گیاه دارویی خرفه Portulaca سرده‌ای از خرفه‌ئیان علفی یک‌ساله گوشتی بوده که  گسترده بر روی زمین با ۴۰ تا ۱۰۰ گونه که برگ‌های قاشقی‌شکل و ساقه‌های قرمز شکل و گل‌هایی دارند که در نور خورشید می‌شکفد،همچنین این گیاه از مقاومت خوبی به خشکی برخوردار بوده و به همین دلیل  گیاه مقاوم بخشکی می نامند. خرفه در چین و هندوچین مصارف دارویی وسیعی برای درمان بیماری ها داشته و بدلیل کشف‌های مهمی در مورد آن  که انجام شده توسط سازمان بهداشت جهانی لقب اکسیر جهانی (Global Panacea) به آن داده شده و متداول‌ترین گیاه دارویی مورد استفاده در جهان ذکر گردیده  است. بطور کلی خرفه را می‌توان به عنوان یک گیاه کامل و پر ویتامین معرفی نمو که این گیاه باعث رفع تشنگی شده و تسکین دهنده تمام دردهایی در بدن بوده. در خصوص خاستگاه اولیه  خرفه  اختلاف نظرهایی وجود دارد، ولی در کل در کشورهای ایران، استرالیا، هند، آفریقای شمالی و در آمریکا رشد می نماید

نام این گیاه به فارسي «تورک» و «خرفه» « فرفج »  و در کتب طب سنتي با نام های و «بقله اللينه» و «بقله مبارکه» و «بقله فاطمه» و «بقله الزهرا» ناميده مي شده است.

به فرانسوی این گیاه  را با نام  Pourpier و Pourpier Common و به زبان انگليسي  ان راpurlsane, Common purslane گفته مي شود.این گياه از خانواده Portulacaceae با نام علمي آنportulaca oleracea L مي باشد.

گیاهشناسی واکولوژی گیاه خرفه

امروزه تقریبا چهل رقم از این گیاه کشت می گردد وبرگ های آن در برخی مناطق به عنوان سبزی مصرف می شده و مزه برگ های آن ترش و کمی شور بوده،این گیاه بیش از هر سبزی برگی دیگری امگا-3( به خصوص آلفا لینولئیک اسید) داشته، پژو هش ها نشان داده اند که خرفه mg/g 01/0 eicosapentaenoic acid EPA دارا بوده و این مقدار بسیار زیادی از این ماده برای یک سبزی برگی است و EPA یک امگا-3 است که در ماهی، برخی گیاهان و بذر کتان یافت می گردد.

گیاهس یک ساله بوده که نوع وحشی ان خزنده بوده با ساقه های خوابیده كمی قرمز و با برگهای دایره ای گوشتی شکل كه دور گل های كوچك زرد رنگ آن ظاهر می گردد. نوع پرورشی این گیاه با برگ های ضخیم گوشتی سرخ رنگ كه بلندی آن 40 ـ 10 سانتی متر می باشد، برگ های آن گوشتی كلفت با كرك های كوتاه، تخم آن سیاه كوچك می بوده و نوع وحشی آن معمولا ‌در مناطق معتدله دنیا همه جا و در نواحی سایه دار مرطوب در مزارع و بوستان ها و حاشیه دریاچه ها قابل رویش است. در ایران معمولاً قابل کشت بوده و کاشته می شود، ولی به طور وحشی نیز در مناطق شمالی ایران در اطراف رشت، لاهیجان، اطراف تهران، تفرش، اراك و سایر نواحی می روید. تكثیر آن از طریق كاشت بذر آن صورت می گرفته و بذر آن را به طور مستقیم در مزرعه اصلی در ماه های اردیبهشت تا تیرماه می كارند و خاك مزرعه باید غنی بوده و چون احتیاج به آب زیاد داشته آبیاری آن باید مرتباً صورت بگیرد.

