تپه هَگمَتانَه، پارسی باستان: پارسی باستان Haŋgmatan پایتخت مادها، پایتخت تابستانی هخامنشیان، و ساتراپ‌نشین مدیا از هخامنشیان تا ساسانیان بودیونانیان هگمتانه را اِکباتان خوانده

همدان را پایتخت تاریخ و تمدن ایران نامیده نهاده اند. تپه باستانی هگمتانه در مرکز شهر همدان واقع شده  و از مکانهای دیدنی و تاریخی  گردشگری همدان بشمار امده. بسیاری از باستان شناسان تپه هگمتانه را وسیع ترین تپه باستانی ایران دانسته و آن را بقایای ابنیه کاسی، مادی، هخامنشی و بعد از آن دانسته اند. مساحت تپه هگمتانه حدود ۳۰ هکتار بوده که با در نظر گرفتن بخش هایی که جزو محدوده تپه باستانی بوده، ولی اینک ساختمانهای مسکونی بر روی آن ساخته ، به بیش از ۴۰ هکتار نیز رسیده.این تپه بیضی شکل، در داخل محدوده شهر فعلی همدان در دو سوی خیابان اکباتان (آیباتان) واقع گردیده است.

نام این شهر در سنگ‌نوشتهٔ داریوش یکم در بیستون در زبان فارسی باستان «هَمگمَتانَدر زبان ایلامی «اَگ-مَ-دَ-نَ» و در زبان اکدی «اَ-گَ-مَ-تَ-نُ» ثبت گردید. معمولاً چنین تفسیر شده که این واژه از «هَنگمَتَ» به معنای «محل گردآمدن» مشتق شده و نتیجه گرفته شده که قبل از شکل‌گیری دولت ماد، نوعی گردهم‌آیی مردمی در اینجا انجام گرید و  هرودوت به یک گردهم‌آیی مادها که در آن دیاکو به شاهی برگزیده ، اشاره شده اما محل آن را مشخص نشده است.واژهٔ ایلامی «هَل. مَتَ. نَ» به معنای سرزمین مادها احتمالاً نباید درست باشد چرا که شهر پایتخت مادها نمی‌توانست نامی ایلامی داشته باشد یا «سرزمین» نامیده شود.

هگمتانه یا هنگمتانه که به زبان پارسی قدیم به معنی محل تجمع است که ترکیبی از دو واژه ˈهنگˈ به معنی ˈجاˈ و ˈمتانهˈ به معنی  تجمع . این واژه در زبان یونان به صورت ˈاکباتانˈ در آمده شده و در کتیبه های عیلامی به صورت ˈآگ ماتونوˈ آمده. بعضی نیز معتقدند ˈامدانه یا ˈآمادایˈ که در کتیبه پلیسر پادشاه آشور اورده شده، به این محل اطلاق گردیده و هگمتانهˈ در زبان ارمنی ˈاهمتانˈ، در زبان سریانی و  پهلوی همدان و در گویش نویسندگان عرب همدان و در تورات ˈاحتماناˈ نامیده شده است.

این شهر کهن تاریخی  نخستین پایتخت ایران بوده و به همراه آتن در یونان و رم در ایتالیا، از معدود شهرهای باستانی جهان بوده که همچنان زنده و مهم مانده. هرودوت این شهر را ساخته دیااکو دانسته و گفته که هفت دیوار داشته که هر کدام به رنگ یکی از سیاره‌ها بوده‌اند.در سال ۵۵۰ قبل از میلاد، ایشتوویگو شاه ماد از کوروش هخامنشی شکست می‌خورد و پیرو آن هگمتانه به تسخیر کوروش بزرگ در امده شد و در سال ۳۳۰ پیش از میلاد، داریوش سوم کشته و هگمتانه فتح گردید و همچنین تخت جمشید به وسیله اسکندر مقدونی ویران و حکمرانی هخامنشیان بر ایران پایان پذیرفته شد

در زمانی که داریوش سوم با اسکندر مواجه گرید، هگمتانه به صورت ویرانه ای در امده بود. اما داریوش سوم بنا به پیشنهاد یاران خود، دستور دادکه  در میانه شهر، کوشکی بزرگ که آن را ساروق می نامیدند، بسازند. در این کوشک، 300 مخفی گاه برای گنجینه ها و دارایی ها بر پا شد و برای آن 8 درب آهنین ساختند، که همه دو اشکوبی (دو لختی) و هر اشکوب، به بلندای دوازده گز بود.

