کاخ عالی‌قاپو به زبان ترکی به معنی «درگاه بلند»ساختمانی بوده  که در واقع درب ورودی دولتخانه صفوی بوده‌  و در ابتدا شکلی ساده ای را داشته و به مرور زمان و در طول سلطنت شاه عباس طبقاتی به آن افزوده گردید و در زمان شاه عباس دوم ایوان ستوندار به آن افزوده  شد

 این بنا در ضلع غربی میدان نقش جهان و روبروی مسجد شیخ لطف‌الله واقع در استان اصفهان  با ارتفاع ۴۸ متر دارای  ۶ طبقه میباشد که با راه‌پله‌های مارپیچ می‌توان به آنها برسید

باید ذکر کرد که این کاخ تاریخی  به عنوان یکی ازمهمترین شاهکارهای معماری اوائل قرن یازدهم هجری بحساب امده و از شهرتی جهانی برخوردار میباشد

این قصر تاریخی در دروازه مرکزی و مدخل کلیه قصرهایی بوده که در دوران صفویه در محدوده میدان نقش جهان اصفهان بنا گردیده شده و عالی قاپو مرکب تشکیل شده از دوکلمه عالی و قاپو که با هم به معنای «سر در بلند» یا «درگاه بلند» بوده که این بنا با نام‌هایی چون علی قاپو، دولتخانه مبارکه نقش جهان و قصر دولتخانه شناخته شده اند.

آنچه سبب شده است عالی قاپو در زمره آثار باشکوه و بسیار نفیس عصر صفوی قرار گرفته و مینیاتورهایی هست که کار هنرمند معروف عصر صفوی رضا عباسی بوده و همچنین گچبری‌های آخرین طبقه کاخ عالی قاپو بوده که تالار آن «اتاق موسیقی» یا «اتاق صوت» نیز نامیده شده

این بنای تاریخی بعد از انتقال پایتخت از قزوین به اصفهان توسط شاه عباس اول در بین سالهای ۹۷۳ تا ۹۷۷ خورشیدی بعنوان مقر و دولتخانه حکومتی سلاطین صفوی شروع به ساختن شد که این کاخ طی پنج  مرحله معماری و در زمان جانشینان شاه عباس اول بخصوص شاه عباس دوم و شاه سلیمان بین ۷۰ تا ۱۰۰ سال ادامه  پیدا و تکمیل یافت که  حتی به دلیل وجود کتیبه‌ای تاریخی به خط نستعلیق در زمان شاه سلطان حسین آخرین پادشاه صفوی، تزئینات طبقه سوم اضافه یا مرمت گردید.

مراحل پنج گانه

مرحله اول : ساخت بنا تنها به عنوان ورودی سایر بناها و مجموعه کاخ های سلطنتی بوده

مرحله دوم : در این مرحله لزوم گسترش بنا و اضافه  کردن طبقات فوقانی به علت گسترش پایتخت و افزایش جمعیت شهری و با اهمیت جلوه دادن مقر حکومتی احساس شده و  بدین منظور طبقات سوم و چهارم و نیم طبقه پنجم  نیز اضافه شدند.

مرحله سوم : تکمیل ساختمان برجی شکل کاخ با اضافه  کردن آخرین طبقه (معروف به سالن موسیقی).

مرحله چهارم:درمرحله  چهارم  بااضافه کردن یک ایوان به سمت میدان نقش جهان (میدان امام خمینی) جهت افزایش طول کاخ بکار برده شد

مرحله پنجم : اضافه  کردن  ۱۸ ستون به ایوان با فضا ایجاد گردیده و مرحله قبل به علاوه ایجاد پله‌های شاهی و ساخت و تکمیل سیستم آبرسانی بنا جهت انتقال آب به طبقات بلاخص حوض مسی ایوان بوده است

همان طور که ذکر شد کاخ اصلى عالى قاپو از 6 طبقه تشکیل که  در طرفین در ورودى عمارت 6 طبقه دو سکوى سنگى قرار گرفته شده که  کتبه‌‌اى نیز در بالاى این در قرار داشته و  قسمتى از آن با گذشت زمان از بین رفته شد و کرباسى که بعد  از در ورودى قرار گرفته شد دارای  سقف بلندی به اندازه مدخل جلویى ساختمان میباشد و  در همین کرباس مقابل در ورودى عمارت اصلى درى دیگر با دو سکو در طرفین قرار گرفته که کرباس را به حیاط پشت ارتباط داده.