نوع اهلی خرفه دارای شاخه ها  بصورت شعاعی قرار می گیرند وبرگ ها بدون دمبرگ، گرد، صاف، آبدار و براق بوده و آرایش برگ ها به صورت متقابل می باشند، گل های زرد رنگ آن تنها در نور آفتاب و در مرکز برگ ها بوجود خواهد آمد و بذرها قرمز- قهوه ای، گرد و کوچک بوده، خرفه بذر زیادی تولید می نماید بطوری که یک گیاه می تواند تا 240 هزار بذر تولید کند و بذرها می توانند تا 40 سال قدرت نامیه خود را حفظ نمایند. جوانه زنی بذرها بعد  از آبیاری و یا بارندگی صورت می گرفته اند و تعداد زیادی از بذرهایی که جوانه می زنند از بین می روند ولی بذرهای جوانه زده به سرعت رشد می نمایند و طی چند هفته می توانند گل تولید کنندهمچنین ساقه این گیاه تا چندین روز بعد از چیده شدن می تواند شادابی خود را حفظ کند.

این گیاه به نور کامل آفتاب نیاز داشته وبه خشکی مقاوم بوده و نیاز آبی آن کم بوده و به خاک هایی با زهکش مناسب نیاز دارد، این گیاه آفت و یا بیماری خاصی را نداشته. باید حواسمان جمع باشد  که نباید این گیاه را  با فرفیون که در نزدیکی آن رشد می کند اشتباه گرفته شود و ساقه هایی دارای مایعی شیری رنگ هستند.

خرفه دارای رنگدانه های betalain alkaloidو yellow betaxanthins  می بوده که در مطالعات آزمایشگاهی نشان داده شده است که خاصیت آنتی اکسیدانتی زیادی را دارند.

ترکیب موجود درخرفه:این گیاه دارویی  دارای پروتئین، چربی، کربوهیدرات، ویتامین A، تیامین، ریبوفلاوین، نیاسین، ویتامین B6، فولات یا ویتامین B9، ویتامین C، ویتامین E، کلسیم، آهن، منیزیم، منگنز، فسفر، پتاسیم و روی وبخصوص امگا3 بوده.

از نظر ترکيبات شيميايي در برگ هاي گوشتي خرفه که ضخيم و کلفت نیز بوده  علاوه بر مقدار زيادی آب یعنی در حدود 90 درصد دارای  مواد لعابي لزج pectin و کمي مواد چرب وجود داشته  در گياه تازه در حدود 1 درصد و در گياه خشک در حدود 70 درصد ko2 مي بوده  که اثر مدر بودن را به گياه خشک مي بخشد. در گزارشات تجزيه ديگري آمده شده که در خرفه تانن و املاح فسفات و مقدار قابل ملاحظه اي منيزيم، آهن، آلومينيوم، منگنز، کلسيم، پتاسيم و سديم يافت شده است.

در هريک 100 گرم شاخه و برگ خرفه مواد زير وجود دارد آب 92 گرم، پروتئين 7 /1 گرم، چربي 4/ 0 گرم، هيدرات هاي کربن 5 /2 گرم، کلسيم 103 ميلي گرم، فسفر 39 ميلي گرم، ويتامينA 2500 IU تيامين 03 /0 ميلي گرم، رايبوفلاوين 1/ 0 ميلي گرم، نياسين 5 /0 ويتامين 25 C ميلي گرم موجود است.

این گیاه شبیه شنبلیله بوده  ودارای  برگ‌های روغنی مانندی است، ساقه‌اش هم مایل به قرمزی می باشد، کاملا بر روی زمین پهن می‌شود، جنوبی‌ها خیلی از این گیاه استفاده می نمایند، بوعلی سینا معتقد می باشد  که خرفه حرارت و عطش صفرا را رفع می‌کند. خرفه به محیطی با نور زیاد و دمای ۲۵ درجه سانتی گراد نیاز داشته، خاک مناسب برای رشد و پرورش خرفه مخلوطی از خاک باغچه، رس و مقداری ماسه  بوده. بذر خرفه را باید در فاصله ماه‌های اردیبهشت تا تیر در باغچه یا گلدان بکارید و چون این گیاه به آب فراوان نیاز داشته و باید به صورت مرتب و منظم آبیاری شود.

