آیه و ان یکاد آیه ۵۱ و ۵۲ سوره قلم میاشد.

 وَإِن يَكَادُ الَّذِينَ كَفَرُ‌وا لَيُزْلِقُونَكَ بِأَبْصَارِ‌هِمْ لَمَّا سَمِعُوا الذِّكْرَ‌ وَيَقُولُونَ إِنَّهُ لَمَجْنُونٌ ﴿٥١﴾ وَمَا هُوَ إِلَّا ذِكْرٌ‌ لِّلْعَالَمِينَ

"و همانا نزدیک است کافران هنگامی که قرآن را می‌شنوند، با (نگاه‌ها )و چشم‌هایشان تو را به زمین بزنند و می‌گویند: او مجنون است؛ حال آن‌که قرآن (یا پیامبر)جز اندرزی برای جهانیان نیست".

تفسیر آیه  ان یکاد :

در تفسیر این آیه نظرات گوناگونی آمده که بسیاری از مفسران گفته‌اند: منظور این بوده که دشمنان به هنگامی که آیات با عظمت قرآن را از تو می‌شنوند، به قدری خشمگین و ناراحت می‌شوند، و با عداوت به تو نگاه می‌کنند که گویی می‌خواهند تو را با چشم‌های خود بر زمین افکنند و نابود سازند.و نیز گفته‌اند که این کنایه از نگاه‌های بسیار غضب‌آلود ی مثل اینکه می‌گوییم فلان کس آن چنان بد به من نگاه کرد که گویی می‌خواست مرا با نگاهش بخورد یا بکشد.

و در مقابل برخی مفسّران، این آیه را دربارهٔ چشم زخم دانسته و با نقل روایاتی مبنی بر واقعیّت داشتن چشم زخم، درصدد اثبات آن آمده اند،و اینان برآن اند که مفهوم ومنظور آیه، چشم‌زخم کافران به پیامبر اسلام بوده که می‌خواستند با چشمان خود، او را از بین ببرند.

در جای دیگر آمده که:

حسان جمال میگويد: امام صادق(ع) را از مدينه به مكه مى بردم و هنگامى كه به مسجد الغدير رسيديم ، امام صادق نگاهى به طرف چپ مسجد انداختند و ایشان فرموند: اين جاى پاى رسول خدا میباشد و در زمانى كه فرمود: من كنت مولاه فعلى مولاه آنگاه امام صادق به گوشه اى ديگر از مسجد نظر افكنده و فرموند: اينجا محلى است كه منافقان و سالم مولى ابى حذيفه وابى عبيدة بن جراح ، خيمه زده بودند. چون دست پيامبر را ديدند كه دست امير المومنين را گرفته و بلند كرده ، بين خودشان گفتند به چشمان او بنگريد كه در حدقه مى چرخند، چونانكه گويى چشمان مجنونى است. در اين حال جبرئيل اين آيه را آورد:"و ان يكاد الذين كفروا ليزلقونك بابصارهم لما سمعو "الذكر و يقولون انه لمجنون و ما هو الا ذكر للعالمين

در هر صورت  برداشتی که از این آیه باید داشته باشیم باید بپذیریم که بیشتر مردم برای در امان ماندن از چشم زخم دیگران اعتقاد زیادی به این آیه داشته و بدین منظور حتی این آیه را قاب نموده و به در و دیوار خانه خود زده تا از برکات آن در خانه استفاده کنند و برخی دیگر این ایه مبارک را به گردن خود می اندازند.

،از امامان دیگری هم درباره تفسیر این ایه سخن به میان امده مثلا از امام حسن(ع) روایت گردیده پ  که ایشان  فرموند: دوای درد چشم زخم،آیه:«و ان یکاد الذین کفروا…» میباشد

در میان روایات و احادیث هم اشاراتی به چشم زخم بسیار آمده:

در حدیث آمده که امیرالمونین (ع) فرموده اند که پیامبر برای امام حسن و امام حسین رقبه گذاشته  و این دعا را خواندند: شما را به تمام کلمات و اسما حسنای خداوند می سپارم از شر مرگ و حیوانات موذی و هر چشم بد و حسود آنگاه که حسد می ورزد. در جای دیگر هم از پیامبر(ص) نقل شده  : اگر چیزی می توانست بر قضا و قدر پیشی بگیرد چشم زدن میباشد.

معنی لغات این آیه مبارکه:

کلمه «ان» بدون تشدید مخففِ إنّ میباشد و کلمه «زلق» به معنای زلل و لغزش بوده و ازلاق به معنای ازلال، یعنی صرع آمده سات و کنایه دارد از کشتن و هلاک کردن.

