جمال‌الدین ابومحمّد الیاس بن یوسف بن زکی بن مؤیَّد، متخلص به نظامی و ملقب به حکیم نظامی (زادهٔ ۵۳۵ هـ. ق در گنجه درگذشتهٔ ۶۰۷–۶۱۲ هـ. ق) شاعر و داستان‌سرای ایرانی و پارسی‌گوی حوزه ی  تمدن ایرانی در قرن ششم هجری ( به عبارتی دوازدهم میلادی)، که به‌عنوان پیشوای داستان‌سرایی در ادب فارسی شناخته گردیده و  آرامگاه نظامی گنجوی در شهر گنجه در جمهوری آذربایجان فعلی قرار گرفته شده است

آرامگاه نظامی گنجوی شاعر بزرگ نامدار ایرانی در شهر گنجه در جمهوری آذربایجان فعلی قرار دارد قرار گرفته که مقبره نظامی در قرن 12 میلادی برای بزرگداشت این حکیم و شاعر فارسی‌گو ساخته‌ گردیده و مقبره‌ی نظامی سالانه بیش از 40 هزار نفر بازدیدکننده را داشته و بنای آرامگاه نظامی در سال ۱۹۹۱ تعمیر و بازسازی‌شده .

شاعر بزرگ ایرانی  در زمرهٔ گویندگان توانای شعر فارسی قرار گرفته  که نه‌تنها دارای روش و سبکی جداگانه میباشد، بلکه تأثیر شیوهٔ او بر شعر فارسی نیز در شاعران  بعد از او کاملاً مشهود بوده و نظامی از دانش‌های رایج روزگار خویش (علوم ادبی، نجوم، علوم اسلامی و زبان عرب) آگاهی وسیع را داشته و این خصوصیت از شعر او به‌روشنی دانسته

ایشان در انتخاب الفاظ و کلمات مناسب و ایجاد ترکیبات خاص تازه و ابداع معانی و مضامین نو و دلپسند و تصویر جزئیات بانیروی تخیل و دقت در وصف مناظر و توصیف طبیعت و اشخاص و به کار بردن تشبیهات و استعارات مطبوع و نو، در شمار افرادی بوده  که پس از خود نظیری برای خود نیافته‌است.

اولین کسی که سعی بر ارائهٔ مجموعه‌ای منسجم و مصحح از آثار نظامی به کار میبرده فردی به نام  وحید دستگردی بوده که حاصل کارش بین ۱۳۱۳ تا ۱۳۱۷ خورشیدی منتشر گردیده که پس از وی چاپ‌های دیگری نیز انتشار پیدا کرده که از جملهٔ آنها مجموعهٔ شش جلدی با تصحیح و توضیح دکتر بهروز ثروتیان بوده که از سال ۱۳۶۳ تا ۱۳۷۹ توسّط انتشارات توس به چاپ رسیده است که  دوباره در سال ۱۳۸۶ با تصحیح و شرح مجدد توسط انتشارات امیرکبیر منتشر گریده که این اثر در فهرست میراث مستند برنامه حافظه جهانی یونسکو از سوی ایران ثبت شده است

باید توجه داشت که بخش بزرگی از ادبیات منظوم فارسی، تقلید از آثار نظامی بوده  نظامی به دلیل سبک سخن سرایی و زبان شعر مخصوص به خودش مورد تقلید بسیاری از شاعران ایرانی قرار گرفته و لیلی و مجنون نظامی، سرآغازی شد برای مثنوی‌های بیشماری در دوره بسیار طولانی که  به تقلید از آن پرداخته اند که  این سروده‌های تقلیدی تقریباً در تمامی زبان‌هایی که خود را تحت نفوذ فرهنگی زبان و ادبیات فارسی دانسته مثل فارسی، کردی و پشتو که  سروده شده اند اما تنها تعداد کمی از این سروده‌ها ماندگار گردیده

زندگی نامه نظامی گنجوی

از زندگانی نظامی اطلاعات دقیق در دست نبوده  و در بارهٔ سال تولد و وفات او نقل‌های تذکره‌نویسان مختلف میباشد که آنچه مسلم است ایشان در شهر گنجه می‌زیسته و در همین شهر وفات پیدا کرده  است و وی خیلی زود یتیم شد  و از ابتدا توسط دایی مادرش بزرگ گردیده و تحت حمایت وی تحصل کرده است و مادر او از اشراف زادگان کرد بوده و این بر پایهٔ یک بیت از دیباچهٔ لیلی و مجنون «گر مادر من رئیسهٔ کرد  ...» دانسته شده‌است. که خودش نام و نسبش را در ابیاتش آورده، که بنا بر این شعر، نام خودش الیاس و نام پدرش یوسف بن زکی بن مؤید بوده: در خط نظامی ار نهی گام           بینی عدد هزار و یک نام