روش کاشت گیاه خرفه :

زمان کاشت خرفه فصل بهار و پائیز بوده و گیاه  خرفه در خاک مرطوب، غنی، دارای زهکشی خوب یا در کمپوست خوب پوسیده شده رشد بهتری خواهد داشت. برای تقویت خاک، به آن کود ریز مغذی  و یا حیوانی نیز اضافه می کنند و خرفه نور کامل خورشید را به مکان نیمه آفتابی ترجیح می‌دهد، البت این گیاه در طول دوره‌های خشک و بدون باران باید مرطوب نگاه داشته  و بذر خرفه در عمق نیم سانتی متری خاک بصورت دستپاش یا ردیفی کاشته می‌شود یعنی کشت ان بصورت بذری بوده که  آن‌ها را به مقدار انبوه و کنار هم بپاشید و خاک کمی رویشان ریخته شود همان کشت سطحی صورت پذیرد. و خاک را تا سبز شدن بذرها مرطوب نگه دارید. می‌توان به مدت 8 هفته قبل از پایان سرما و یخبندان، بذرها را داخل یک گلدان کاشته و در منزل نگهداری شود و بعد از زمان سرما و یخبندان آن را به بیرون منتقل گردد وبرای کاشت در زمین مناسب شود.بذر این گیاه  را مستقيماً در مزرعه اصلي در ماه های ارديبهشت تا تيرماه مي کارند و همان طورکه گفته شد  خاک مزرعه بايد غني باشد و چون احتياج به آب زياد داشته آبياری آن بايد مرتباً صورت گيرد.

افات و بیماری گیاه خرفه:این گیاه آفت و یا بیماری خاصی نداردو در بعضی مواقع شته ها می توانند مشکل ساز باشند و در خاک هایی با زهکش نامناسب پوسیدگی طوقه رخ می داده.

خواص دارویی خرفه

خرفه از نظر طبیعت طبق نظر حكمای طب سنتی خیلی سرد و تر و دارای نیروی قابضه کننده بوده است و مدر می بوده واطبا  معتقدند كه برگ و ساقه آن مسكن صفرا است و آن را قمع می نماید و حرارت خون و كبد و معده را تسكین خواهد داد و برای تسكین تب های گرم و صفراوی و تسكین عطش و كنترل ترشح ادرار در مورد بیماری دیابت و رفع سردرد های گرم مفید و موثر بوده و خونریزی از هر عضوی را قطع می نماید و اگر چرك در سینه باشد ان را  قطع می كند و برای خرد كردن سنگ مثانه و ازدیاد ترشح بول مفید یعنی مدر بوده  و برای سرفه و سوزش مجرای ادرار و مثانه و روده ها و بواسیر و همچنین تسكین حرارت رحم و سوزش و درد آن مورد استفاده قرار میگیرد.

برگ های این گیاه برای درمان نیش حشرات، مارگزیدگی، سوختگی ها، زخم ها، درد ناشی از نیش زنبور، اسهال خونی، اسهال، هموروئید، خونریزی بعد از زایمان و خونریزی روده ای استفاده می گردد.

بر طبق مطالعات تاریخی و مطالعات بیوشیمیایی نشان داده شده که این گیاه می تواند رادیکال های آزاد را از بین ببرد و در نتیجه  به همین دلیل آنتی اکسیدانت محسوب می شود و علاوه بر این می تواند پراکسیداسیون چربی ها، دهیدروژنه شدن لاکتات و در نتیجه تنشهای اکسیداتیو را کاهش دهد.به دلی داشتن ویتامین های فراوان در ماه مبارک رمضان  می توان برای رفع تشنگی می‌توان از این گیاه اعجاب انگیز استفاده نمود.

نشان داده شده که عصاره خرفه می تواند آماسهای ناشی ازhypoxiaیعنی عدم توانایی برخی از اندامهای بدن در دریافت اکسیژن  را کاهش داده ودر 24 مطالعه وتحقیق نشان داده شده که این گیاه می تواند میزان گلیکولیز ومقدار آدنوزین تری فسفات را افزایش نماید و باعث افزایش اریتروپروتئین درون زا بوده است.همچنین در مطالعاتی که بر روی موش های ازمایشگاهی صورت گرفته نشان داده که اثر محافظتی عصاره اتانولی این گیاه بر روی سلولهای عصبی و بهبود عملکرد رفتاری و اضطراب مشاهده شده است.

