شیرین‌بیان Glycyrrhiza glabra یک گیاه دارویی است  که به فارسی مهک گفته  . گیاهی خودرو از تیره ی سبزی‌آساها، بومی جنوب اروپا، شمال آفریقا و نواحی معتدل آسیا بوده. در اکثر نقاط ایران خصوصاً در شهرستان خاتم مروست و نواحی شرقی و شمال شرقی و همچنین آذربایجان و شهرستان اقليد به فراوانی روییده شده. برگهای آن مرکب شکل بوده و از ۴ تا ۷ زوج برگ به اضافهٔ یک برگچهٔ انتهایی تشکیل یافته‌ که به سبب ترشح شیره، چسبنده‌اند. گل هایش مایل به آبی و میوه‌اش شامل ۵ تا ۶ دانهٔ مایل به قهوه‌ای است. ریشه و ساقهٔ زیرزمینی آن مصرف دارویی داشته و ریشه‌ها و ریزومهای این گیاه دارای پوستی قهوه‌ای‌رنگ یا سیاه و مغز زردرنگ  بوده.

 گیاهشناسی شیرین بیان

شیرین‌بیان از زمره ی گیاهان بنشنی و بومی جنوب اروپا و قسمتهایی از آسیا بوده واین گیاه از رستنیهای علفی چندساله‌ بوده وارتفاع این گیاه تا یک متر و در نواحی معتدل تا دو متر رسیده و طول برگهای باریک آن از ۷ تا ۱۵ سانتیمتر می باشد و شامل ۹ تا ۱۷ برگچه‌ بوده که برگچه‌ها بیضوی بوده، کناره آنها صاف بوده و گلهای این گیاه به رنگهای ارغوانی، زرد یا بنفش یا آبی مایل به سفید است و به صورت مجتمع در انتهای ساقه‌های گل‌دهنده مشاهده می‌شود و زمان ظهور گلها اوایل تابستان بوده و میوه ی این گیاه، غلافی و مستطیل شکل به طول ۲ تا ۳ سانتیمتر بوده و معمولاً هر میوه دارای ۳ تا ۶ عدد دانهٔ لوبیاشکل می باشد.

شیرین بیان انواع مختلف دارد:

گونه اسپانیایی «G. typical» که میوه آن صاف و بدون کرک  بوده و ریزومهای قهوه‌ای به قطر ۶ تا ۱۸ میلیمتر دارد.

گونه روسی «G. glandulifera» که برگهای آن چسبناک   و ریشه‌های متعدد به ضخامت ۵ سامتیمتر بوده که پوست ریشه آن فلس‌دار و قهوه‌ای رنگ است و شیرینی ملایم دارد.گونه ترکی «G. pallida» که ضخامت ریشه آن حدود ۸ سانتیمتر می باشد وگونه ایرانی «G. violacca» که ریشه‌های آن نیز نسبتاً ضخیم  می بوده.

ترکیبات موجود در شیرین بیان:عصاره ریشه شیرین بیان دارای مقادیری گلوکز، ساکارز، آسپاراژین، مواد آلبومیدی، رزین و اسانس است و در پزشکی، داروسازی و صنایع غذایی و بهداشتی مصارف متعدد داشته.

تاریخچه گیاه شیرین بیان:بابلیان در حدود ۴۰۰۰ سال پیش شیرین بیان را به عنوان تقویت کننده بدن می‌شناخته‌ و همچنین مصریان عهد باستان از  ریشه آن عصاره تهیه و چنانکه در سال ۱۹۲۳ میلادی از مقبره توتانخامون ریشه ی این گیاه یافت و پزشکان مصر قدیم عصاره شیرین بیان را جهت کاستن از تلخی داروهای تلخ‌مزه و معالجه امراض کبد و دستگاه گوارش به کار برده شده.

کشت و برداشت گیاه شیرین‌بیان

شیرین بیان از جمله گیاهان دارویی خودروست و کمتر مورد کشت و کار قرار گرفته و این گیاه نورپسند بوده  و در مدت رویش به هوای گرم و رطوبت متوسط نیاز داشته و بنا بر این شرایط مطلوب برای رشد این گیاه، خاک های حاصلخیز در زمینهای کم ارتفاع (از سطح دریا) بوده که به خوبی زهکشی شده ودر مناطقی که سطح آب زمین بالاست و همچنین باید از آفتاب کافی برخوردار باشد.روش تکثیر این گیاه تقسیم ریزوم و ریشهٔ آن بوده و در فصل پاییز آبان‌ماه ریزوم گیاهان سه تا چهارساله را بعد از خروج از خاک به قطعات ۱۵ تا ۲۵ سانتیمتری تقسیم و سپس این قطعات را در ردیف‌هایی با فاصلهٔ ۶۰ تا ۸۰ سانتیمتر می‌کارند و فاصله ی مناسب ریزوم ها از هم ۳۰ تا ۴۰ سانتیمتر  بوده و بعد از کاشت باید آبیاری انجام گیرد.با کاشت بذر نیز می‌توان به تکثیر این گیاه پرداخته شود .برداشت ریشه‌های این گیاه در فصل پاییز سال سوم یا چهارم صورت گرفته و این عمل در سطوح کم وسعت با استفاده از بیل و در سطوح وسیع با ماشین‌های مخصوص انجام گرفته.