والیاس که الف بری ز لامش     هم با نود و نه است نامش      ز اینگونه هزار و یک حصارم      با صد کم یک سلیح دارم

گر شد پدرم به سنت جد        یوسف، پسر زکی مؤید

البته دربارهٔ زادگاه پدری او اختلاف نظر وجود داشته که برخی از منابع او را از اهالی تفرشیا فراهان و بعضی دیگر  او را از طبقه دهقانان (ایرانیان) آران دانسته اند که در رابطه با پدر او، بهروز ثروتیان این بیت در لیلی و مجنون را شاهد آورده " دهقان فصیح پارسی‌زاد - از حال عرب چنین کند یاد"

نظامی همه عمر خویش را در گنجه در زهد و عزلت بسر برده و تنها در ۵۸۱ سفری کوتاه به دعوت سلطان قزل ارسلان (درگذشتهٔ ۵۸۷) به سی فرسنگی گنجه رفته و از آن پادشاه عزت و حرمت دیده است و  نظامی هرچند شاعری مدح‌پیشه نبوده، با تعدادی از فرمانروایان معاصر مربوط بوده که از جمله: فخرالدین بهرامشاه پادشاه ارزنگان از دست‌نشاندگان قلج ارسلان سلطان سلجوقی روم که کتاب مخزن الاسرار را به نام او کردهو اتابک شمس‌الدین محمد جهان پهلوان که منظومه خسرو و شیرین به او تقدیم شده، طغرل بن ارسلان سلجوقی و قزل ارسلان بن ایلدگز که در همین منظومه از ایشان نام برده  و ابوالمظفر اخستان بن منوچهر شروانشاه که لیلی و مجنون را به نام او کردع

نظامی در فاصلهٔ سال‌های ۶۰۲ تا ۶۱۲ در گنجه درگذشته و آرامگاهی به او در همان شهر منسوب گردیده و نظامی از شاعرانی بوده  که باید او را در شمار ارکان شعر فارسی و از استادان مسلم این زبان دانسته و وی از آن سخنگویانی بوده که مانند شاعر فردوسی و سعدی توانست به ایجاد و تکمیل سبک و روشی خاص دست پیدا کند.

آثار نظامی گنجوی:

اثر معروف و شاهکار بی‌مانند این شاعر پارسی زبان ، خمسه یا پنج گنج بوده که در قلمرو داستان‌های غنایی امتیاز بسیار داشته و او را باید پیشوای این‌گونه شعر در ادب فارسی دانسته و شاعر بر روی هم رفته 30 سال از زندگانی خود را بر سر نظم و تدوین آنها گذاشته و خمسه یا پنج گنج نظامی شامل پنج مثنوی بوده: لیلی و مجنون ، هفت پیکر ، خسرو و شیرین ،مخزن‌الاسرار و اسکندرنامه مشتمل بر اقبالنامه و شرفنامهقدیمی ترین مثنوی نظامی مخزن الاسرار بوده  که  بهترین آنها خسرو و شیرین میباشد

منظومه لیلی و مجنون نظامی به زبان‌های گوناگونی مثل  آلمانی، فرانسوی، انگلیسی، روسی و ارمنی ترجمه گردیده شده که در ادبیات ارمنی از نقطه نظر مشابهت در جدال میان عشق و آداب و رسوم جامعه، منظومه «آنوش»  در سال ۱۸۹۲ میلادی  اثر هوانس تومانیان با لیلی و مجنون مقایسه گردیده که  در ادبیات کردی منظومه مثنوی «مه‌م و زین»  در قرن ۱۷ میلادی  اثر احمد خانی از نظر فضای ایرانی داستان، با آن قابل مقایسه شده و  در زبان اردو نیز، آنچه به تقلید از لیلی و مجنون سروده گردید همگی تأثیر گرفته از زبان فارسی و روایت‌های فارسی لیلی و مجنون میباشد

به دلیل علاقه بسیار ترک زبانان به اشعار نظامی لیلی و مجنون نظامی را به زبان ترکی ترجمه کردند و در ادبیات ترکی منظومه‌های تقلیدی‌ای از لیلی و مجنون سروده شده که اغلب تحت تأثیر لیلی و مجنون نظامی میباشد و به داستان اصلی وفاداری نشان داده شده که ازجمله شاعران ترک که مثنوی لیلی و مجنون سروده‌اند، محمد فضولی میباشد

اضافه کردن نظر