باید توجه داشت که در مطالعات بالینی اثر خرفه را بر روی باز شدن مجاری هوا در ریه ها نشان داده و  در این مطالعات نشان داده شده که مصرف خوراکی عصاره خرفه اثری بهتر از theophylline( داروی مورد استفاده در آسم)  را داشته است.در سایر مطالعات نشان داده شده که مصرف خرفه به مدت هشت هفته میزان انسولین و تری گلیسیرید خون و همچنین عملکرد کبد را بهبود بخشیده است.

این گیاه برای درمان خونریزی غیرطبیعی رحم، آسم، دیابت نوع دو و بیماری پوستی گل سنگ مفید وضروری است باید توجه کافی را داشت که خرفه منع مصرف، عوارض جانبی مشخص و تداخل دارویی با هیچ دارویی نداردو تاثیر آن در دوران بارداری و شیردهی هنوز مشخص نیست و به مطالعات بیشتری نیاز داشته است .

تخم  خرفه ضد كرم كدو بوده  و عصاره ساقه و برگ آن برای بیماری های كبد و بیماریهای كمی ویتامین c بسیار مفید وموثر بوده، البته تاثیر ان كمتر از شاهی است. زیرا در خرفه تا حد 25 گرم در 100 گرم برگ ویتامینc دارد و به عنوان رژیم غذایی اشخاص مبتلا به اسكوروی تجویز می گردد ،برای مصرف مقدار خوراكی  از آب برگ ساقه آن 40 گرم  را با 8 گرم نبات یا شكر مخلوط نموده  و میل شود.از خواص دیگر تخم خرفه می‌توان به تصفیه کنندگی خون، رفع التهابات گوارش، رفع سرفه و تسکین دهنده تشنگی اشاره نمود از تخم خرفه همچنین در شیرینی پزی و برای تزئین مخصوصا در تزئین شیرینی‌ نان برنجی استفاده می گردد و برای تقویت قوای عمومی بدن مورد استفاده شده است.

اگر خرفه را پخته و با كمی پیاز و روغن سرخ کنید و بخورید برای قطع اسهال صفراوی و تقویت روده ها و تب های گرم بسیار نافع بوده  مخصوصا در فصل های گرم سال و برای اشخاص گرم مزاج،اگر برگ و ساقه آن را مانند سالاد و با سركه بخورند برای درد كلیه بسیار مفید است.همچنبن جویدن برگ خرفه  به مقدار كم، كندی دندان را رفع می كند(کندی دندان به دلیل  خوردن میوه ترش و یا علت دیگری ایجاد شده)اما زیاد جویدن آن كندی دندان را ایجاد می كند.

از عصاره خرفه برای التهاب های گرم چشم با مالیدن در محل ملتهب استفاده می گردد،ضماد برگ و ساقه آن با روغن گل سرخ برای تسكین سردردهای گرم و ورمهای گرم مفید است و با آرد جو برای جرب نافع می باشدالبته ضماد برگ و ساقه آن به تنهایی برای تسكین حرارت اعضا و سوختگی آتش مفید بوده و اگر بر معده و كبد گذارند برای تسكین حرارت آنها ضروری است و اگر با حنا تهیه گردد و بر كف دست و پا گذارده شود برای حرارت و پیسی های دست و پا در صورت تكرار مفید خواهد بود.

ضماد ریشه خرفه  برای درمان زگیل قوی تر از ضماد گیاه ان بوده.باعث کاهش اشتها شده .خاصیت تخم خرفه مانند آب خرفه بوده و گرد برگ و ساقه خشك آن برای زخم های دهان اطفال و زخمهای نظایر آن ضروری است و گرد آن برای طحال و معده اشخاص سرد مزاج مضر بوده.اگر 20 گرم برگ خشك آن را كوبیده با شكر و جلپ میل شود برای تب ها و سرفه های گرم بسیار نافع بوده، مقدار خوراك گرد آن تا 20 گرم ذکر شده وبیشتر از ان برا بدن مضر بوده.از خرفه به عنوان خنك كننده، نرم كننده، جبران كننده كمی ویتامینC و نیروبخش، التیام دهنده زخم و محلل ورم استفاده می گردد.

