکشیر را شسته  و در ظرفی ریخته و روی حرارت کم به هم بزنید تا بو داده شود. آنگاه به آن کمی عسل افزوده و هر نیم ساعت یک قاشق چایخوری از آن به کودک بخورانید.

برای نیکویی رنگ رخسار هر روز دو مثقال خاکشی و چهار مثقال شکر تا ده  روز به صورت خوراکی مصرف شود ، برای درمان زخم ها و ورم های بدن از ضماد آن استفاده می گردد و ضماد آن برای تسکین دردهای نقرس مفید میباشد، برای دفع سنگ کلیه از مخلوط خارشتر، خاکشیر و ترنجبین به صورت جوشانده، صبح ناشتا مصرف شود ، برای چاق شدن، خاکشیر با شیر تازه مصرف کنید و برای برطرف شدن جوش های صورت یک قاشق ترنجبین و دو قاشق غذاخوری خاکشیر را مخلوط نموده و هر روز صبح، ناشتا میل گردد که این عمل باید 2 هفته ادامه یابد.

خاکشیرهمچنین  ضد عفونی کننده بوده ،  پاد زهرخوبی برای نقرس می باشد به نوعی در درمان سرطان مفید میباشد ،  برای کسانی که مزاجشان سودایی است مفید است ،تب بر خوبی است . تقویت کننده معده  و اشتها را تحریک می کند . رنگ تیره  افراد را باز می کند ، از نظر طب قدیم ایران گرم و تر میباشد ، التیام دهنده زخم و جراحات است  ، جوشانده این گیاه دارویی برای رفع اسهال های ساده و رفع ترشحات زنانگی مفید میباشد ، دارای خاصیت ادرار آور بوده ،  تب بر است . مناسب برای دفع کرم ،التهاب کلیه را برطرف .

درمان کننده سرخک و مخملک و به عنوان خنک کننده در امراض حصبه مطبقه و آبله تجویز شده است ،  صدا را باز کرده ،برای از بین بردن کهیر و التهابات پوستی بسیار موثر است، از گلها و برگهای گیاه  خاکشیر می توان برای رفع بیماری ناشی از کمبود ویتامین C استفاده نمود..

نکات

دانه های خاکشی باید در ظروف سربسته، دور از نور، حرارت و رطوبت نگهداری بشوند.

گاهی دانه های گیاهان خانواده خاکشیر که شبیه  با آن می باشند به اشتباه توسط مردم مورد استفاده قرار می گیرند، لذا باید به رنگ، اندازه و شکل دانه ها دقت کافی کرد.

باید توجه داشت که شکل مصرف خاکشی در اثرات دارویی آن دخالت داشته  مثلاً خاکشی مخلوط با آب سرد دارای خاصیت ملین یعنی ضد یبوست و خاکشی به صورت جوشانده دارای خاصیت ضد اسهال می باشد که در حالت اول صمغ و موسیلاژهای خاکشی در آب متورم شده و باعث میشود که یبوست رفع شوند، در حالی که در جوشانده ترکیبات داخل خاکشی استخراج شده و خاصیت ضد اسهال را ایجاد می کند.بر روی ور‌م‌های سخت و سرطانی، پستان، چشم، نقرس و ورم گوش، ضماد قرار دهید.

افرادی که ورم و زخم معده دارند، توصیه می‌شود مصرف خاکشیر را محدود نمایند.

خاکشیر را می‌توان از دو تا سه سال به بالا به کودکان داد و برای کودکان زیر این سن نیز شربت خاکشیر را صاف کنید و تنها آب آن را به کودک بدهید.

به دلیل وجود خاک فراوان در خاکشیر لازم است که حتماً قبل از مصرف به خوبی شسته شوند و مدتی در آب بماند.

افرادی که طبع سردی دارند و از بیماری‌های ناشی از طبع سرد از جمله روماتیسم و آرتروز رنج می‌برند، باید شربت خاکشیر را محدود مصرف کرد یا مصرف آن به همراه عسل و عرق نعناع باشد.

طریقه و میزان مصرف خاکشیر :

خیسانده: خاکشی را در آب سرد برای چندین ساعت خیسانده و میل شود.

جوشانده: خاکشی را به مدت 10 دقیقه با آب جوشانده و بعد از سرد شدن مخلوط را میل کنید.

ضماد: برای رفع زخم، جراحات و رفع ورم ها، خاکشی را بکوبید و به صورت ضماد درآورید. ضماد به صورت موضعی مورد استفاده قرار میگیرد.

روش کاشت داشت وبرداشت خاکشیر

تکثیر خاکشیر از طریق کاشتن دانه گیاه در پائیز یا در بهار صورت گرفته که برای اینکار دانه های رسیده را در زمین سبک و نسبتاً مرطوب می پاشند و سپس فاصله آنها را به مقدار کافی در نظر می گیرند و یا آن که این کار را در امتداد طولی با فواصل معینی انجام داده  و سپس فاصله هر گیاه را از دیگری با خارج کردن پایه های اضافی مرتب می نمایند درمرحله داشت خاکشیر رعایت مراقبت های لازم از قبیل کندن علفهای هرز کود دادن زمین و غیره طبق معمول باید انجام بگیرد.

زمان برداشت خاکشیر: برگ و یا ساقه کامل گل دار این گیاه از خرداد تا شهریور ماه چیده میشود و دانه های آن در مرداد و شهریور ماه محصول برداری میشود و بعد از برداشت محصول ،خشک کردن خاکشی باید بطور طبیعی در سایه و در محلی از انبار که هوا به خوبی جریان داشته باشد صورت می گیرد و یا به طور مصنوعی در حرارت 40 تا 50 درجه انجام می گیرد و برای رشد به مقدار کمی اب نیاز است.

این گیاه به صورت خودرو در کنار جاده‌ها و اماکن غیرزراعی و نسبتاً مرطوب نیز دیده می‌شود اما رویشگاه آن در ایران غالباً نواحی شمالی کشور، رشته‌کوه‌های البرز، استان خراسان جنوبی (شهرستان بشرویه)، استان بوشهر، منطقه بلوچستان در استان سیستان و بلوچستان، منطقه آذربایجان، استان لرستان و استان کرمانشاه می‌باشد که این محصول در ایران یا به صورت مستقل یا به صورت مخلوط (همراه با یک محصول دیگر) در زمین کشت می گردد.

اضافه کردن نظر