اسپندESFANDبا نام علمی:Peganum harmala، سپند یا اسفند گیاهی چندساله یا پایا از تیره نیتراریاسه Nitrariaceae  بوده .و نام های دیگر آن : سپند، اسپند، wild rue, Syrian rueAfrican rue, harmel, aspand می باشد. بو دادن دانه‌های اسفند یا همان اسپند دود دادن در نزد افراد یک سنت ایرانی برای  جلوگیری از چشم زخم  واز دود غلیظ آن برای ضدعفونی هوا ، دور کننده حشرات، خوشبوکننده فضا موثر استفاده شده و در گویش برخی از مردم ایران به ویژه استان فارس به آن دونشت گویند و در زبان بختیاری های استان چهار محال وبختیاری نیز به این گیاه دینش  یا دینشت می گویند و این گیاه جزء ۴۰ گیاه سفارش شده اسلام می باشد و البته دراحادیث و روایات از گیاه سبز آن تعریف شده .

 برخی اعتقاد دارند که دود کردن اسپند می تواند از آنها رفع بلا کند چرا که انسان ها بر این باورند  که به هر چه ایمان و اعتقاد داشته  اند، همان می شود لذا فردی که مثلا برای خود اسپند دود می کند، معتقد بوده که  امروز برای او اتفاق ناگواری نخواهد افتاد.

تاریخچه اسپند:

در ترکیه کپسول های خشک شده ی اسپند را برای محافظت از چشم بد در خانه ها و داخل ماشین‌ها آویزان می نمایند و در مراکش برای محافظت در برابر جن به شدت رواج داشته و در سوریه، عراق، عربستان سعودی، اردن و بسیاری کشورهای عرب زبان دیگر، مانند ایران دانه های خشک اسپند را برای محافظت از چشم و نظر غریبه ها در آتش ریخته و با خواندن دعای خاصی که در هر فرهنگی متفاوت  بوده ، دود آن را به سمت خود و اطرافیان و اطراف محل فوت می نمایند. این آیین توسط پیروان مذاهب مختلف از جمله اسلام، زرتشت، مسیحیت، یهودیت و هندوئیسم اجرا می گردد و در بعضی از نسخه های دعاهایی که در حین این مراسم خوانده شده و نام یک پادشاه باستانی زرتشتی به نام نقشابند برده می شود که  تاریخ نویسان گفته می شود او اولین بار این دعا را از پنج فرشته‌ی نگهبان به نام یزد‌ها دریافت نموده  است. رسم سوزاندن اسپند در آتش برای دود تطهیر دهنده‌اش تا قسمت هندی کشمیر هم نفوذ و در آنجا در مراسم عروسی برای دور کردن تاریکی از زندگی جدید عروس و داماد آن را خواهند سوزاند.

در ایران و ترکیه از اسپند رنگی قرمز تهیه می شود  که به قرمز ایران معروف بوده و از آن برای رنگ کردن پشم و تولید قالی و فرش استفاده میشده  و درواقع چیزی که این رنگ قرمز در جوشانده‌ی اسپند را به وجود می آورد، همان آلکالوئیدهایی  بوده اند که خواص روان گردان اسپند را به آن خواهد داد، و برای به دست آمدن چنین رنگ غلیظی که برای رنگ کردن پشم مناسب می بوده، که درصد بسیار بالایی از آلکالوئید حل شده لازم بوده ، در چنین غلظت بالایی این آلکالوئیدها می توانند از راه تماس با پوست وارد بدن شده و تاثیرات روان گردان بگذارند ،و از آن جایی که قالی بافان قدیم مدام با این رنگ ها به طور مستقیم تماس داشته و بسیاری از تاریخ دانان اعتقاد داشته  که داستان های مربوط به قالیچه های پرنده، و همچنین طرح و نقش های هندسی روی فرش های ایرانی که هردو نتیجه ی تاثیرات آلکالوئیدهای درون رنگ های گرفته شده از اسپند بر روی قالی بافان می بوده است.