آنچه این گیاه را متمایز نصبت به سایر گیاهان می‌کند وجود اسید چرب امگا ۳ زیاد در برگ  گیاه بوده یعنی قسمت رویشی گیاه، البته دیگر گیاهان مثل کلزا یا بذر کتان نیز امگا ۳ دارند ولی این ماده در بذرهای آن یافت می گردد، حدود ۷۰ درصد اسیدهای چرب تشکیل دهنده روغن آن غیر اشباع بوده و حدود ۵۰ درصد آن را تنها اسید چرب امگا ۳ تشکیل می‌دهد که حایز اهمیت است.

تاثیر خرفه به عنوان عامل مدر در بدن:

ـ در مورد اشخاص سالم و اشخاصی كه كلیه نرمال دارند، اثر مدر داشته.

ـ در مورد افراد  با كلیه های ناراحت نیز در مواردی تا حدودی مدر بوده  مخصوصا در مورد نفری تیس (ورم كلیه) و پی لی تیس (ورم كالیس كلیه) تا حدودی نیز مدر است.

در طب سنتی و قدیمی و حتی طب چینی گفته شده  خرفه برای 3 نوع اسهال خونی كه در اثر باكتری ایجاد شده مفید بوده  ولی در مورد اسهال خونی آمیبی یا آموبیك دیسانتری بی اثر می باشد.مصرف جوشانده خرفه كه كاملاً‌خوب پخته شود و آب آن گرفته شده باشد برای معالجه اسهال خونی باسیلی یا باسیلری دیسانتری بدون هیچ عوارض جانبی مفید بوده و همچنین به عنوان ضد كرم برای معالجه اوكسیوریس یا كرمهای سفید مفید بوده و مسهل ملایم بوده  برای بچه ها مسهل می بوده و تصفیه كننده خون است، تب بر و ضد سم نیز محسوب می شود.

خرفه مختص مناطق گرم بوده مثلا مردم جزایر گرم اروپایی کمتر دچار سکته‌های قلبی و مغزی می‌شوند و در بررسی‌ها مشخص شده که ساکنان جزایر گرم اروپایی از سبزی خرفه زیاد استفاده می‌کردند چرا که خرفه التهابات درون را فرو می‌نشاند و سرشار از امگا ۳ بوده.

در قرآن کریم  در باره خواص خرفه گفته شده: گیاهی به نام خرفه وجود دارد

سخنان ایمه اطهردرمورد سبزی خرفه

  پیامبر (ص) می‌فرماید از این گیاه پر منفعت‌تر نداریم گیاهی که در پارک‌ها، باغچه‌ها و هرجایی که آب وجود داشته باشد  این گیاه را خواهید دید. در جایی دیگر می فرمایند رسول الله صلي الله عليه و آله و سلم عليکم بافرفخ؛ فهي المکيسه، فانّه ان کان شي يزيد في العقل فهي. بر شما باد خرفه  چرا که زيرکي مي دهد و اگر تنها يک چيز باشد که عقل را افزون مي کند، همان است.

 امام صادق عليه السلام در این باره می فرمایند:پيامبر خدا بر زمين سوخته اي پا نهاد و آن زمين، پايش را سوزاند پس پای خويش را بر خرفه نهاد، و در نتيجه، سوزش حاصل از زمين سوخته، فرو نشست. از آن پس، پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم خرفه را دوست داشت، برای آن دعا مي کرد و مي فرموند که : «چه گياه پربرکتي است»

 و ایشان باز در جای دگر فرمودند ليس علي وجه الارض بقله اشرف و لا انفع من الفرفخ؛ و هو بقله فاطمه عليها السلام ."در روي زمين، گياهي والاتر و سودمندتر از خرفه نبوده، و آن سبزي فاطمه عليها السلام است."

طریقه مصرف خرفه : مانند سایر سبزیجان خواص خوراکی  داشته  نکته قابل توجه این گیاه این بوده که  سبزی مورد علاقه حضرت فاطمه بوده است.

مضرات مصرف خرفه:و اسراف در خوردن آن نور چشم را نقصان (کاهش)می دهد و این قبیل افراد سرد مزاج اگر بخواهند بخورند باید با نعناع و كرفس باشد، مقدار خوراك از آب آن تا صد گرم بوده.

می توانید از بذر خرفه برای کاشت سبزی عید استفاده کنید و خواهید دید سبزه زیبایی به وجود امده مخصوصا اگر از ترکیب چندین بذر با هم برای کاشت سبزه عید استفاده کنید.

اضافه کردن نظر