بالاى این در پنجره‏اى مشبک قرار گرفته که از آن نور به داخل کرباس تابیده و اتاق هاى اطراف همین کرباس در حقیقت محل ادارات دولتى بوده  و دو راه پله مارپیچ در دو گوشه طبقه اول راه‌هاى ارتباطى را تشکیل مى‏داده که بالاى طبقه اول، چهار طبقه وجود دارد که هر دو طبقه علاوه بر اتاق‌هایى که دارند داراى تالار بزرگ میباشند و نخستین تالار به وسیله درى بزرگ به ایوان بخش جلویى عمارت باز شده که  بر در دیوار این تالار نقش های زیبا و رنگارنگ وجود داشته که اغلب از آثار رضا عباسى میباشد.

در طبقه ششم تالارى بزرگ وجود دارد که تماماً گچ کارى شده و این تالار که به اتاق صوت نیز شهرت داشته، بر اساس شناخت فیزیکى صوت و انعکاس آن به نحوى ساخته شده که مانند یک استودیوى مجهز به ضبط صدا طنین‏هاى اضافى صدا را از بین خواهد برد و اصوات را به صورتى صاف به تمام بخشهای تالار خواهند رساند و دیوارهاى اتاق‌هاى اطراف نیز با نقاشی‌هاى زیبا تزیین گردیده شده است و آنچه عالی قاپو را در عداد آثار با شکوه و بسیار نفیس قرار داده همین گچبری‌های هنرمند معروف  به دوران صفوی رضا عباسی بوده  که در آخرین طبقه خودنمایی کرده

اشکال و هنرهای بکار رفته در کاخ

مینیاتورهای هنرمندانه رضا عباسی، نقاش معروف عهد شاه عباس، نقاشی‌های زیبا و رنگارنگ گل و بوته، شاخ و برگ، اشکال  طیور و گچبری‌های زیبای باشکوه آن به شکل انواع جام و صراحی درا تاق‌ها و دیوارها تعبیه گردیده شده وشاه صفوی و مهمانان او، از تالار همین عمارت مناظر زیبای بازی چوگان، چراغانی، آتش بازی‌ها و نمایش‌های میدانی را تماشا خواهند کرد

عالى قاپو بزرگترین کاخى بوده  که ممکن است در یک پایتخت وجود داشته و  به همین دلیل می‌توان گفت که این کاخ در زمان صفویه از بهترین کاخ‌های دنیا محسوب گردیده  و از این رو محتوى بر تمام مزایا و محاسن ان بوده و آنچه لازمه یک کاخ سلطنتى بوده در آن وجود داشته و به عظمت ان افزوده و در دوران قاجاريه این عالي قاپو چند سال در محل سکونت و کار ظل السلطان بود و البته  تغييراتی در کتيبه های آن به وجود امده و کتيبه های جبهه شرقی بنا و الواح خط نگاشته سردر ورودی که طی اشعاری که به تعميرات سال ۱۲۷۴ انجام گرفته شده اشاره می کند و مبين همين مطلب میباشد.

در 40 سال اخير به دليل آن که خطر ويرانی، کاخ عالي قاپو را تهديد می کرد و همچنين به دلیل توجه مردم و ارگان های دولتی به ميراث های فرهنگی، مرمت هایی توسط هيأت های  متخصص داخلی و خارجی در آن انجام گرفته شده و به طور کلی بنای عالي قاپو به عنوان يک بنای تشريفاتی خوش ساخت و زيبا دستاورد ديگری بوده از هنر معماری دوران صفويه که از فراز آن منظره شهر باستانی اصفهان و تغيير و تحول ۱۰۰۰ ساله به خوبی وخود نمایی میکند و چشم هر گردشگر و تاریخ دوست را به خود جلب میکند

فرد ريچاردز نقاش معروف  در اواخر عصر قاجاريه به ايران آمده و درباره تزئينات گچبری اين اتاق می چنین نوشته که: "... اين تورفتگی ها مثل قطعات متفاوت بازی معما با تناسب خاصی پهلوی يکديگر قرار گرفته اند... " گذشته از گذشت زمان که متأسفانه به عالي قاپو لطمات فراوان زده و عوامل مخرب ديگر مثل حمله و استيلای افغان ها و جنگ های مختلف و انتقال پايتخت از اصفهان و بی توجهی حکام پس از صفويه خسارات جبران ناپذيری متاسفانه به بنا وارد شده است.

اضافه کردن نظر