خواص دارویی شیرین بیان

قسمت مورد استفاده ی شیرین بیان ساقه‌های زیرزمینی و ریشه‌های گیاه بوده که دارای ترکیبات مختلفی بوده  ومهم‌ترین ماده اصلی که موجب شیرینی شیرین بیان است، ترکیب موجود در ریشه‌های گیاه به نام اسید گلیسریزیک بوده که 50 برابر از شکر شیرین‌تر است و مقدار آن با توجه به شرایط محیطی و گونه گیاه بین ۵ تا ۲۰ درصد بوده ، اسید گلیسریزیک با افزایش سن گیاه افزایش می‌یابد و طعم عصاره بسته به انواع مختلف گیاه، متغیر است ، مثلاً شیرین بیان اسپانیایی طعم ملایم داراست ، در حالیکه شیرین بیان یونانی دارای طعمی نسبتاً تلخ بوده . عصاره این گیاه حاوی ترکیب گلیسیریزین،اسید گلیسریزیک و نمک‌های پتاسیم و کلسیم است. اسید گلیسریزیک و گلیسیریزین برای درمان زخم‌های گوارشی مفید بوده و ریشه‌های این گیاه حاوی  کومارین، فلاون، روغنهای فرار و استرول گیاهی نیز بوده

شیرین بیان را بصورت قطعات کوچک به قطر 0/5 سانتیمتر و طول 1/5 سانتیمتر بفروش رسیده،مهمترین خاصیت شرین بیان که جدیدا کشف شده و در آلمان و اروپا و آمریکا استفاده می شود درمان کننده زخم معده و سرطان معده بوده  برای این منظور شربت شیرین بیان را تهیه و هر روز بمقدار یک قاشق غذا خوری قبل از غذا به مریض بدهید و اگر این عمل را تا 4 ماه تکرار کرده شخص معالجه خواهد گردیده .

برای تقویت عمومی بدن مفید بوده،خوردن آن از پیری جلوگیری کرده،برای نرم کردن سینه موثر بوده،زخم ها و تاول های پوست را با چای شیرین بیان شستشو دهید تا زود خوب گردد ،ملین  بوده و معمولا آنرا با گیاهان دیگر مخلوط می کنند که انقباضات را کم می کند،مدر و عرق آور ،برای برطرف کردن زخم و التهاب دهان ریشه شیرین بیان را بمکید ،سرفه را برطرف کرده،ورم معده را برطرف می کند، تنگی نفس را تسکین داده،برای درمان سوء هاضمه مفید بوده،برای از بین بردن نفخ شکم مفید است.برای جلوگیری از پیری زود رس مفید بوده و رفع بوي بد زير بغل و پا از برگ هاي شيرين بيان پماد درست كرده و در اين قسمت ها گذاشته زخم ها و تاول هاي پوست  را با چاي شيرين بيان شستشو داده تا زود خوب شده.

برای درمان موخوره، دم کرده شیرین بیان را به سر مالیده و برای رفع بوی بد زیر بغل و پا از برگ های شیرین بیان پماد درست کرده در این قسمت‌ها بگذارید،در طب سنتی از این گیاه  برای درمان اسپاسم عضلات و تورم، برونشیت، روماتیسم و ورم مفاصل استفاده شده. ساخت شربت شیرین بیان باید ریشه بدون پوست این گیاه را آسیاب کرده و با آب مخلوط نموده و آنقدر بجوشانید تا غلیظ گردد.

چشم را تقویت کرده و رفع سردرد می کند برای این منظو از فرمول زیر استفاده کرده :

دو  گرم ریشه شیرین بیان را پودر کرده و با یک گرم شکر و یک گرم رازیانه مخلوط کنید سپس آنرا در آب خیس کرده و هر روز بخورید ،برای درمان موخوره چای شیرین بیان را به سر مالیده ،برای رفع بوی بد زیر بغل و پا از برگ های شیرین بیان پماد درست کرده و در این قسمت ها گذاشته ،شیرین بیان را اگر قبل از غذا مصرف کنید برای لاغری موثر بوده.

ین گیاه چشم را تقویت کرده و رفع سردرد کرده و برای این منظور دو  گرم ریشه شیرین بیان را پودر کرده و با یک گرم  شکر و یک گرم رازیانه مخلوط و سپس آن را در آب خیس کرده و هر روز خورده شده.