گیاهشناسی اسفند:

اسپند گیاهی  بوده که  دارای ارتفاعی بطول حدود ۳۰ تا ۵۰ سانتی متر می باشد و ظاهر آن بوته مانندو دارای برگ‌های سبز با تقسیمات باریک و دراز و نامنظم  می باشد و دارای  گل‌های درشت و دارای کاسبرگ نازک و گلبرگ بزرگ برنگ سفید مایل به سبز، میوه آن پوشینه و حاوی دانه‌های متعدد برنگ سیاه  می باشد. دارای برگ های سبز با تقسیمات باریک و دراز و نامنظم  بوده وگل های آن درشت و دارای کاسبرگ نازک و گلبرگ بزرگ به رنگ سفید مایل به سبز می بوده است و میوه آن پوشینه و حاوی دانه های متعدد به رنگ سیاه  بوده و میوه های آن  دارای سه لب و به قطر حدود هشت  میلیمتر می بوده و بو دادن دانه های این گیاه علاوه بر بوی خوشی که تولید می نماید، در نزد برخی افراد به عنوان چشم زخم مؤثر دانسته اند.

از دانه های اسپند هزاران سال  از قدیم  در بسیاری مراسم آیینی و معنوی فرهنگ های مختلف دنیا، به خصوص در فرهنگ های باستانی خاورمیانه استفاده می شده و اهمیت و تقدس اسپند در طول تاریخ به قدری زیاد بوده  که برخی از تاریخ دانان بر این باور می بودند  که گیاه اسطوره ای باستانی هوم  سانسکریت: soma، گیاهی بسیار مقدس ملقب به گیاه خدایان که هم در اوستای زرتشت و هم در متون مقدس ریگ‌ودا آیین هندو به آن اشاره  گردیده   اما متاسفانه هویت واقعی آن در طول تاریخ فراموش شده ، همان اسپند  می باشد.

گل ها و خصوصا دانه های اسپند سرشار از آلکالوئید های گروه بتاکربولین  بوده که همگی بازدارنده‌های مونوآمین اکسیداز بوده و بهمین دلیل خوردن جوشانده ی اسپند در اندازه های کم ۱ الی ۳ گرم دارای خواص ضدافسردگی و آرام بخش و در اندازه های زیاد در حدود ۳ الی ۱۵ گرم دارای خواص روان گردان  داشته.  باید توجه نمود که  به دلیل از کار افتادن آنزیم مونوآمین اکسیداز درون کبد توسط آلکالوئیدهای اسپند، تیرامین موجود در بساری مواد غذایی :الکل، پنیر، سوسیس و کالباس و اکثر محصولات پروتئینی و لبنی، میوه جات و غذاهای مانده و ... که در حالت معمول توسط این آنزیم شکسته می گردند، می تواند باعث ایجاد فشارخون و ضربان قلب بسیار شدید، سردرد های شدید، شوک، تشنج و در صورت عدم درمان سریع حتی مرگ نیز شود. بنابر این  از حداقل ۴۸ ساعت قبل تا ۴۸ ساعت بعد، باید از مصرف هرگونه خوراکی حاوی تیرامین به شدت خودداری نمود و در برخی از دیگر تداخلات به شدت خطرناک و مرگ‌آور که مصرفشان باید حداقل از دو هفته قبل قطع گردد: اکثر قرص های ضد افسردگی از جمله بازدارنده‌های بازجذب سروتونین مانند سیتالوپرام، آمفتامین‌ها از جمله اکستازی و مت‌آمفتامین(شیشه)، کوکائین، مورفین بوده است.

اکولوژی گیاه اسپند:

اسپند براحتی در خاکهای خشک و شنی قابل کشت بوده و در مقابل خشکسالی تحمل بالایی  را داشته  و در این شرایط رشد خود را حفظ می کند و دانه های زنده بسیار نادری را  یافت می کند  ولی در تماس با خاک و کمی رطوبت قدرت رشد و نمو را پیدا می نماید، حتی در آپارتمان گلدان یا محیط رشد باید ترکیبی از نیمی شن و ماسه و نیمی از خاک رشد می کند و در ماه آوریل و می  یعنی ماه های فروردین و اردیبهشت  بهترین زمان کاشت اسپند می باشد و نگهداری خاصی را ندارد و باید در فصل سرد از سرمازدگی گیاه جلوگیری نمود.