و معنای آیه این بوده که محققا آنها که کافر شدند وقتی قرآن را شنیدند نزدیک بود با چشمهای خود تو را به زمین بیندازند یعنی با چشم زخم خود تو را بکشند.

عبارت چشم زده:

و مراد از این ازلاق به ابصار  به طوری که همه مفسرین گفته‌اند همان معنای چشم زدن است، که خود نوعی از تاثیرات نفسانی بوده و دلیلی عقلی بر نفی آن نیست ،بلکه حوادثی دیده شده که با چشم زدن منطبق بوده وو روایاتی هم بر طبق آن وارد گردیده، و با این حال علت ندارد که ما آن را انکار کنیم وبگوییم یک عقیده خرافی میباشد.

دیدگاه شهید مطهری درباره آیه وَ انْ يَكادُ

شهید مطهری در باب واقعی بودن یا نبودن چشم زخم و تاثیرگذاری آیه «وَ انْ یَکادُ...» بطور کل 2مقدمه را بیان کرده است:"یکی این که چشم‌زخم اگر هم حقیقتداشته باشد که همان  معنای رایج امروز در میان ما بوده و بالاخص در میان طبقه نسوان که فکر می‌کنند، همه مردم چشم شان شور بوده مسلما صحت نداشته است و حتی همان کفار جاهلیت هم به چنین چیزی قائل نیست و معتقد  1 نفر وجود داشته و احیانا در یک شهر ممکن بوده یک نفر یا دو نفر وجود دارند  که چنین خاصیتی در نگاه و نظر آنها وجود داشته باشد و قطعا به این شکل که همه مردم دارای چشم شور میباشندو به همه مردم به اصطلاح نظر می‌کنند، وجود ندارد "

دوم: "اگر بعضی مردم دارای چنین خصلت و خاصیتی را داشته باشند آیا آیه «وَ انْ یَکادُ الَّذینَ کَفَروا لَیُزْلِقونَکَ بِابْصارِهِمْ» خاصیت جلوگیری از چشم‌زخم را واقعا دارد؟ ما تا حالا به مدرکی (حدیثی، جمله‌ای) برخورد نکرده‌ایم که دلالت کند و بگوید از این آیه برای چشم‌زخم استفاده شود واین‌که چشم‌زخم حقیقت دارد یا نه، یک مسأله است فرض حقیقت درست است ولو در رخی افراد و این‌که این آیه برای دفع چشم‌زخم باشد مسأله دیگری بوده وچیزی که از طرف پیغمبر یا ائمه به ما نرسیده باشد، نباید از خود بتراشیم. نظر به این که روح مردم برای چنین چیزی آمادگی دارد (آن را از پیش خود ساخته‌اند.)" (مجموعه آثار شهید مطهری، ج27، ص: 6)

در نگاهاین استاد بزرگوار، چشم زخم حقیقتی بوده و تردیدناپذیراست، البته ایشان برای توضیح پذیرش چشم زخم به جسمانی بودن یا روحی و نفسانی بودن این مساله توجه داشته است و آنرا در چند لایه مختلف بررسی نموده زیرا مثلا ممکن است دانشمندان جدید کشف که در برخی چشم‌ها اشعه‌ای وجود دارد  که اثرات سوء دارد، خصوصا اگر با یک نگاه مخصوص باشد. اگرچه این حرف در گذشته‌های دور قابل پذیرش نیست ولی با پیشرفتهای امروزی راحت تر می‌توان این امر را پذیرفت.

و باید توجه داشت که بالاتر از اهمیت شعاع چشم، مساله نفوس آن بوده و تاثیر اعمال روحی را حتی در درمان یا عدم درمان بیماری‌ها می‌توان پیدا کرد ،بنابراین، افکار و نیت ها و اندیشه‌های انسان می‌تواند بر بدن او تاثیر گذاشته ،هر چه روح قوی‌تر باشد، بدن را بیشتر تحت تاثیر خود قرار داده و بیشتر جواب میدهد.

برتر از این دو، روان انسان بوده که نه‌تنها در بدن او تحت تاثیر میباشد بلکه در یک انسان دیگر نیز می‌تواند تاثیرگذاری داشته ،یعنی فکر یک انسان می‌تواند در بدن انسان دیگر تاثیر گذاشته شود و مصداق امروزی این باور، هیپنوتیزم و واقعیت‌های رخ داده در این کار میباشد وهر قدر انسان  در مقابل مقاومت کمتر و ضعف بیشتری داشته  دیگران راحت‌تر بر او اثر خواهند گذاشت

درنتیجه گیری سخنان این بزگوار چنین میتوان درک کرد :