در طی ده  فصل حفاری انجام شده از سال ۱۳۶۲ تا ۱۳۷۸، که حدود ۱۴۰۰۰ متر مربع از بقایای تپه هگمتانه مورد کاوش قرار گرفته شد که یکی از کهن ترین دوره های تمدن بشری نمایان گردید. همچنین یک حصار طولانی به ارتفاع ۹ متر و دو برج عظیم و کم نظیر در درون آن کشف که  از جمله کاوشهای علمی سال ۱۳۶۲ تا کنون که به سرپرستی آقای دکتر محمد رحیم صراف به انجام ، منجر به شناسایی شهر بزرگی در دل تپه هگمتانه گرید

اشیا پیدا شده در حفاری تپه هگمتانه

لوح زرین به نام آریارمنه: این لوح از زر ناب و به ابعاد ۱۲ در ۸ سانتیمتر و دارای ده سطر به خط میخی بوده. آریارمنه، جد داریوش اول بوده که  این لوح در موزه برلن در آلمان نگهداری می شود.

لوح زرین به نام ارشام: ابعاد این لوح ۸ در ۱۳ سانتیمتر بوده و لوح به خط میخی واز دوره هخامنشینان بجا مانده و این لوح در اختیار مجموعه شخصی مارسل ویدال آمریکایی بوده.

  لوح زرین به نام داریوش دوم: این لوح از زرناب به ابعاد ۵/۲۰ در ۵/۱۸ سانتیمتر و خطوط نوشته شده ۲۳ سطر به خط میخی بوده که  این لوح خارج از کشور میباشد که به وسیله موزه ایران باستان خریداری شده و اکنون جزو گنجینه های موزه ایران باستان بوده و لوح دیگری به ابعاد ۲/۱۶ در ۱۳ سانتیمتر پیدا  شده که دارای ۲۹ سطر به خط میخی میباشد و در سال ۱۳۳۱ خریداری شده و در حال حاضر در موزه ایران باستان نگهداری میگردد

  لوح زرین به نام اردشیر دوم: این لوح به نام اردشیر دوم پسر داریوش دوم هخامنشی و ابعاد آن لوح ۱۳ در ۱۳ سانتیمتر و دارای ۲۰ سطر به خط میخی بوده که در روی زر ناب حک شده.

کوزه ای شکسته، به جا مانده از دوره خشایارشا (پسر داریوش اول). این کوزه از نقره بوده که قطر دهانه آن ۵/۷ سانتیمتر و ارتفاع آن ۱۲ سانیتمتر بوده و خطوطی میخی بر این کوزه نقره حکاکی گردیده که بعضی از کلمات آن باقی مانده و برخی دیگر روی تکه های شکسته شده و مفقود مانده که  این کوزه دوره هخامنشی که در خارج از کشور بوده  و خریداری شد و در حال حاضر در موزه ایران باستان نگهداری می شود.

  بشقاب نقره ای  این بشقاب قدیمی با قطر دهانه ۲۰ سانتیمتر از دوره هخامنشی بوده و  در سال ۱۳۲۴ از طرف موزه ایران باستان خریداری و به کشور بازگردانده گردید و در موزه ایران باستان تهران نگهداری می شود.

  بشقاب یا جام نقره  که این اثر مربوط به دوره اردشیر اول بوده  قطر دهانه آن ۷/۲۶ سانتیمتر بود. این بشقاب در اختیار موزه مترو پولیتن نیویورک بوده و در لبه داخلی بشقاب به خط میخی یک سطرطولانی نوشته شده که ترجمه آن این بوده:

" اردشیر شاه بزرگ، شاه کشورها پسر خشایارشا، خشایارشا پسر داریوش شاه هخامنشی [بود] که این جام سیمین را [برای] کاخ پادشاهی خود درست کرد"

ظرف طلا که مانند کاسه ای بوده گود که رویه بیرونی آن دارای برجستگهایی داشته و این نقوش از لبه ظرف شروع شده و در وسط برآمدگی تکرار می شود.

پایه ستون سنگی مربوط به اردشیر دوم. این پایه ستون مربعی بوده که  به طول ضلع ۹۳ سانتیمتر که از سنگ یک تکه ساخته و بطوری که مربع زیرین بزرگ تر و در روی آن مربع وسط شال ستون بصورت دایره روی مربع وسط قرار گرفته

پایه ستونی از سنگ با ۷ سطر کتیبه به خط میخی مربوط به اردشیر دوم که در تپه هگمتانه پیدا گردید و درحال حاضر در تملک شخصی در انگلستان  بوده

موزه

موزه هگمتانه در دهه 1320 برای مدرسه ساخته و این موزه با یک طبقه ساختمان قدیمی به مساحت 600 متر مربع شامل : سالن اصلی، سراسرا و دو راهرو با عرضه و نمایش اشیاء مختلف فرهنگی و تاریخی مربوط به ادوار پیش از تاریخ و اسلامی در مرکز محوطه باستانی آماده بازدید گردشگران بوده.

این مکان تاریخی هر ساله مورد بازدید گردشگران خارجی و داخلی بسیاری است

منبع :ملی کالا

اضافه کردن نظر