برداشت گیاه اسپند:

بعد از رسیدن کامل کپسول های حاوی تخم براحتی قابل برداشت می باشند و بهتر است بعد از برداشت در زیر نور آفتاب خشک گردد  وبرداشت ریشه در فصل پاییز صورت می گیرد ، ریشه و دانه این گیاه قدرت ضد میکروبی محیط و هوا را دارا می بوده  

ترکیبات شیمیایی گیاه اسپند :

گیاه اسپند دربردارنده مواد ضدمیکروبی از نوع فلاونوئیدها و آلکالوئیدها می بوده ، که این مواد در بخشهای مختلف آن شامل دانه، کالوس و نهال به وفور یافت شده و از جمله آلکالوئیدهای مهم آن می توان به آلکالوئید هارمین، هارمالین، هارمالول و پگانین و آلکالوئیدهای کینازولین اشاره نموده و درصد ترکیبات ان عبارت است از : هارمین: ٪۰،۴۴ الی ٪۴،۳ هارمالین: ٪۰،۲۵ الی ٪۵،۶ هارمالول و پگانین و آلکالوئیدهای کینازولین .        

خواص درمانی گیاه اسپند:

در طب سنتی از عصاره های گیاهی اسپند  برای  افزایش ترشح شیر، دفع ترشح شیر، دفع کرم های روده، درمان روماتیسم، افزایش قدرت جنسی و نیز به عنوان یک مسکن جهت رفع درد معده بکار برده میشد. اسپند برای افراد گرم مزاج مضر بوده  و اگر افرادی که مزاج گرم و خشک داشته ، حتی مقادیر کمی از آن را بخورند دچار مشکل  میشوند.

در پژوهشهای آزمایشگاهی که از عصاره اسپند  انجام شد برای  از بین بردن میکروب ها استفاده و از عصاره های حاصل از کالوس، خواص ضد میکروبی در برابر میکروب هایی نظیر استافیلوکوکوس اورئوس، اشریشیا کولی و کاندیدا آلبیکانس استفاده می شد و به تازگی آلکالوییدهای بتاکاربولین موجود در گیاه و دانه های اسپند به دلیل خاصیت ضد تومور  همان ضد سرطان بسیار  مورد توجه قرار گرفته شده ،در گذشته در هند برای سفلیس و در آفریقا نیز برای تب از اسپند استفاده می شده

اگرچه مصرف خوراکی این گیاه می تواند مسموم کننده باشد، اما برخی  از افراد محلی در این کشورها هنوز از آن برای درمان آسم، کولیک، تب، سنگ های صفراوی، سکسکه، زردی، مالاریا، دردهای عصبی، پارکینسون، افتادگی رحم، روماتیسم و بیماری های ادراری تناسلی استفاده می نمایند و به عنوان یک سنت در میان این افراد رواج داشته است. سمی بودن این گیاه به اندازه ای  بوده که حتی حیوانات هم با مصرف زیاد آن دچار مسمومیت می گردیده  و مواردی از مرگ و میر حیوانات نیز گزارش شده و در قدیم برای کاهش تأثیر میزان سم گیاه اسپند آن را چند بار در آب خیس می دادند و بعد از ان استفاده می شد.

آنزیم مونوآمین اکسیداز در بدن وظیفه هضم و شکستن بسیاری از مولکولهای طبیعی مصرفی انسان را داشته، یک دسته ی مهم از این مولکول های طبیعی، ایندول آلکالوئیدها بوده ، که اکثرا روان گردان های قوی محسوب می گردند، آلکالوییدهای بتاکاربولین درون اسفند با مهار کردن آنزیم مونوآمین اکسیداز باعث می  که مولکولی به شدت روان گردان بوده  غیرفعال می ماند مانند دی‌متیل‌تریپتامین که در حالت عادی در صورت مصرف کاملا توسط مونوآمین اکسیداز شکسته شده، اکنون بتواند که بدون دردسر از کبد عبور کرده و وارد مغز شده و تاثیرات روان گردان خود را گذاشته ،اسپند همچنین باعث طولانی تر شدن و شدیدتر شدن تاثیرات باقی آلکالوییدهای فعال مانند سیلوسایبین و ال‌اس‌دی نیز می شود.

اگر جوشانده اسپند را  صاف کنید و با عسل و روغن کنجد بنوشید، بشدت حالت تهوع  ایجاد نموده و این گیاه در افراد گرم مزاج باعث سردرد و حالت تهوع می گردد. برای رفع استسقا  و سیاتیک سو  با  خوردن خیسانده دانه های آن جهت تحلیل مواد سوداوی و تصفیه خون و نرم داشتن سینه نافع  بوده و اگر 300 گرم دانه اسپند رابا 4 برابر آب بجوشانند سپس  صاف کرده  و با صدگرم عسل و 70 گرم روغن کنجد مخلوط  نموده  و به تدریج در طول یک ماه بخورند برای تنگی نفس مفید وضروری است و سرفه خشک و رطوبتی را درمان می نماید و بخور اسپند بر درمان دندان توصیه  گردیده واما مقدار خوراک اسپند نباید زیاد باشد دود اسپند ضد حساسیت بوده و چکاندن آب اسپند پخته شده در چشم، پرخونی و قرمزی چشم را التیام می بخشد.