ایشان میگویند "ممکن است در بعضی روح‌ و روان‌ها چنین حالت و خاصیتی داشته و اگر درباره دیگری به گونه‌ای فکر شود ،فورا روی او تاثیر بسزایی بگذارد. در بعضی احادیث هم از پیغمبر اکرم (ص) وارد شده که فرموده اند «الْعَیْنُ حَقٌّ» چشم حق است یعنی دروغ مطلق نبوده وبعضی از چشم‌ها اثر دارد یا حدیثی از پیغمبر نقل شده است که «الْعَیْنُ یَجْعَلُ الرَّجُلَ فِی الْقَبْرِ وَ الْجَمَلَ فِی الْقِدْرِ» یعنی چشم چنین قدرتی را داراست که انسانی را به گور بفرستد و شتری را در دیگ. تجربه‌ها و آزمایش‌ها هم نشان داده که درباره بعضی از افراد مطلب چنین بوده است "

 ایشان میفرمایند که به ندرت  ديده مى ‏شود كه در خانه ‏اى مثلًا آيه «هَلْ يَسْتَوِى الَّذينَ يَعْلَمونَ وَ الَّذينَ لا يَعْلَمون» تابلو نصب شده و براى شعار چه از اين بهتر: «هَلْ يَسْتَوِى الَّذينَ يَعْلَمونَ وَ الَّذينَ لا يَعْلَمونَ»؟ و ایه  «انَّ اكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقيكُمْ»؟ تعداد زیادی دارای کلمه   ماشاءاللَّه، آياتى كه انسان هر وقت يكى از آنها را نگاه كند براى او يك درس و آموزش دارد و اينها را انسان نمى ‏بيند ولى در هر خانه‏ اى كه برويد آيه «وَ انْ يَكادُ الَّذينَ كَفَروا» راخواهید دید، يعنى منم كه خداوند چنين نعمت هايى به من داده و تويى كه چشم شور دارى و مى‏ خواهى چشم‏ زخم به ما بزنى، براى اينكه جلوى چشم شور تو را گرفته باشم اين تابلو را در اينجا نصب نموده ام و شايد كمتر خانه‏ اى باشد كه چنين چيزى در آن نباشد.

آیا چشم زخم از نظر اسلامی و علوم روز واقعیت دارد؟ پاسخ این بوده که این مسئله از نظر عقلی محال نمیباشد و در روایات اسلامی نیز تعبیرات مختلفی دیده شده که وجود چنین امری را اجمالا تایید نموده، لذا نباید در انکار این امور اصرار داشته، بلکه باید امکان وجود آن را از نظر عقل و علم آن را پذیرفت

درباره تاثیر این ایه بر دلالت تاثیرش بر چشم زخم امده :

با توجه به گفته ها و روایاتی مانند: مرحوم کلینی در کتاب کافی و همچنین تفسیر روح البیان اثر ابوالفداء اسماعیل حقی و تفسیر ابن کثیر ،روایتی از پیامبر اسلام(ص) و یا امامان شیعه مبنی بر تاثیر این دعا در برابر چشم زخم در دست نمی‌باشد و تنها در روایتی آمده که پیامبر اسلام(ص) هنگام تعویذ حسنین علیهما السلام یا افرادی دیگر از چشم‌زخم،و به ذکر های  دیگری غیر از این آیه توسّل میکردند

همچنین با توجه به نوشته تفسیر مجمع البیان تنها کسی که اعتقاد داشته این آیه در برابر چشم زخم موثر بوده حسن بصری میباشد. ( حسن بصری فقیه مفسد و گمراه زمان امام سجاد (ع) است که بارها با لعن و عتاب اهل بیت علیهم السلام مواجه گردیده و طبق نقل علما از پایه گذاران فرقه منحرف تصوف و از دشمنان ائمه اطهار بوده است)

میتوان ایاتی را جایگزین این ایه نمود:

آیات زیبا و موثری  مانند آیت الکرسی ،  ان اکرمکم عندالله اتقیکم، یا الم یعلم بان الله یری ، الم یان للذین آمنوا ان تخشع قلوبهم لذکر الله ، احسب الناس ان یترکوا ان یقولوا آمنا و هم لایفتننون، امثال این آیات زیبا و تاثیر گذار، زینت بخش در و دیوار خانه ها و مغازه ها می شد. و با توجه همه جانبه به همه آیات قرآن  نه فقط و ان یکاد و عمل به آنها طوری نباشدکه فردای قیامت رسول بزرگوار اسلام  لب به شکوه باز نمایدو بگوید: "  یَا رَبِّ إِنَّ قَوْمِی اتَّخَذُوا هَذَا الْقُرْآنَ مَهْجُور "ً

اضافه کردن نظر