ریشه شیرین بیان:ریشه شیرین بیان بطور خیلی عمیق در زمین فرو رفته و پوست ریشه قهوه ای سیر وسیاه بوده  . مغز ریشه زرد رنگ بوده و طعم آن بسته بانواع مختلف تغییر کرده ، مثلا شیرین بیان اسپانیا طعم ملایم داشته در حالیکه شیرین بیان یونان دارای طعم تلخ بوده .

دم نوش شیرین بیان:برای درست کردن دم کرده ی شیرین بیان باید 50 گرم ریشه شیرین بیان بدون پوست را آسیاب کرده  و در یک لیتر آب جوش بریزید و بگذارید مدت 10 دقیقه دم کشیده ،برای درست کردن جوشانده شیرین بیان نیز باید 50 گرم ریشه شیرین بیان بدون پوست را آسیاب نموده  و در 100 گرم آب ریخته و آنقدر بجوشانید که دوسوم آن باقی مانده.

مضرات مصرف شیرین بیان

مصرف بی رویه ی شیرین بیان یا سایر فراورده‌های آن به سبب تحریک غدد فوق کلیوی و ترشح بیش از اندازه ی هورمون آلدسترون ممنوع اعلام گردیده‌ واین حالت سبب عوارضی چون اختلال در فعالیتهای متابولیسمی و بالا رفتن فشار خون می شود و در صورت مصرف بیش از بیست  گرم در روز، بروز عوارض نامطلوب بعید نبوده و استفاده ی زیاد از شیرین بیان برای طحال نیز مضر بوده و مصرف بسیار بالای شیرین بیان ممکن است به بروز حالاتی خطرناک نظیر فشارخون و حتی سکتهٔ قلبی منجر شده.

برخی از افراد با مصرف زیاد شیرین‌بیان دچار درد عضله و عده‌ای دیگر با کرخت شدن دست و پا مواجه شده و همچنین سبب افزایش وزن نیز می‌شود،در صورت بالا بودن فشار خون یا ناراحتی کلیه، قلب یا کبد باید از مصرف شیرین بیان پرهیز نمود.مصرف این گیاه و فراورده‌های آن برای زنانی که در دوران بارداری یا شیردهی‌اند، منع گردیده. مصرف شیرین بیان می‌توان از بروز این مشکلات جلوگیری نموده ، از خواص بسیار مفید آن بهره  و در صورت لزوم مصرف طولانی‌مدت شیرین بیان، بهتر است آن را با کتیرا ترکیب گردد، در طب سنتی از این گیاه برای درمان اسپاسم عضلات و تورم، برونشیت، روماتیسم و ورم مفاصل استفاده می گردد.

پودر ریشه ی شیرین بیان (ریشهٔ خشک ساییدهٔ گیاه)در  خلط‌ آوری مؤثر یوده  و از زمانهای باستان به این منظور مورد استفاده بوده و مخصوصاً هندوها آن را در داروی Ayurvedic (برگرفته از کلمه سانسکریت ayur-veda به معنی علم حیات) به کار می‌برده‌اند وهمچنین به عنوان خمیردندان و به جاستی‌مادهو (Jastimadhu) معروف بوده و ترکیبات موجود در ریشه ی گیاه شیرین بیان در مقابله با پوسیدگی دندان نافع  و ترکیبات موجود در ریشه ی  گیاه خاصیت ضدمیکروبی  بوده و بنا بر این می‌توان از شیرهٔ این گیاه به عنوان مادهٔ ضدپوسیدگی در محلول‌های شستشوی دهان و نیز خمیر دندان‌ها استفاده نموده.

امروزه نیز عصارهٔ شیرین بیان یکی از اجزاء ترکیبی شربت سرفه به شمار رفته و این ماده به شکل طبیعی‌اش، در درمان زخم های دهان و دستگاه گوارشی مفید بوده و شیرین بیان همچنین مدر (ادرارآور) و ملیّن بوده  و می‌توان آن را به عنوان عامل ضدویروس موضعی برای زخم و التهاب زونا، چشم، دهان و دستگاه تناسلی به کار و مهم‌ترین خاصیت شیرین بیان، تاثیر بر دستگاه گوارش می باشد واین گیاه درمان‌کننده ورم و زخم معده و اثنی‌عشر بوده  و بر روی سرطان معده تأثیر مطلوب داشته . همچنین برای درمان سوءهاضمه و از بین بردن نفخ شکم مفید و موثر است.شیرین بیان بر سیستم درون‌ریز بدن نیز تأثیرگذار بوده و مصرف آن ممکن است مقدار تستوسترون خونابه را کاهش داده و با این حال مشخص نیست که آیا بر میزان تستوسترون آزاد نیز مؤثر بوده یا خیر.

در صورت بالا بودن فشار خون یا داشتن ناراحتی کلیه، قلب یا کبد باید از مصرف شیرین بیان پرهیز نموده،آن برای زنانی که در دوران بارداری یا شیردهی‌اند، ممنوع بوده.

اضافه کردن نظر