برای رفع سنگینی گوش و کری گوش و صدای گوش می توانید اسفند را در آب ترب و روغن زیتون جوشانده و سه قطره در گوش ریخته شود، اگر به سیاتیک مبتلا شده ای به مدت 15 شب مقدار پنچ  گرم اسفند را با آب قورت  داده که بسیار مفید وضروری است.

اگر در حدود سی گرم و از آن را آسیاب کرده  و با 120گرم آب جوشانده  و آن را صاف نموده  و با 90گرم عسل و 60گرم روغن کنجد  خورده شود و حالت بهم خوردگی شدیدی به افراد  دست می دهد و سینه را از هرچی ماده لزج هست پاک می نماید و برای تنگی نفس و سرفه های شدید رطوبتی بسیار بی نظیر بوده، 1.5 گرم اسفند را صبح ناشتا به همراه خاکشیر با کمی آب بدون اینکه کوبیده و بخورید برای تکرار ادار و سستی ان بسیار مفید وضروری است و البته در هنگم معالجه نباید ماست و کشک و ترشی جات مصرف  شود.

کودکانی که به علت سستی کمر و ضعف مثانه شب ها رختخواب خود را خیس می  نمایند ، یعنی شب اداری داشته اند  بهتر بوده که  هر شب مخلوطی از تخم رازیانه و اسفند از هریک یک قاشق چای خوری خورده  و در ضمن صبح ها یک یا دو عدد زرده تخم مرغ و کمی عسل خالص خوب میل نمایند.

اسفند جلادهنده سینه و شش  از رطوبت بوده و مقوی نیروی جنسی ، و چاق کننده ، ادار آور ، روان کننده شیر ومسهل می باشد و برای این منظور بعد از غذا نصف قاشق چای خوری اسفند را با یک استکان آب قورت دهید برای بالغین تا هفت روز این کار انجام گیرد.

شیاف گرد دانه اسفند با روغن ایرسا دهانه عروق و خون بواسیر را باز می نماید.  مصرف  اسفند به همراه  آب و یا آسیاب کرده و به همرا ه با روغن حیوانی جهت رفع بی حسی و یا نقصان حس و حرکت اعضا و رعشه  که این روش بسیار مفید می باشد.

نکته :منظور از خوردن دانه های اسفند که برای درمان بیماری گفته شد همان دانه های سیاه رنگی  بوده  که دود می نمایند.

مضرات مصرف گیاه اسپند:

 به طور معمول از گیاه اسپند بیشتر به عنوان خوشبوکننده هوا استفاده می شده و شکل خوراکی آن کمتر مورد استفاده قرار می گیرد، و مصرف ناصحیح آن باعث عوارضی چون تشنج، تهوع، سکسکه، ترشح بیش از حد بزاق و تضعیف سیستم اعصاب مرکزی می شود و سمی بوده و نباید بصورت خوراکی مصرف شود

امام صادق(ع) درباره اسپند و فرموده:" هيچ ريشه اي از گياه در زمين نمي جنبد و هيچ شاخه اي در آسمان بالا نمي رود مگر آنکه خداوند فرشته اي را ماموريت بدهد  تا آن را به قطعات خرد شده تبديل نماید  يا به سرنوشتي که دارد برساند و شيطان (ميکروب) از هفتاد خانه ای مي گريزد که در نزديکی خانه ای باشد که در آن اسپند بوده  و شفا از 70 بيماری در اسپند بوده که آسان ترين آن خوره شود، پس دود کردن اسپند را از ياد نبريد. ولي کندر منتخب و برگزيده پيامبران سابق  یوده و حضرت مريم(ع) از آن، کم گرفت و هيچ دودی سريع تر از دود کندر به آسمان بالا نمي رود و دود کندر ميکروب ها را دفع و آفات و بلاها را طرد مي نماید و پس دود کردن کندر را از ياد نبريد. (بحار ج 59 ص 234)

اضافه کردن نظر